درباره «جی‌ئی‌سی‌اف» و کارکردش در بازار انرژی / پنجمین دبیرکلی به کدام کشور رسید؟

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، بیست‌وهفتمین نشست وزارتی مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) یکم آبان در دوحه برگزار شد. محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت ایران و هیئت همراه هم در این نشست حضور یافتند که فرصتی برای دیدارهای دیپلماتیک برای وزارت نفت فراهم کرد.

راه نو آنلاین نوشت: در این اجلاس، جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان رئیس هیئت‌های اجرایی جی‌ئی‌سی‌اف انتخاب شد، همچنین پاک‌نژاد پیشنهاد تبدیل «مجمع» کشورهای صادرکننده گاز به «سازمان» کشورهای صادرکننده گاز ارائه کرد.

به گفته او، این موضوع سبب ارتقای سطح اثربخشی این مجمع در مجامع بین‌المللی انرژی و به‌ویژه کشورهای دارنده و صادرکننده گاز می‌شود که هر دو مورد استقبال قرار گرفت.

پنجمین دبیرکل از نیجریه

فیلیپ مشل‌بیلا در بیست‌وهفتمین نشست وزارتی با اجماع اعضا به‌عنوان دبیرکل جدید این مجمع انتخاب شد. او از اول ژانویه 2026 هدایت دبیرخانه و پیگیری سیاست‌های کلان مجمع را به‌عهده خواهد داشت؛ مشل‌بیلا در دوم ژانویه 1967 در گاریکدا، نیجریه متولد شد.

مجمع کشورهای صادرکننده گاز از زمان تأسیس تاکنون چهار دبیرکل داشته است. نخستین دبیرکل این مجمع، لئونید بوخانفسکی از روسیه بود که طی دو دوره از سال 2010 تا 2014 این مسئولیت را به‌عهده داشت.

پس از او، سیدمحمدحسین عادلی از ایران به‌عنوان دبیرکل انتخاب شد و در دو دوره پیاپی از 2014 تا 2018 هدایت مجمع را بر عهده گرفت. یوری سنتورین از روسیه سومین دبیرکل بود که در دو دوره از 2018 تا 2022 فعالیت کرد. پس از او، محمد حامل از الجزایر از سال 2022 تاکنون به‌عنوان چهارمین دبیرکل مجمع کشورهای صادرکننده گاز انجام وظیفه می‌کند.

ماجرای تأسیس و نقش آن در بازار جهانی

ایده تشکیل نهادی بین‌دولتی متشکل از کشورهای عمده تولیدکننده و صادرکننده گاز طبیعی، نخستین بار در اواخر دهه 70 شمسی در وزارت نفت ایران شکل گرفت. هدف از این طرح، ایجاد هماهنگی و همکاری میان کشورهای صاحب منابع گاز برای تقویت نقش این حامل انرژی در بازارهای جهانی بود.

در همین ارتباط، نخستین نشست کارشناسان عالی‌رتبه کشورهای صادرکننده گاز در 13 و 14 اسفند 1379 و نخستین نشست وزارتی در 29 و 30 اردیبهشت 1380 در تهران برگزار شد. این نشست‌ها تا سال 1387 هر سال در کشورهای مختلف برگزار می‌شد و بیشتر بر تبادل تجربیات متمرکز بود.

اما ایده تأسیس نهادی مشابه اوپک، زمانی جدی‌تر شد که آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با «ایگور ایوانف»، دبیر شورای امنیت ملی روسیه، در دهم بهمن 1385، پیشنهاد تشکیل سازمانی مشابه اوپک برای گاز را مطرح کردند.

در پی این پیشنهاد، روسیه با جلب حمایت امیر وقت قطر، روند ایجاد ساختار نهادی این مجمع را سرعت بخشید.

سرانجام، در هفتمین اجلاس وزارتی کشورهای صادرکننده گاز در سوم دی 1387 در مسکو، اساسنامه «مجمع کشورهای صادرکننده گاز» تصویب شد.

این مجمع اکنون دارای 12 عضو اصلی (الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، ایران، لیبی، نیجریه، قطر، روسیه، ترینیدادوتوباگو، امارات متحده عربی و ونزوئلا) و هشت کشور عضو ناظر (آنگولا، آذربایجان، عراق، مالزی، موریتانی، موزامبیک، پرو و سنگال) است.

کشورهای عضو اصلی و ناظر در مجموع بیش از 70 درصد از ذخایر اثبات‌شده گازطبیعی جهان را در اختیار دارند. این کشورها 39 درصد از تولید گاز طبیعی، 40 درصد از صادرات گاز و 51 درصد از صادرات گاز طبیعی مایع‌شده (LNG) را انجام می‌دهند.

