خدمات سازمان بهزیستی به افراد دارای آسیب بینایی
در حال حاضر 209 هزار 223 نفر از افراد نابینا و کم بینا تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار دارند.
در حال حاضر 209/223 نفر از افراد نابینا و کم بینا تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار دارند و این سازمان بر اساس اهداف و شرح وظایف خود، همواره در تلاش است تا با سنجش دقیق سطح نیازهای افراد دارای معلولیت بینایی و انطباق نوع خدمات با سطح عملکرد و میزان محدودیتهای این افراد، فرایند خدمت رسانی به افراد نابینا و کم بینا را براساس نیازهای روز آنان گسترش داده و به سهم خود، زمینه توانمندسازی و تلفیق اجتماعی این افراد را در عرصههای مختلف فراهم سازد.
اقدامات این سازمان در رابطه با افراد دارای معلولیت بینایی به شرح ذیل میباشد.
1- خدمات پیشگیرانه با عنایت به ضرورت پیشگیری از انواع معلولیت ها، بخشی از تلاشهای سازمان به اجرای برنامههای پیشگیرانه اختصاص یافته است که اجرای طرح پیشگیری از تنبلی چشم با همکاری وزارت آموزش و پرورش، تدوین و اجرای برنامههای آگاهسازی درخصوص پیشگیری از انواع معلولیتها در سراسر کشور در قالب فیلمها و جزوات و کارگاههای آموزشی و به ویژه توسعه برنامههای مشاوره ژنتیک در مراکز تخصصی در مناطق مختلف از مهمترین این برنامهها به شمار میروند.
2- برنامهی کشوری پیشگیری از تبلی چشم اجرای برنامهی کشوری پیشگیری از تنبلی چشم در کودکان 3 تا 6 ساله با همکاری وزارت آموزش و پرورش - سازمان آموزش و پرورش استثنایی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام میشود. در سال 1401، تعداد 3، 766، 323 کودک، از نظر بینایی غربال شدند؛ که از این تعداد، 84، 043 مورد دارای انواع اختلالات بینایی تشخیص داده شدند و 19، 689 مورد دارای تنبلی چشم بوده اند. در این برنامه کودکان توسط چارت E و دستگاه غربالگر عیوب انکساری و به وسیلهی غربالگران آموزش دیده غربال میشوند.
3- برنامهی آگاهسازی پیشگیری از معلولیتها این برنامه شامل پکیج آموزشی مدون پیشگیری از معلولیتها با عنوان " آنچه باید برای پیشگیری از معلولیتها بدانیم " در 2 جلد و شامل تعاریف سلامت / بیماری / معلولیت و روشهای پیشگیری از معلولیتها / سلامت دستگاه عضلانی - اسکلتی / سلامت بینایی / سلامت شنوایی / مشاورهی ژنتیک / پیشگیری از حوادث ترافیکی و غیرترافیکی میباشد. در سال 1401، تعداد 62، 000 مددجو تحت پوشش این برنامه قرار گرفتند.
