خورشید به جای نفت
گذار به یک نظام انرژی با کربن کمتر، نیازمند تغییرات فوری و اساسی در شیوه تولید و مصرف انرژی در سراسر جهان است. این تغییرات، به‌نوبه خود، واکنش‌های راهبردی و برنامه‌ریزی‌شده‌ای از سوی کسب‌وکارها را می‌طلبد.
شرکت‌های نفت و گاز، که محصولاتشان سال‌ها بخش جدایی‌ناپذیر تامین انرژی بوده، از این قاعده مستثنی نیستند. آنها باید در فضایی فعالیت کنند که اهداف سخت‌گیرانه کاهش کربن، تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری را تحت‌تاثیر قرار دهد. این در حالی است که درباره محل و نحوه حمایت از فعالیت‌هایی مانند تولید برق در دریا، شارژ خودروهای برقی و توسعه هیدروژن، هنوز ابهامات زیادی وجود دارد. در نتیجه، مدل‌های عملیاتی کسب‌وکارهای جدید و قدیمی به‌سرعت در حال تغییر هستند.
یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان، به انرژی خورشیدی روی آورده است. عربستان‌سعودی می‌خواهد با این کار هم برق مراکز داده جدید هوش مصنوعی را تامین کند و هم صادرات نفتش را افزایش دهد.
دولت عربستان بر این باور است که نور خورشید می‌تواند اقتصادش را دگرگون و درآمدهایش را تقویت کند. این کشور از یک سو برای اقامتگاه‌های تازه گردشگری، کارخانه‌ها و مراکز داده هوش مصنوعی‌اش به برق بیشتری نیاز دارد و از سوی دیگر، می‌خواهد با استفاده از انرژی پاک، بهره‌برداری بهتر و بیشتری از سوخت‌های فسیلی‌اش داشته باشد.
عربستان برای تولید برق نفت می‌سوزاند و روی آوردن به روش‌های جایگزین تولید برق باعث می‌شود مصرف داخلی کاهش یابد و بشکه‌های بیشتری برای فروش داشته باشد.
گسترش پنل‌های خورشیدی در دل بیابان‌ها به‌خوبی نشان می‌دهد که کاهش چشم‌گیر قیمت پنل‌ها و باتری‌های خورشیدی ساخت چین، روش تولید برق در جهان را متحول کرده است؛ تحولی که حتی سیاست‌های محدودکننده ایالات متحده علیه انرژی‌های تجدیدپذیر هم نتوانسته جلوی آن را بگیرد.
مارکو آرچلی، مدیرعامل شرکت عربستانی «اکوا پاور» (ACWA Power)، که پیمان‌کار بازطراحی شبکه برقی عربستان است، می‌گوید: «امروز، خورشید ارزان‌ترین، سریع‌ترین، ساده‌ترین و امن‌ترین منبع انرژی‌ای است که می‌توانید از آن استفاده کنید.»
عربستان سعودی تصمیم دارد تا سال 2030 نیمی از برق خود را از منابع پاک تامین کند. شرکت اکوا که بزرگ‌ترین سهامدارش «صندوق ثروت ملی» عربستان است، مامور تامین بخش اعظم انرژی مورد نیاز برای تحقق این هدف شده که تقریبا معادل 100 گیگاوات ظرفیت می‌شود و اختلاف بسیاری با ظرفیت نصب شده خورشیدی سال گذشته‌اش دارد که فقط حدود 4 گیگاوات بود.
افزایش سهم انرژی پاک بخشی از طرح کلان عربستان برای تنوع‌بخشی به اقتصاد کشور بود که در سال 2016 اعلام شد و تا سال‌ها حتی با وجود آغاز ابرپروژه‌هایی مثل نئوم - شهر مدرن در دل بیابان - و پروژه خورشیدی 200میلیارد دلاری سافت‌بانک ژاپن در سال 2018پیشرفت بسیار کمی داشت. در حدی که پروژه سافت بانک ژاپن ظرف چند ماه کنار گذاشته شد.
