دورنمای پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در یک دهه آینده / تلفیق بیولوژی و هوش مصنوعی در این پژوهشگاه

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، به نقل ازجهاددانشگاهی، در دهه 60 رویان بر اساس نیاز جامعه در درمان ناباروری و با نگاه مدبرانه‌ای شکل گرفت که شاید اگر این نیاز نبود رویانی هم توسط زنده یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی تاسیس نمی‌شد. به مناسبت 8 خرداد ماه سالروز تشکیل پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی به گفتگو با عبدالحسین شاهوردی رییس این پژوهشگاه نشستیم که در ادامه این گفتگو را می‌خوانید. اندکی درخصوص پژوهشگاه رویان و شناسایی این نیازی که از متن جامعه گرفته شده بود و عملکردش آن توضیحاتی ارایه کنید. در دهه شصت، دومین گروه بیمارانی که به خارج از کشور برای درمان می‌رفتند، گروه ناباروری و درمان نازایی بودند. در آن زمان علم درمان ناباروری در دنیا جدید بود و ناباروری هم در آن مقطع به عنوان یک نقص و بیماری شناخته می‌شد؛ و این موضوع یکی از دغدغه‌های خانواده‌ها بود؛ به ویژه دغدغه‌ای که با فرهنگ مشرق زمین همخوانی نداشت و این زندگی افراد را تحت الشعاع قرار می‌داد؛ لذا بسیاری از آن‌ها حاضرند در زندگی شان برای درمان نازایی هزینه‌هایی بپردازند تا چراغ خانه شان روشن شود و احساس می‌کنند که آینده عمرشان با حضور بچه‌ها استمرار پیدا می‌کند و به همین دلیل هزینه‌های زیادی را در این راستا می‌کنند. جهاددانشگاهی با توجه به برگزاری دومین کنگره‌ای که در زمینه زنان و ناباروری با همکاری جهاددانشگاهی علوم پزشکی ایران برگزار شده بود و فعالیت‌های اجرایی که در این کنگره عهده دار بود وارد این عرصه شد و احساس نیاز کرد؛ لذا با شناختی که نسبت به جامعه هدف پیدا کرد و از آن طرف اطلاع و شناختی که نسبت به جامعه علمی داشت در این عرصه ورود پیدا کرد. در آن زمان سعید کاظمی آشتیانی مسئولیت بخش تحقیقات جهاددانشگاهی علوم پزشکی ایران را عهده دار بودند و با یک انرژی خاصی در بحث زمین، ساختمان، تجهیزات و هم تربیت نیروی انسانی با تعلق خاطر و نگاهی مثبت این مساله را دنبال کرد. این درحالی بود که همه اعضای هیأت رییسه جهاددانشگاهی علوم پزشکی ایران و همچنین همکارانمان در دفتر مرکزی جهاددانشگاهی حامی این جریان بودند که این کار تحقق پیدا کند. از دوراندیشی دکتر کاظمی این بود که به دلیل تسریع در کار با طرح دو موضوع در دفتر مقام معظم رهبری و اشاره به ضرورت این کار با توجه به مشکلاتی که در خانواده‌های ایرانی برای سفر به خارج به وجود می‌آمد و مسایل فرهنگی که به این مسأله حاکم می‌شد، دفتر مقام معظم رهبری و شخص رهبر در این عرصه هم حمایت‌های مالی و هم حمایت‌های معنوی به خرج دادند و در خرداد ماه سال 1370 چراغ این مجموعه روشن شد؛ البته مقدمات این کار در سال 1369 به صورت غیررسمی شروع شد و پژوهشگاه رسما در 8 خرداد ماه 1370 با حضور وزیر وقت کارش را شروع کرد. آموزش و پژوهش دو بال خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان اما نکته‌ای که باعث شد رویان به جایگاه خاصی برسد همان نگاه ابتدایی یعنی توجه به آموزش، پژوهش و خدمات تخصصی است که آموزش و پژوهش به عنوان بال‌های خدمات تخصصی در نظر گرفته شد و با همان نگاه