درس های اقتصاد نظامی برای روحانی؛ پنتاگون یک غول اقتصادی است
در حالی که برخی مسئولان سابق خواستار محدود شدن نقش نیروهای مسلح به وظایف ذاتی‌شان هستند، تجربه جهانی نشان می‌دهد که نیروهای مسلح در بسیاری از کشورها نه تنها نقش امنیتی، بلکه اقتصادی و صنعتی کلیدی دارند. نمونه بارز آن، پنتاگون آمریکا است؛ نهادی که با بودجه سالانه چندصد میلیارد دلاری، شبکه‌ای گسترده از پیمانکاران بزرگ و میلیون‌ها شغل مستقیم و غیرمستقیم، نه تنها ستون نظامی بلکه موتور محرک...
- فهرست محتوا
- اشتغال‌زایی گسترده
- شرکت‌های پیمانکار بزرگ نظامی
- تاثیر بر صنایع مختلف
- اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم
- تمرکز بازار و وابستگی متقابل
- نقش در صادرات و اقتصاد جهانی
- انتقادات و چالش‌ها
اخیرا حسن روحانی، به بهانه تحلیل جنگ تحمیلی 12 روزه، نکاتی را درباره نیروهای مسلح مطرح کرده است، روز 12 شهریورماه، رسانه‌ها اظهارات حسن روحانی در جمع مشاورانش را عمدتا با تیتر «نیروهای مسلح و اطلاعاتی نباید وارد اقتصاد شوند» پوشش دادند، اظهاراتی که، طبق انتظار، مورد اسقبال شدید رسانه‌های معاند و بازوهای رسانه‌ای دشمن قرار گرفت.
در بخشی از این اظهارات روحانی گفت:" اگر می‌خواهیم خواست مردم را عمل کنیم، نیروهای مسلح را ببریم در وظایف ذاتی خودشان. همانی که وظیفه ذاتی‌اش است. اقتصاد کار نیروهای مسلح نیست. تبلیغات کار نیروهای مسلح نیست. مسائل سیاست داخلی کار نیروهای مسلح نیست. سیاست خارجی کار نیروهای مسلح نیست. نیروی مسلح وظایف ذاتی دارد، به وظایف ذاتی خودش عمل کند، به آن کمک کنید. بهترین سلاح و آموزش و ایمان در برابر حمله دشمنان.
"او در ادامه و باز برای تاکید بر موضع خود اضافه کرد:" مگر در کشورهای دیگر کارهای اقتصادی را نیروهای مسلح انجام می‌دهند؟ ما از کی تقلید کردیم؟ از کجا درست کردیم این را؟ با چه معیاری این کارها را داریم می‌کنیم؟"
به هر حال، از آن‌جا که جناب روحانی این پرسش را مطرح کردند که "ما از کی تقلید کردیم؟ از کجا درست کردیم این را؟ "، صرفا برای تبیین این ابهام و حمله به نیروهای مسلح، به مصداقی می‌پردازیم که از نظر جناب روحانی و همفکرانش، به عنوان کدخدا، ایده‌آل و مطلوب حکمرانی معرفی می‌شود؛ با این توضیح که، در همه جای دنیا، هر کجا که کشوری دارای عناصر قدرت و نیروی مسلح قابل اتکاء و ذی‌قدرت است، از قضاء بخش نظامی ارتباطی تنگاتنگ، بلکه راهبردی و حتی هدایت‌گر در اقتصاد و صنعت و تجارت دارد. این موضوع هم درباره ایالات متحده و هم درباره رقیب اصلی نظامی و قطب مقابل آن، یعنی جمهوری خلق چین صدق می کند.
پنتاگون بزرگترین نهاد بودجه‌گیر در دولت فدرال آمریکاست. اسناد بودجه‌ای که توسط دفتر معاون وزیر دفاع در امور مالی (Comptroller) منتشر شد، نشان‌گر آن است که بودجه پیشنهادی پنتاگون برای سال مالی 2026، بالغ بر صدها میلیارد دلار است. این اسناد شامل جزئیات کاملی از هزینه‌های مربوط به نیروی انسانی، خرید تسلیحات و تجهیزات، عملیات و نگهداری و تحقیق و توسعه می شود.
اشتغال‌زایی گسترده
پنتاگون نقش بسیار پررنگی در اقتصاد آمریکا داره و به عنوان یک رکن اصلی اقتصاد این کشور محسوب میشه:- بیش از 1.4 میلیون آمریکایی در ارتش این کشور خدمت می‌کنند.- حدود 833 هزار نفر نیز نیروی ذخیره هستند که بسیاری از آنها تمام‌وقت فعالیت می‌کنند.- حدود 1.6 میلیون نفر نیز در شرکت‌هایی کار می‌کنند که برای پنتاگون تولید می‌کنند؛ از سلاح گرفته تا ظروف آشپزخانه.