4- برنامه پیشگیری از معلولیتهای ناشی از اختلالات ژنتیک این برنامه از سال 1376 با راهاندازی و تأسیس مراکز مشاوره ژنتیک در 9 استان کشور آغاز شد و پس از آن در سایر استانهای کشور گسترش یافت. هم اکنون 241 مرکز دولتی و خصوصی مشاوره ژنتیک مشغول به ارائه خدمات به عامه مردم در سطح کشور میباشند. در همین راستا، دفتر پیشگیری از معلولیتها و تلفیق اجتماعی تصمیم به بررسی و ارائه راهکارهایی برای فرهنگ سازی و حساس سازی جامعه هدف برای گسترش این برنامه گرفت. در این راستا دو طرح مشاوره ژنتیک پیش از ازدواج و غربالگری اختلالات ژنتیک در افراد 25-15 سال در سال 1394 در سراسر کشور آغاز شدند. قابل ذکر است در سال 1395 همزمان با گسترش کمی برنامه پیشگیری از معلولیتهای ناشی از اختلالات ژنتیک، ماده 75 قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران در راستای غربال تمامی زوجین پیش از ازدواج به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در سال 1401، 135، 591 نفر تحت پوشش این برنامه قرار گرفتند. 5- تشخیص به موقع نقائص بینایی و ارجاع بهنگام افراد مبتلا دریافت بهنگام خدمات توانبخشی مستلزم تشخیص به موقع نقص بینایی و ارجاع صحیح فرد مبتلا است. سازمان بهزیستی با بهره گیری از تیمهای تخصصی در قالب کمیسیونهای پزشکی - توانبخشی، نسبت به شناسایی نوع و شدت آسیبهای بینایی و تشکیل پرونده پزشکی برای افراد دچار آسیب بینایی اقدام مینماید تا این افراد در چرخه دریافت خدمات توانبخشی قرار گیرند. 6- کمیسیون پزشکی توانبخشی تعیین نوع و شدت معلولیت به استناد ماده 1 قانون حمایت از حقوق معلولان، تعیین نوع و شدت معلولیت افراد بر عهده کمیسیون پزشکی توانبخشی سازمان میباشد. این کمیسیون ترکیبی از متخصصان و کارشناسان گروههای توانبخشی مرتبط با سلامت و گروههای پزشکی است که تعیین نوع و شدت معلولیت را مطابق طبقهبندی بینالمللی عملکرد، معلولیت (کمتوانی) و سلامت برعهده دارد. این کمیسیون در سه سطح شهرستان، استان و کشور تشکیل میشود و متناسب با نوع معلولیت (کمتوانی)، تعداد و ترکیب اعضای آن تعیین میشود. تعداد 223598 نفر دارای پرونده کمیسیون پزشکی با معلولیت بینایی میباشند.
7- مداخلات بهنگام توانمندسازی فرد نابینا مستلزم ارائه خدمات توانبخشی، بلافاصله پس از تشخیص آسیب، متناسب با نیازهای اوست. از این رو ارائه خدمات مشاوره روانشناختی به فرد نابینا یا کم بینا، آموزش مهارتهای روزمره زندگی مانند تحرک و جهت یابی و مهارتهای پرورش حواس جایگزین در دستور کار قرار میگیرد که در مراکز خانواده و کودک نابینای زیر شش سال و سایر مراکز تخصصی توانبخشی ارائه میشوند. همچنین ارائه خدمات آموزشی در زمینه مهارتهای زندگی روزمره، بریل آموزی، مهارتهای استفاده از امکانات سخت افزاری و نرم افزاری گویا و بریل و کار با وسائل الکترونیک از دیگر خدمات این مراکز به افراد نابینا و کم بینا است.
8- خدمات هنردرمانی، نمایش درمانی و موسیقی درمانی درمراکز توانبخشی این خدمات با تاکید برجنبههای درمانی هنر و نقش موثر آن در توانبخشی افراد دارای معلولیت طراحی شده که در گروه خدمت گیرندگان دارای اختلالات بینایی در 34 مرکز به 736 توانخواه دارای اختلال بینایی، خدمات هنری درگرایشهای نمایش درمانی و موسیقی درمانی، توسط مربیان هنری آموزش دیده با همکاری تیم توانبخشی و روانشناسان مرکز، در جلسات انفرادی و یا گروهی و بصورت هفتگی در مراکز توانبخشی روزانه ارائه گردیده است.