اما حالا ورق دارد برمی‌گردد. سه شرکت سعودی، از جمله اکوا، در ماه ژوئیه اعلام کردند که روی چند پروژه انرژی تجدیدپذیر به ظرفیت 15 گیگاوات و با ارزش 8.3میلیارد دلار - عمدتا خورشیدی و کمی بادی - سرمایه‌گذاری می‌کنند. طبق داده‌های موسسه مستقل پژوهش و اطلاعات انرژی «ریستاد» در اسلو نروژ (Rystad Energy)، این ظرفیت جدا از پروژه دیگری است که با ظرفیتی کمی بیشتر، همین حالا در دست ساخت است. نیروگاه‌های گازسوز - تاسیساتی که با سوزاندن گاز طبیعی برق تولید می‌کنند - هم در حال احداث‌اند.
«نیشات کومار»، تحلیلگر شرکت ریستاد تا همین اواخر باور نداشت که عربستان بتواند به هدف تامین 50 درصد از برق مورد نیازش از منابع تجدیدپذیر دست پیدا کند، اما پروژه‌های تازه یکی پس از دیگری از راه می‌رسند. حالا او برآورد می‌کند که تا سال 2030 حداقل یک‌سوم برق مورد نیاز عربستان از منابع انرژی کم‌کربن تامین شود، درحالی‌که این عدد سال گذشته فقط 2 درصد بود. به‌گفته ریستاد، در آن صورت عربستان در میان پنج بازار نخست جهان از نظر ظرفیت خورشیدی جدید قرار می‌گیرد.
این رشد سرسام‌آور باعث شده تامین شمار کافی نیروی متخصص همچون مهندسان برق، مدیران پروژه و دیگر نیروها به یک چالش تبدیل شود. لوک کوشلن، مدیر واحد «راه‌حل‌های مربوط به برق در خاورمیانه» در شرکت انرژی فرانسوی EDF، می‌گوید: «رشد به قدری سریع و عظیم است که ما برای تامین نیروی انسانی مورد نیاز تیم‌ها برای انطباق با این شتاب سرسام‌آور با مشکل مواجهیم.» این شرکت یکی از سهامداران چندین پروژه انرژی عمدتا خورشیدی در عربستان است.
بلندپروازی عربستان سعودی در حوزه انرژی پاک محدود به حوزه خلیج فارس نمی‌شود. اکوا در حال افزایش پروژه‌های نیروی خود در آفریقا و آسیاست. این شرکت در حال ساخت بزرگ‌ترین تاسیسات برای تولید و صادرات هیدروژن با استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر است. همچنین در ژوئیه اعلام کرد که در تلاش است تا در قالب کنسرسیومی با تامین‌کنندگان تکنولوژی انتقال و شرکت‌های انرژی اروپایی، به اروپا برق صادر کند. البته به‌گفته آرچلی، این طرح «برای دهه آینده» است.
استراتژی عربستان با چالش‌هایی روبه‌رو است. بیابان‌های خاورمیانه سرزمین موعود پنل‌های خورشیدی به حساب نمی‌آیند، چون با وجود اینکه جاروهای خودکار می‌توانند گردوغبار را از روی تجهیزات پاک کنند، گرما و گردوغبار می‌تواند بازدهی‌شان را کاهش دهد. با این همه، تابش پایدار خورشید به این کاستی‌ها می‌چربد. از سوی دیگر با افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر، مدیریت شبکه برق هم پیچیده‌تر می‌شود، چون نمی‌توان این نیروگاه‌ها را به راحتی و با توجه به میزان تقاضا خاموش و روشن کرد. مزارع عظیم باتری هم برای مقابله با همین مشکل طراحی شده‌اند. همچنین به گفته آرچلی، جهان هنوز آن‌قدر کابل تولید نمی‌کند که بشود خط انتقال برق به اروپا را راه‌اندازی کرد.
این‌ها همه در حالی است که نوسازی زیرساخت‌ها و شبکه نیروگاهی عربستان برای دستیابی به ارزش بیشتر از سوخت فسیلی صورت می‌گیرد نه پرهیز از مصرف آن. این کشور برای تامین یک‌سوم برق خود، نفت می‌سوزاند. به گفته «الیور کانر»، تحلیلگر بانک سرمایه‌گذاری سیتی در نیویورک، با قیمت‌های کنونی، عربستان هر ساله از حدود 20میلیارد دلار درآمد نفتی چشم‌پوشی می‌کند؛ اقدامی که به‌شدت غیربهینه و ناکارآمد است.