جی‌ئی‌سی‌اف (GECF) سه رکن اصلی (حاکمیتی) شامل اجلاس وزارتی، هیئت اجرایی و دبیرخانه دارد که در ادامه درباره نقش هریک از این بخش‌ها در این مجمع توضیحاتی ارائه می‌شود.

اجلاس وزارتی: بالاترین نهاد تصمیم‌گیر مجمع است و سالانه برگزار می‌شود و در صورت نیاز و بنا به درخواست کشورهای عضو یا دبیرکل، امکان برگزاری یک نشست فوق‌العاده وزارتی نیز امکان‌پذیر است که به‌طور معمول پیش از برگزاری اجلاس سران است. از زمان تشکیل مجمع تاکنون، 26 نشست وزارتی برگزار شده است و آخرین اجلاس وزارتی در سال 2024 در تهران برگزار شد.

هیئت اجرایی: متشکل از نمایندگان کشورهای عضو بوده و وظیفه هدایت و مدیریت امور مجمع و پیاده‌سازی تصمیم‌های اجلاس وزارتی را به‌عهده دارد. افزون بر این، تمام فعالیت‌های دبیرخانه مجمع با نظارت و تصویب هیئت اجرایی صورت می‌گیرد. از زمان تشکیل مجمع، تاکنون 52 نشست هیئت اجرایی برگزار شده است.

دبیرخانه: در دوحه، پایتخت قطر مستقر است و مسئول اجرای امور اجرایی و هماهنگی فعالیت‌هاست. دبیرکل کنونی مجمع، محمد حامل از الجزایر است که از سال 2022 با اجماع اعضا، این سمت را به‌عهده دارد.

دبیرکل‌های پیشین مجمع در دو دوره نخست (دو دوره 2 ساله) از روسیه، دوره دوم از جمهوری اسلامی ایران و دوره سوم از روسیه بوده است. در بیست‌وهفتمین نشست وزارتی مجمع کشورهای صادرکننده گاز در یکم آبان 1404، دبیرکل بعدی مجمع از میان نامزدهای کشورهای ایران، روسیه، مصر، نیجریه و لیبی انتخاب شد و به نیجریه رسید.

همچنین مجمع کشورهای صادرکننده گاز دارای سه رکن تخصصی «شورای فنی اقتصادی»، «مؤسسه تحقیقات گاز» و «کارگروه آماری» است که هر یک از این ارکان، وظایف ویژه‌ای بر عهده دارند.

شورای فنی اقتصادی: این شورا از نمایندگان کشورهای عضو تشکیل شده است که هر سال دو بار در مقر دبیرخانه در دوحه گرد هم می‌آیند. تحولات بازار گاز، مسائل اقتصادی و فناوری گاز و هدفمند کردن تحقیقات اقتصادی دبیرخانه، مهم‌ترین موضوعات نشست‌های شورای فنی اقتصادی محسوب می‌شود.

مؤسسه تحقیقات گاز: جدیدترین بدنه تخصصی مجمع است که با هدف افزایش همکاری‌های فنی و انتقال فناوری و تجربیات کشورهای عضو در حوزه گاز ایجاد شد و مقر آن در الجزایر مستقر است.

کارگروه آماری: هدف از تشکیل این کارگروه، نظارت بر فرآیند جمع‌آوری و تنظیم آمارهای دریافتی از کشورهای عضو است و هر سال یکبار در دوحه با حضور نمایندگان آماری کشورهای عضو تشکیل می‌شود.

مجمع کشورهای صادرکننده گاز افزون بر موارد گفته‌شده، هر دو سال یکبار اقدام به برگزاری «اجلاس سران» می‌کند که در این نشست‌ها، سیاست‌های کلی مجمع برای ارتقای همکاری‌ها و افزایش سهم گازطبیعی در سبد انرژی جهان مورد بررسی و تصویب قرار می‌گیرد.

بیانیه‌های پایانی این اجلاس، به‌عنوان بالاترین سند بالادستی برای فعالیت‌های مجمع شناخته می‌شود. تاکنون هفت اجلاس سران اعضای مجمع برگزار شده است که آخرین نشست در 12 اسفند 1402 (2 مارس 2024) در الجزایر بود و اجلاس آتی نیز در اکتبر 2026 در مسکو برگزار می‌شود.

مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) در بیش از دو دهه از فعالیت، از یک ایده ایرانی به نهادی بین‌المللی با نقش راهبردی در امنیت انرژی جهان تبدیل شده است.

223225