9- ارائه وسائل کمک توانبخشی کاهش محدودیتها و افزایش سطح عملکرد افراد آسیب دیده بینایی مستلزم بهره گیری آنان از تجهیزات کمک توانبخشی متناسب با نیازهای آنها است. از این رو با اجرای برنامههای نیازسنجی در سراسر کشور و تعیین نوع و میزان تقاضای افراد نابینا و کم بینا، وسائلی از قبیل عصای سفید، ساعتهای گویا و بریل، تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری مانند رایانه، برجسته نگار و نرم افزارهای مربوطه در اختیار افراد نابینا قرار میگیرد. مضافا این که افراد کم بینا نیز از امکاناتی مانند انواع درشت نما یا بهدید و ذره بین برخوردار میگردند. - تعداد مراکز: 21 مرکز - ظرفیت اسمی: 942 نفر - تعداد خدمت گیرندگان: 728 نفر - تعداد یارانه بگیر: 623 نفر آمار وسایل کمک توانبخشی تأمین شده برای توانخواهان کم بینا و نابینا: عملکرد مرتبط با تامین وسایل کمک بینایی در سال 1401 5 درصد کل اعتبار وسایل کمک توانبخشی برای وسایل کمک بینایی هزینه شده است از 65183 میلیون ریال کل مبلغی که برای تامین وسایل کمک بینایی هزینه شده است 5431 میلیون ریال بصورت موردی و 59752 میلیون ریال بصورت خرید استانی بوده است. لازم به ذکر است در سال 1401 مبلغ 26951 میلیون ریال و کلا 11937 قلم وسیله کمک بینایی تهیه شده است. 10- تولید منابع گویا و بریل ارتقا سطح دانش افراد نابینا در حوزههای علمی و هنری از مهمترین اهداف سازمان به شمار میرود. تولید صدها جلد کتاب گویا و بریل در حوزههای مختلف دانشگاهی در مجتمع فرهنگی نابینایان رودکی و توزیع این منابع در مناطق مختلف کشور از جمله اقداماتی است که جهت تحقق این هدف دنبال میگردد. همچنین تجهیز کتابخانههای عمومی سراسر کشور به امکانات مورد نیاز نابینایان و کمک به انجمنهای غیر دولتی برای ارائه خدمات کتابخانهای به نابینایان از دیگر فعالیتهای این بخش به شمار میرود. 11- اجرای طرح توانمندسازی نابینایان و کم بینایان در طرح توانمندسازی افراد نابینا و کم بینا با رویکردی متفاوت به مسائل این افراد، تلاش شده است تا نیازهای واقعی آنان در زمینههای آموزش، اشتغال، مسائل روانشناختی و مناسبات اجتماعی، مدنظر قرار گیرد و برنامههای آموزشی متناسب با این نیازها اجرا گردد. در همین راستا با همکاری انجمنهای غیر دولتی فعال در امور نابینایان در سراسر کشور برنامههایی با محوریت آموزش مهارتهای ارتباطی، فعالیتهای زندگی روزمره، کار با کامپیوتر، ارائه خدمات مشاوره روانشناختی، ورزش و اوقات فراغت مدنظر قرار گرفته است.
این آموزشها بر اساس نوع نیازها و مهارتهای پیش نیاز افراد نابینا و کم بینا ارائه میشود و به ویژه در زمینه مهارتهای شغلی، آموزشهایی متناسب با الزامات روز جامعه ارائه میشود و درصورت لزوم، افراد به مراکز آموزشی تخصصی درزمینه مهارتهای فنی و هنری ارجاع داده میشوند.
12- مناسب سازی و دسترس پذیری افزایش میزان استقلال افراد نابینا در انجام فعالیتهای روزمره، منوط به متناسب سازی محل زندگی و امکانات مورد نیاز آنها است. پرداخت کمک هزینه مناسب سازی محل زندگی این افراد جهت رفع موانع، ایمن سازی و بهینه سازی محیط به لحاظ برخورداری از نشانههای لمسی - شنیداری، ارائه وسائل مرتبط با فعالیتهای روزمره زندگی از جمله خدمات این بخش محسوب میشود.
دسترس پذیری فضای مجازی و برنامههای مورد استفاده در این فضا برای افراد نابینا و کم بینا دارای اهمیت بسیار است. از این رو رایزنیهای متعددی با شرکتهای دانش بنیان و تولیدکنندگان نرم افزارهای مختلف صورت گرفته تا تولیدات و خدمات نرم افزاری این شرکت ها، متناسب با نیازهای افراد نابینا و کم بینا ارائه شود و آنان بتوانند با استفاده از امکانات گویا و بریل از این خدمات بهرهمند شوند. تلاش جهت استاندارد سازی سایتها و درگاههای اینترنتی نهادها و شرکتهای مختلف نیز در همین راستا دنبال میشود و نشستهای مشترکی نیز در این رابطه برگزار گردیده است.