نیروی خورشیدی جایگزین کم‌هزینه‌ای است. اکوا و شرکت‌های دیگر، اخیرا برق خورشیدی را با قیمتی کمتر از 1.3 سنت به ازای هر کیلووات ساعت (برق مورد نیاز برای یک ساعت روشن بودن مایکروویو) فروخته‌اند که یک‌سوم قیمت در اسپانیا، به عنوان ارزان‌ترین بازار اروپا است.
به گفته کانر، این قیمت پایین‌تر فقط به خاطر برخورداری از آفتاب سوزان ممکن نشده است، بلکه نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری مستقیم نهادهای دولتی و نیروی کار ارزان است.
کاهش قیمت نفت هم این استدلال را که باید به «سوزاندن نفت خام» پایان داد، تایید می‌کند. عربستان سعودی برای تامین مالی ابرپروژه‌هایی که می‌تواند تریلیون‌ها دلار هزینه دربرداشته باشد، با چالش روبه‌روست. طبق برآورد صندوق بین‌المللی پول، ریاض برای تراز بودجه به قیمت نفتی بالاتر از هر بشکه 90 دلار نیاز دارد، درحالی‌که اکنون قیمت هر بشکه نفت کمتر از 70 دلار است.
همچنین یکی دیگر از دلایل افزایش جذابیت انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش مستمر هزینه پنل‌های خورشیدی و باتری‌هایی است که عمدتا از چین می‌آیند. برای پروژه‌های پرهزینه‌ای مثل طرح ساخت 50 هتل لوکس در زمینی به مساحت بیش از 16 هزار کیلومترمربع در سواحل و جزایر دریای سرخ، چنین نقطه قوتی نور امید است. به گفته سخنگوی این پروژه گردشگری، برق پنج هتلی که تاکنون از این پروژه افتتاح شده، با سیستم پنل خورشیدی و باتری‌ای تامین می‌شود که شرکت اکوا مسوول اجرای آن بوده. ایالات متحده آمریکا در تلاش است تا پنل‌ها و باتری‌های خورشیدی را از بازارش خارج کند، اما برای کشورهایی که حاضر به خرید از چین باشند، این صادرات ارزان می‌تواند هزینه تولید برق کم‌کربن را پایین بیاورد.
«آنا میسیرلیو» از گروه رصد اقدامات اقلیمی، می‌گوید: «اینکه کشوری مثل عربستان سعودی بالاخره دارد استراتژی انرژی تجدیدپذیرش را جدی می‌گیرد، نشان می‌دهد پنل‌های خورشیدی و تجهیزات وابسته به آن به قدری ارزان شده‌اند که تفاوتش به چشم بیاید و تاثیرگذار باشد.» این گروه که خط‌مشی‌های مربوط به انتشار گازهای گلخانه‌ای کشورها را رصد می‌کند، منتقد پافشاری عربستان برای استخراج سوخت‌های فسیلی است.
مدت‌های مدیدی چین به نفت خام عربستان وابسته بوده، اما حالا این نیاز و وابستگی دوطرفه شده است. البته عربستان در تلاش برای جذب سرمایه و ایجاد اشتغال، این الزام را ایجاد کرده است که بخشی از تجهیزات مصرفی تاسیسات باید از تولیدات داخلی باشد.
شرکت آمریکایی «گیم چنج سولار»، تولیدکننده سامانه‌های ردیابی برای کنترل جهت پنل‌های خورشیدی، یکی از شرکت‌هایی است که به جدیت عربستان در تولید انرژی سبز اطمینان دارد.
اندرو وردن، مدیرعامل شرکت، می‌گوید نزدیک به یک دهه پیش که برنامه‌های عربستان به گوشش رسید، به نظرش خواب و خیالی بلندپروازانه آمده بود، اما اخیرا این کشور تبدیل به یک بازار حیاتی شده است. گیم چنج، در آوریل گذشته با همراهی شریکی چینی کارش را در کارخانه‌ای در دمام عربستان آغاز کرد و حالا برای پاسخ به میزان تقاضا در حال دو برابر کردن ظرفیت آن است. وردن می‌گوید: «یک‌دفعه قضیه جدی شد و گرفت.»
