«دریای پارس» یادگاری برای ایران به بهانه روز خلیج فارس

محمد زکی‌زاده، مستند «دریای پارس» به کارگردانی منوچهر طیاب که در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تولید شده است؛ موقعیت جغرافیایی، تاریخ تمدن و فرهنگ‌های گوناگون منطقه خلیج فارس و دریای عمان را به تصویر می‌کشد.

در «دریای پارس» موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیک خلیج فارس و دریای عمان بر اساس تاریخ تمدن عیلام، اکد، سومر، کلده، آشور، بابل، ایران و فرهنگ‌های گوناگون منطقه، مراکز تمدن‌های کهن ایرانی در کرانه خلیج فارس بررسی می‌شود.

این مستند با نام «خلیج فارس» آغاز می‌شود و با نمایش پی در پی نقشه‌های کهنی که از دیرباز از جغرافی‌دانان غربی و مسلمان مانده‌اند بر اصالت این نام صحه می‌گذارد. سپس سفر خود را از جلگه خوزستان آغاز می‌کند و به گشت و گذاری گسترده در جزیره‌های ایران می‌پردازد.

مراسم عاشورای بوشهر، لنج سازی، معابد پالمیری خارک، فجایعی که اروپاییان، دزدان دریایی انگلیس و... در این مناطق به بار آورده‌اند، چگونگی باز پس گیری هرمز از پرتغالی‌ها از جمله مواردی است که در این فیلم نمایش داده می‌شود.

سابقه تاریخی جزیره خارک، داستان سفر واسکودوگاما پرتغالی و آمدن آلبر کرک به خلیج فارس و آغاز دوران استعمار تا دوران جنگ جهانی اول، مبارزات مردم جنوب علیه استعمار، موقعیت جزایر قشم، کیش، تنب بزرگ، تنب کوچک دیگر سرفصل‌های این فیلم را تشکیل داده است.

منوچهر طیاب مستندساز، نویسنده و منتقد که یکی از چهره‌های تاثیرگذار دنیای مستند به شمار می‌رود، در سال 1316 در تهران به دنیا آمد. او دانش‌آموخته رشته معماری از دانشگاه فنی وین و تحصیل‌کرده رشته کارگردانی سینما و تلویزیون و طراحی صحنه از دانشکده سینمایی آکادمی دولتی موسیقی و هنر‌های نمایشی وین بود.

او از سال 1342 با ساخت فیلمی درباره سفال‌های قدیمی ایران به مستندسازی روی آورد و نزدیک به 100 فیلم ارزشمند میراث فرهنگی و تاریخی را کارگردانی کرده است. طیاب استاد رشته سینما در دانشکده هنر‌های دراماتیک و تلویزیون، سرپرست رشته سینماتوگرافی و عکاسی دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی تهران و عضو هیئت داوران یونسکو در جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه لهستان بود و از جمله آثار مستند او می‌توان به «البرز»، «زاگرس گهواره تمدنی کهن»، «نقاشی ایران»، «دروازه ملکوت»، «وانگه روان جهان گله کرد» و... اشاره کرد.

همچنین همزمان با برگزاری سیزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت، ضمن نکوداشت منوچهر طیاب و نمایش آثار منتخب وی، از این پیشکسوت سینمای مستند با اهدای نشان فیروزه حقیقت تقدیر شد. طیاب غیر از مستندسازی و عکاسی به عنوان شاخه‌های اصلی فعالیت خود، در حوزه ایرانشناسی نیز نامی آشناست و در زندگی خود به طور پیوسته برای معرفی ایران با ابزار فیلم و مستند تلاش کرد.

بسیاری از مستندسازان طیاب را به عنوان یک ایرانشناس عاشق می‌شناسند که مسیر صادقانه‌ای را در زندگی پیش گرفته و او به همراه ایرج افشار، خسرو سینایی و منوچهر ستوده را از کسانی عنوان می‌کنند که گویی جهان هستی آنها را به عنوان پیامبران فرهنگ برگزیده است.

از جمله آثار منوچهر طیاب که در جشنواره‌های مختلف مورد تقدیر واقع شده‌اند، می‌توان به فیلم‌های «سفال / سرامیک» (1342) - برنده دلفان نقره، «ریتم» (1343) - فیلم منتخب یونسکو برای تدریس در مدارس سینمایی - دیپلم افتخار از جشنواره وین، «خوزستان» (1343)، «دزفول / شوشتر» (1344)، «کران تا کران» (1344)، «قالی» (1345)، «جزیره قشم» (1346)، «سپاهی دانش» (1347)، «مسجد جامع اصفهان» (1348) - دیپلم افتخار جشنواره فیلم برلین، «دریای پارس» (1348)، «ایران سرزمین ادیان» (1349) - دیپلم افتخار جشنواره وین، «سیر خط در ایران» (1349)، «سوی شهر خاموش - دزفول» (1349)، «آبادان» (1350)، «سوزنبان» (1350)، «کاریکاتوریست» (1350)، «جنگ خروس» (1350)، «شب‌های تهران - 7 قسمت» (1350)، «زن‌ها و حرفه‌ها» (1350)، «خیمه شب‌بازی» (1351)، «تیاتر رو حوضی» (1351)، «نمایشگاه نقاش امپرسیونیست‌ها» (1351)، «نمایشگاه جواهرات» (1351)، «نمایشگاه شیشه و سفال» (1351)، «نمایشگاه نقاشی کودکان» (1352)، «کاخ چهل‌ستون» (1352)، «کاخ هشت‌بهشت» (1352)، «کاخ عالی‌قاپو» (1352)، «مسجد شیخ لطف‌الله» (1353)، «معماری دوران صفوی» (1354) - برنده دلفان طلایی، «معماری دوران سلجوقی» (1354)، «معماری دوران ایلخانی» (1354)، «معماری دوران تیموری» (1354)، «معماری آستان قدس رضوی» (1355)، «اصفهان هندسه‌ای بر مقیاس انسانی» (1355) - دیپلم افتخار جشنواره سینمایی مسکو، «ساخت کاشی معرق» (1355) و «تعمیر نقاشی‌های دیواری» (1355) اشاره کرد.

منوچهر طیاب کارگردان نام‌آشنای سینمای مستند ایران بامداد روز سه‌شنبه 4 شهریور سال 1399 در سن هشتاد و سه سالگی در بیمارستانی در وین از دنیا رفت.