درگذشت مک‌فارلین؛ آن مرد با کلت و کیک به تهران آمد / داستان خودکشی یک سال پس از سفر

عصر ایران؛ مهرداد خدیر- درگذشتِ روبرت مک فارلین مشاور امنیت ملی رییس جمهوری آمریکا در دوران رونالد ریگان یادآور سفر محرمانه و افشا شده او به تهران در نیمه دهه 60 خورشیدی است.

اگر او محرمانه به تهران نیامده بود یا آمده بود و فاش نشده بود مرگ او در 36 سال بعد نه تنها در رسانه‌های ایران بازتابی نداشت که چه بسا در خود آمریکا هم به یک اعلام ساده بسنده می‌شد.

مک فارلین اما به یک ترم سیاسی بدل شده و یادآور سفر محرمانه برای یک معامله است. ایران در جنگ با عراق به سلاح نیاز داشت و آمریکا به دنبال آزادی گروگان های خود در لبنان بود و مقام آمریکایی با گذرنامه ایرلندی به تهران آمد. ماجرا اما از یان فراتر رفت و به خاطر پیوند با مخالفان دولت انقلابی نیکاراگوآ به «ایران - کنترا» شهرت یافت.

سفر لو رفت و جنجالی هم در ایران برپا شد منتها با دخالت امام خمینی و تصریح براعتماد به مقامات کشور و بدون ذکر نام مشخصا هاشمی رفسنجانی چون صحنه گردان و طرف مورد انتظار برای مذاکره بود، منتقدان مجالی نیافتند.

قبل از آن که زمزمه‌ها علنی شود این خود هاشمی رفسنجانی بود که در سخنرانی به مناسبت 13 آبان در سال 1365 به این سفر اشاره کرد.

دو روز قبل البته مجله عربی «الشراع» چاپ بیروت در شماره دوم نوامبر 1986 خبری در این باره درج شده بود اما در آن زمان مانند امروز نبود که به طرفه العینی خبر بازنشر شود.

عصر 13 آبان 1365 و در اجتماع مقابل سفارت سابق آمریکا در تهران هاشمی رفسنجانی ناگهان موضوع سخنرانی را به سفر مک فارلین تغییر داد و گفت او با گذرنامه ایرلندی به نام «شون دولین» به تهران آمده بود.

روشن شد که او همراه یک فروند هواپیمای حامل سلاح وارد تهران شده بود. چند ماه بعد هاشمی رفسنجانی به کیهان هوایی گفت: «شاید 10 بار یا 20 بار از از مسؤولان کشور شنیده باشید که ما به هر حال از جیب همین غربی‌ها، دلال‌ها و یا کمپانی‌های غربی آنها را بیرون می‌آوریم با واسطه، بی‌واسطه گران‌تر و گاهی ارزان‌تر.»

هاشمی رفسنجانی نام نبرد اما بعدها اسامی دلالان هم بر سر زبان‌ها افتاد: منوچهر قربانی‌فر و عدنان قاشقچی که قطعات هواپیمای اف - 14 و موشک هاگ و انواع سلاح خریداری کرده بودند.

هاشمی رفسنجانی همچنین گفته بود مک فارلین همراه خود سه هدیه آورده بود: کیک، کلت و یک انجیل که رونالد ریگان رییس جمهوری آمریکا آن را امضا کرده بود.

در ایران بحران فرونشست چون امام خمینی در روز اول آذر 1365 گفتند:«یک مقام عالی رتبه به قول خودشان از آمریکا به طور قاچاق و با تذکره [گذرنامه] جعلی وارد ایران می‌شود در صورتی که ایران نمی داند چیست. به مجرد این که اعلام می شود از مقامات آمریکاست در یک جایی او را تحت نظر قرار می‌دهند و محبوس می‌کنند و با هر کس خواست ملاقات کند، ملاقات نمی‌کنند.»

رهبر فقید انقلاب در ادامه به 8 نماینده منتقد دولت در مجلس هم که در این باره قصد سؤال از وزیر خارجه را داشتند نهیب می‌زنند: «‌لحن شما از اسراییل تندتر است. چه شده است که این طورشده‌اید؟» در میان این نمایندگان، چهره‌هایی چون جلال‌الدین فارسی و سید محمد خامنه ای بودند که به خاطر عتاب و خطاب مستقیم شخص امام تا زمان رحلت ایشان عملا حاشیه‌نشین شدند.

در آمریکا اما این ماجرا از زاویه‌ای دیگر خبر ساز شد. نه به خاطر تلاش برای برقراری رابطه با ایران یا آزادی گروگان‌ها. بلکه به این سبب که فاش شد عواید حاصل از فروش سلاح در اختیار ضد انقلابیون نیکاراگوآ قرار گرفته بود. به این صورت که ایران پول اسلحه را به حساب بانک لیکرسورس در ژنو واریز کرد و "اولیور نورث" امکان برداشت آن را داشته ولی به جای آن که مازاد پول را برگرداند به حساب دوستان نیکاراگوئه ای خود ورایز کرده بود.

افشای این ماجرا موجب تشکیل کمیسیونی به دستور ریگان شد که به خاطر ریاست سناتور تاور به کمیسیون تاور مشهور شد. گزارش نهایی آن اما چنان بر مک فارلین گران افتاد که روز 22 مارس 1987 با خوردن 20 تا 30 قرص والیوم اقدام به خودکشی می کند که البته به مرگ او نینجامید.

ماجرای مک فارلین دو نقطه مبهم و آمیخته به شایعه داشت: یکی این که قصه را اسراییلی‌ها لو دادند.

ظاهرا به این خاطر که ایران سلاح های اسراییلی را پس فرستاده بود. هاشمی رفسنجانی در 17 فروردین 1366 گفت: «وقتی متوجه شدیم اسراییلی‌ها دخالت دارند جلوی تخلیه را گرفتیم و گفتیم برگردانند.»

موضوع دوم نقش سید مهدی هاشمی برادر داماد آیت‌الله منتظری در افشای خبر بود که در تأیید و تکذیب آن سخنان متعددی گفته شده است.

*با بهره از کیهان سال (1365-1366) و همشهری ماه سال اول (آبان 1380)