در سال 1401 تعداد 340 نفر از افراد دارای آسیب بینایی از مناسب سازی مسکن و تجهیزات فعالیتهای روزمره زندگی بهرهمند گردیده اند.
13- کمک هزینه ایاب و ذهاب افراد دارای معلولیت این کمک هزینه به افراد دارای معلولیت در طی 12 ماه سال پرداخت میگردد که به معلولین نابینا و کم بینا 7204 نفر طبق دستورالعمل بسته تردد پرداخت گردیده است.
14- خدمات رفاهی علاوه بر کمک هزینه معیشتی یا مستمری که افراد نابینا و کم بینا نیز مانند سایر گروههای دارای معلولیت از آن بهره مند میباشند، حمایتهای دیگری نیز جهت ارتقا کیفیت زندگی آنان انجام میشود. پرداخت کمک هزینه تحصیلی به دانش آموزان دارای آسیب بینایی، کمک هزینه تشویقی به دانشجویان نابینا و کم بینای دانشگاههای دولتی و پرداخت شهریه تحصیلی نابینایان شاغل به تحصیل در دانشگاه آزاد و موسسات غیر دولتی را میتوان از جمله این خدمات برشمرد.
15- تسهیل شرایط ورود به دانشگاه ارتباط مستمر سازمان بهزیستی با سازمان سنجش و آموزش کشور، برگزاری نشستهای مشترک با این سازمان، ایجاد شبکه واحد بین بانکهای اطلاعاتی هردو سازمان، تشریح شرایط داوطلبان نابینا و کم بینا برای برگزارکنندگان کنکور درخصوص استفاده از منشیهای مناسب و وقت اضافه و آموزش مسوولان شعب برگزاری آزمونها در مجموع، شرایط حضور داوطلبان نابینا و کم بینا در آزمونهای سراسری را تسهیل نموده است.
تشویق دانشجویان دارای رتبههای برتر، فراهم سازی منابع علمی و تجهیزات مورد نیاز آنان به صورت گویا و بریل و ارائه مشاورههای تحصیلی و روانشناختی به این افراد و خانوادههای آنان، مجموعه اقداماتی است که جهت بهبود وضعیت تحصیلی دانشجویان نابینا و کم بینا انجام میشود.
16- کمک هزینه تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان دارای معلولیت دانشگاههای دولتی این کمک هزینه به دانش آموزان و دانشجویان دانشگاههای دولتی دارای معلولیت در طی دوره تحصیل آنها واز محل اعتبارات سازمان تعلق گرفته که براساس آمارو اطلاعات افراد تحت پوشش استانها توزیع استانی صورت میگیرد. کمک هزینه دانش آموزان معلول طبق دستورالعمل حمایتهای مالی سازمان بابت هر سال تحصیلی پرداخت میشود. تعداد دانش آموزان نابینا 532/24 نفر میباشد. کمک هزینه دانشجویان واجد شرایط نیز از طبق دستورالعمل حمایتهای مالی سازمان در هر سال تحصیلی یک بار پرداخت میگردد.
17- کمک هزینه شهریه دانشگاه دانشجویان دارای معلولیت این کمک هزینه به دانشجویان دارای معلولیت دانشگاههای شهریه پرداز در طی دوره تحصیل آنها و از محل اعتبارات سازمان و طبق دستورالعمل و شیوه نامههای مربوطه پرداخت میگردد. تعداد دانشجویان دارای معلولیت بینایی برخوردار از این کمک هزینه 5210 نفر میباشد. 18- بازنشستگی پیش از موعد افراد دارای معلولیت بر اساس قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان آور مصوب 1367، طی 5 سال اخیر طبق ماده 1 قانون واحده تعداد 275 نفر از افراد دارای آسیب بینایی از بازنشستگی پیش از موعد استفاده نموده اند.
19- خدمات توانبخشی مبتنی بر جامعه بخش عمدهای از خدمات سازمان به افراد دارای معلولیت از جمله آسیب دیدگان بینایی در قالب خدمات توانبخشی مبتنی بر جامعه و با استفاده از ظرفیتهای اجتماعی اعم از سازمانهای غیر دولتی، گروههای محلی خودیار و تسهیلگران فعال در شبکه خدمات شهری و روستایی ارائه میشود.