شرکت‌های پیمانکار بزرگ نظامی
15شرکت بزرگ برای پنتاگون کار می‌کنند که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از:
لاکهید مارتین: یک پیمانکار اختصاصی پنتاگون با تعهدات مالی 50 میلیارد دلاری در سال 2017. این شرکت سازنده جنگنده‌های F-35 هست و پیش‌بینی می شود در طول 60 سال، یک تریلیون دلار از فروش این جنگنده درآمد کسب کند.
بوئینگ: برنامه‌های نظامی این شرکت (مانند تانکر KC-46 و جنگنده F/A-18) حدود 22% از درآمد کل آن را در سال 2017 تشکیل می‌داد.
جنرال دینامیکس: تولیدکننده تانک تهاجمی آبرامز و همچنین فعال در حوزه سیستم‌های اطلاعاتی و تکنولوژی است.
نورثروپ گرومن و ریتون از دیگر پیمانکاران بزرگ هستند که در حوزه‌های موشکی، رادار و سایبری فعالیت می‌کنند.
همیشه بحث‌های داغی حول هزینه‌های پنتاگون وجود داره: یک گزارش داخلی پنتاگون در سال 2016 نشان داد که این وزارتخانه می‌تواند با حذف هزینه‌های اضافی bureaucracy (دیوان‌سالاری) و مدیریت بهتر، حدود 125 میلیارد دلار در مدت پنج سال صرفه‌جویی کنه. اما این گزارش به دلیل نگرانی از کاهش بودجه توسط کنگره، مسکوت ماند. در اقدامی جدیدتر، "دفتر کارایی دولت" (DOGE) حدود 80 میلیون دلار هزینه غیرضروری را در برنامه‌هایی که از مأموریت اصلی پنتاگون پشتیبانی نمی‌کنند، شناسایی کرده است. این هزینه‌ها شامل میلیون‌ها دلار برای برنامه‌های موسوم به «تکثر، برابری و دربرگیرندگی»(DEI) و انواع کمک‌هزینه‌ها (گرنت) برای پروژه‌های غیرنظامی دانشگاه‌ها می شود.
تاثیر بر صنایع مختلف
فعالیت‌های اقتصادی پنتاگون تنها محدود به صنایع دفاعی نیست. این وزارتخانه بر بخش‌های مختلفی از جمله فناوری اطلاعات، هوانوردی، ساخت و ساز، خدمات لجستیکی و حتی دانشگاه‌ها (از طریق بورس‌ها و کمک‌هزینه‌های پرداختی) تاثیر می‌گذارد. برای مثال، شرکت جنرال دینامیکس به دومین تولیدکننده بزرگ خدمات فناوری اطلاعات نظامی در آمریکا تبدیل شده است. فعالیت‌های اقتصادی # #پنتاگون بسیار گسترده و پیچیده‌ست. از یک سو، این وزارتخانه با بودجه کلان خود یک موتور محرک اقتصادی بزرگ است که میلیون‌ها شغل ایجاد می‌کند و صنایع مختلف را تغذیه می‌کند. از سوی دیگر، انتقادات جدی در مورد کارایی هزینه‌ها، شفافیت و اولویت‌بندی پروژه‌ها وجود دارد. اسناد بودجه و گزارش‌های مختلف، چه داخلی و چه خارجی، منبع مستند غنی برای ردیابی این فعالیت‌ها هستند.
به طور قطع می‌توان گفت که پنتاگون (وزارت دفاع یا به قول ترامپ، وزارت جنگ ایالات متحده) نه تنها یک نهاد نظامی، بلکه یکی از بزرگترین و مؤثرترین بازیگران اقتصادی در آمریکا است. این نقش عمدتاً از طریق بودجه کلان، اشتغال‌زایی گسترده، و شبکه عظیم پیمانکاران خصوصی تحقق می‌یابد. در ادامه به بررسی ابعاد این موضوع می‌پردازیم. بودجه کلان و تأثیر اقتصادی: پنتاگون بزرگترین مصرف‌کننده بودجه فدرال ایالات متحده است. بودجه دفاعی آمریکا در سال 2023 به 609.2 میلیارد دلار رسید که به طور میانگین معادل 1.819 دلار برای هر شهروند آمریکایی است. بر اساس گزارش‌ها، بین سال‌های 2020 تا 2024، حدود 2.4 تریلیون دلار از بودجه پنتاگون به شرکت‌های پیمانکار خصوصی اختصاص یافته است. این رقم نشان‌دهنده انتقال عظیم ثروت از مالیات‌دهندگان به بخش خصوصی است.
اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم
پنتاگون مستقیماً حدود 1.4 میلیون نفر را در ارتش ایالات متحده employed می‌کند و همچنین 833 هزار نفر نیروی ذخیره دارد که بسیاری از آنها تمام‌وقت فعالیت می‌کنند. علاوه بر این، حدود 1.6 میلیون نفر در شرکت‌هایی کار می‌کنند که برای پنتاگون تولیدات نظامی و غیرنظامی انجام می‌دهند. این رقم نشان‌دهنده نقش پنتاگون به عنوان یک موتور اشتغال‌زایی کلان است.
شبکه پیمانکاران بزرگ: پنتاگون با 15 شرکت بزرگ دفاعی همکاری نزدیک دارد که بسیاری از آنها نه تنها در حوزه نظامی، بلکه در بخش‌های غیرنظامی نیز فعال هستند در رأس این شرکت‌ها، لاکهید مارتین قرار دارد که در سال 2023 قراردادهایی به ارزش 61.4 میلیارد دلار با دولت آمریکا منعقد کرد.
دیگر شرکت‌های بزرگ مانند RTX با قرارداد 24.1 میلیارد دلاری، جنرال داینامیکس (22.9 میلیارد دلار) و بوئینگ (20.1 میلیارد دلار) نیز سهم عمده‌ای از بودجه پنتاگون دریافت می‌کنند. جالب اینجاست که این شرکت‌ها تنها به تولید سلاح محدود نمی‌شوند، بلکه در حوزه‌هایی مانند فناوری اطلاعات، فضایی، ارتباطات و خدمات درمانی نیز فعال هستند.
تمرکز بازار و وابستگی متقابل
در دهه 1990، تعداد پیمانکاران اصلی پنتاگون به 51 شرکت می‌رسید، اما امروز تنها 5 شرکت بزرگ (لاکهید مارتین، RTX، جنرال داینامیکس، بوئینگ و نورثروپ گرومن) حدود 86% از بودجه پنتاگون را دریافت می‌کنند. این تمرکز بالا باعث ایجاد وابستگی متقابل بین دولت و صنعت دفاع شده است.
نقش در صادرات و اقتصاد جهانی
ایالات متحده بزرگترین صادرکننده سلاح در جهان است و صنایع دفاعی این کشور حدود 37% از صادرات تسلیحات جهان را بین سال‌های 2015 تا 2020 به خود اختصاص داده‌اند. شرکت‌های پیمانکار پنتاگون مانند لاکهید مارتین (تولیدکننده F-35) و بوئینگ، محصولات خود را به ده‌ها کشور جهان صادر می‌کنند که این امر نقش پنتاگون را به عنوان یک بازیگر اقتصادی جهانی تقویت می‌کند.
انتقادات و چالش‌ها
تمرکز زیاد بودجه در دست چند شرکت محدود، منجر به افزایش هزینه‌ها، تأخیر در تحویل پروژه‌ها و کاهش رقابت شده است. برای مثال، ساخت ناو جنگی در آمریکا هزینه‌ای بسیار بالاتر از ژاپن یا کره جنوبی دارد. گزارش‌ها حاکی از آن است که بسیاری از پروژه‌های پنتاگون غیرضروری یا به‌شدت پرهزینه هستند و بودجه‌های کلان گاهی صرف سیستم‌های معیوب یا پاداش‌های نجومی مدیران می‌شود.
درباره هزینه‌های گزافی که در پنتاگون سندسازی می شود، عدم شفافیت و به نوعی «سیاه‌چاله» ی مالی پنتاگون، که میزان هزینه‌های بدون سند و غیرشفاف وزارت جنگ آمریکا را به رقم‌های وحشتناک و غیرقابل‌باوری چون 20 تریلیون دلار در سه دهه گذشته رسانده است.
به هر حال، پنتاگون با بودجه عظیم، شبکه گسترده پیمانکاران و نقش مستقیم و غیرمستقیم در اشتغال‌زایی، نه تنها یک نهاد نظامی، بلکه یک غول اقتصادی در ایالات متحده است. اگرچه این نقش اقتصادی باعث رشد فناوری و امنیت ملی شده، ولی وابستگی شدید دولت به شرکت‌های خصوصی و عدم شفافیت در هزینه‌ها باعث ایجاد چالش‌های جدی نیز شده است. بنابراین، می‌توان پنتاگون را به نوعی یکی از بزرگترین، اگر نه بزرگترین، پیمانکاران اقتصادی آمریکا دانست.