آموزش خانوادههای ساکن در مناطق شهری و روستایی در خصوص اصول توانبخشی و مراقبتی، حمایت از طرحهای خود اشتغالی مانند صندوقهای مالی خرد و اشتغال استاد - شاگردی، توسعه برنامههای فرهنگی - ورزشی به ویژه ورزشهای بومی و ارتباط موثر با مسوولان محلی در سطح روستاها و شهرها جهت فراهم سازی امکانات مورد نیاز معلولان، مجموعه خدماتی است که در این بخش به ویژه در مناطق محروم و کم برخوردار انجام میشود.
این برنامه که از سال 1374 در کشور آغاز شده اکنون بخشی از برنامه ششم توسعه کشور است و تاکنون توانسته 94 % جمعیت روستایی کشور و 9 درصد از جمعیت شهری را تحت پوشش قرار دهد. 69800 نفر فرد دارای آسیب بینایی (معادل 8/12 درصد از کل جمعیت تحت پوشش این برنامه) هر ساله خدمات مختلفی را در زمینه سلامت، آموزش، معاش، فعالیتهای اجتماعی و توانمند سازی برای افراد دارای معلولیت در مناطق روستایی با کمک بخشهای دولتی و غیر دولتی و اعضای جامعه دریافت میکنند.
20- ورزش و بازیهای بومی محلی فراگیر در برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه این برنامه با هدف ارتقای سطح سلامت و توانمندیهای جسمانی، روانی و اجتماعی افراد دارای معلولیت ساکن روستا طراحی شده است. در سال 1401 تعداد 768 نفر فرد دارای آسیب بینایی در این طرح مشارکت داشته اند.
21- تسهیل شرایط اشتغال نابینایان تشکیل نشستهای مشترک با دستگاههای اجرایی جهت تشریح شرایط افراد نابینا و کم بینا و قوانین مرتبط با این افراد و افزایش فرصتهای شغلی نابینایان در این نهادها از جمله وزارت آموزش و پرورش، حضور در مصاحبههای تخصصی دستگاهها به منظور هموارسازی شرایط پذیرش نابینایان، معرفی افراد نابینا و کم بینای متقاضی مشاغل مختلف به دستگاههای اجرایی و بروز رسانی بانکهای اطلاعاتی سازمان متناسب با نیازهای شغلی این افراد و پیگیری مشکلات افراد نابینا و کم بینا در محیطهای شغلی، بخشی از اقداماتی است که در این رابطه صورت میپذیرد.
22- آگاهسازی جامعه انعکاس توانمندیهای افراد نابینا در سطح جامعه و آموزش روشهای صحیح ارتباط با این افراد از مهمترین برنامههای سازمان به شمار میرود که با تکیه بر ظرفیتهای تخصصی و ارتباطهای رسانهای دنبال میشود. انجام مصاحبههای تخصصی در شبکههای مختلف رسانه ملی، تهیه و پخش موشنگرافی و تیزرهای آگاهسازی، معرفی نابینایان موفق در قالب برنامههای رسانهای ارائه محتوا جهت ساخت فیلمهای داستانی و مستند در ارتباط با مسائل نابینایان و انعکاس موضوعات مربوطه در سطح مطبوعات، مجموعه اقداماتی است که با هدف آگاهسازی جامعه در مدار توجه قرار دارد.
23- حمایت از سازمانهای غیردولتی تلاش جهت مشارکت فعال انجمنهای فعال در امور نابینایان در برنامههای مختلف سازمان، همواره در کانون توجه بوده است. تشکیل نشستهای کارشناسی و رایزنی با این انجمنها در تصمیمات مرتبط با نابینایان، حمایت از تشکلها جهت حضور در نهادهای مختلف و پیگیری حقوق نابینایان از جمله در آموزش و پرورش، حمایتهای مادی و تخصصی جهت اجرای برنامههای آموزشی در این انجمنها و تشکیل "شبکه ملی تشکلهای مردم نهاد نابینایان ایران" متشکل از انجمنهای فعال به منظور پیگیری مفاد قانون حمایت از حقوق معلولان، مجموعه اقداماتی است که در مسیر حمایت از تشکلهای نابینایان دنبال میگردد.
18- ارائه مشاورههای تخصصی به سایر نهادها همکاری سایر دستگاهها در اجرای صحیح قوانین مرتبط با معلولان مستلزم آگاهی هرچه بیشتر این نهادها در ارتباط با توانمندیها و نیازهای افراد نابینا و کم بینا است.
سازمان بهزیستی به ویژه طی سالهای اخیر کوشیده است تا از طریق ارتباط مستمر با نهادهای مختلف، زمینه گسترش این آگاهی را فراهم سازد. تهیه دستور العمل متناسب سازی خدمات دادرسی برای معلولان، رایزنی با مسوولان امور بانکی به ویژه جهت دسترس پذیر ساختن خدمات آنها برای افراد نابینا و کم بینا، تشکیل جلسات مشترک با سازمانهای بین المللی مانند یونیسف جهت حمایت از برنامههای فرهنگی - آموزشی و تقویت ارتباط با رسانه ملی به خصوص شبکههای تخصصی مانند شبکه سلامت جهت ساخت و پخش برنامههای مرتبط را میتوان بخشی از این تلاشها برشمرد. روز ایمنی عصای سفید همه ساله روز 23 مهر ماه مصادف با 15 اکتبر به نام روز ایمنی عصای سفید شناخته میشود. در این روز، صدای عدالت خواهی افراد نابینا بیش از پیش شنیده میشود و فعالان امور نابینایان تلاش میکنند تا آن را به عنوان سمبل هویت اجتماعی این افراد معرفی نمایند.
روز عصای سفید در حقیقت وام دار مطالباتی است که افراد نابینا وکم بینا مطرح میسازند. این مطالبات نه تنها در قانون عصای سفید که در اوایل دهه 1940 توسط سازمان ملل به تصویب رسید بلکه در سایر قوانین مرتبط با معلولان مطرح گردیده و از دولتها خواسته شده است تا با پایبندی کامل به مفاد این قوانین، زمینه احیای حقوق نابینایان و دستیابی آنان به کیفیت زندگی برتر را فراهم سازند.
مهمترین مطالبات افراد نابینا و کم بینا از جمله حق دسترسی کامل به امکانات آموزشی، بهداشت و سلامت، تردد ایمن در فضای شهری و مشارکت فعالانه در عرصههای سیاسی و اجتماعی در کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت و قانون حمایت از حقوق معلولان صراحتاً مورد تاکید قرار گرفته و دولت مکلف است با استفاده از کمیته هماهنگی و نظارت بر اجرای قوانین، تمامی دستگاههای کشور را به اجرای این قوانین و تامین حقوق نابینان مکلف سازند؛ لذا سازمان بهزیستی کشور به عنوان متولی پیگیری حقوق افراد دارای آسیب بینایی همواره تمام تلاش خود را جهت رایزنی با دستگاههای اجرایی و نهادهای نظارتی جهت طرح مسایل نابینایان و پیگیری خواستههای آنان بعمل میآورد، اما بدون شک عزم ملی برای ساختن زندگی بهتر برای این افراد مستلزم همکاری تمامی بخشهای جامعه و اجرای صحیح قانون عصای سفید، کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت و قانون حمایت از حقوق معلولان است.
در حال حاضر بسیاری از افراد نابینا و کم بینا با تکیه بر مهارتها و تجارب خویش، به ظرفیتهای لازم برای مشارکت فعال در عرصههای شغلی و اجتماعی دست یافته اند لیکن مکرراً شاهد آن هستیم که فرصتهای شغلی مورد نظر این افراد در پس تبعیض و ناآگاهی دستگاهها از بین میرود و افراد دارای اختلال بینایی به رغم توانمندیهای ارزنده خویش از دستیابی به شغل مناسب محروم میگردند؛ بنابراین پیام اصلی روز ایمنی عصای سفید، شنیدن صدای نابینایان و درک مطالبات بر حق آنان برای دستیابی به یک زندگی سالم پویا و شکوفا است.
باشگاه خبرنگاران جوان اجتماعی رفاه و تعاون