و رویکرد کار را دنبال شد و خدا را شکر می‌کنیم هنوز هم شاهد این هستیم که آن نگاه و آن همت سال هفتاد در قالب پژوهشگاه رویان کار خودش را دنبال می‌کند و به دلیل نیت خیری که در آن زمان بود و با آن نگاه، ما امروز می‌بینیم که پژوهشکده‌های دیگری هم در کنار فعالیت ناباروری کار خودشان را آغاز کرده اند. اگر تجربه ما در بخش پژوهش ناباروری نبود شاید به عرصه‌های جدید ورود پیدا نمی‌کردیم و نگاه خاصی هم که دفتر مقام معظم رهبری نسبت به این قضایا داشتند همان بخش فرهنگی کار بود که احساس می‌کردند اگر در یک فضای سالم و با یک گروه معتقد و مقید به امور شرعی کار انجام شود، مسلماً کار مطلوب تری را به دست می‌آورد که خدا را شکر می‌کنیم که همیشه این نگاه در پژوهشگاه رویان حاکم و جاری بوده و امروز با توسعه این علوم مباحث اخلاقی زیادی مطرح شده است و امروز دغدغه مقام معظم رهبری بیشتر حس می‌شود که جا دارد در عرصه‌های اخلاقی و مواردی که در این زمینه است قوانین و تدابیری تهیه شود که امیدوار است در این عرصه پژوهشگاه رویان قدم‌های مؤثری را بردارد. می‌توان گفت که پژوهشگاه رویان امروزه از نام‌ها و نشان‌های شاخص شتاب و پیشرفت علمی کشور است، (در واقع امروز رویان، برندی نامدار و جاودان است) که هرجا مخاطب ایرانی نام رویان را می‌شنود، احساس عزت‌مندی، افتخار و دلبستگی به ایران عزیز پیدا می‌کند، که یکی از علل این امر توجه تامین نیاز کشور و کشور‌های دیگر چه در حوزه خدماتی و چه تولید محصولات پیشرفته سلولی است. درخصوص فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی و سپس درمانی این مجموعه هم توضیحاتی بفرمایید و اینکه آیا تاکنون به راه اندازی شعبه‌های دیگر پژوهشگاه رویان در کشور‌های دیگر اندیشیده اید؟ همانطور که مطرح شد در رابطه با فعالیت‌های رویان اساس تفکر، آموزش به همراه پژوهش برای ارایه خدمات تخصصی است و با همین نگاه و نیت خیر و همت جهادگونه‌ای که همکاران در پژوهشگاه رویان دنبال کردند اتفاقات خوب و مبارکی افتاده است. در عرصه ناباروری ما امروز به ویژه در بخش ارایه خدمات، کلیه خدماتی که در بهترین مراکز کشور‌های پیشروی علمی انجام می‌دهند در پژوهشگاه رویان ارایه می‌دهیم و با نگاه بلندی که همکارانمان در پژوهشگاه داشته اند در انتقال این تجربیات به مراکز و افراد متخصص دیگر هم کوتاهی نکردیم و در توسعه علم در کشور نیز موثر بوده ایم. امروز بیش از هشتاد مرکز درمان ناباروری در کشور چه در بخش خصوصی و چه دولتی خدمات ارایه می‌دهند که رویان نقش مؤثری را در این عرصه به خودش اختصاص داده است. در بخش پژوهش در عرصه درمان ناباروری فعالیت هابه گونه‌ای بوده است که هر فعالیتی که در بخش درمان برای انجام در نظر داشتیم قبلش در پژوهش تجربه می‌کردیم؛ چرا که خدمات تخصصی به دلیل تازه بودن این دانش خیلی از فوت و فن‌های کار را در آموزش کوتاه مدت به متخصصان ما در خارج از کشور نمی‌دادند و نیاز بود با پژوهش به این تجربیات دست یابیم که این اتفاق هم افتاد و توانستیم در عرصه‌های مختلف در این زمینه کار‌های وزینی را انجام دهیم. قرار گرفتن پژوهشگاه رویان بین 10 مرکز برتر بنابراین، امروز شاهد هستیم که نشریه‌ای معتبر در کشور آمریکا حاصل تلاش دو دهه مرکز خدمات تخصصی و پژوهشی این علوم را بررسی و پژوهشگاه رویان را به عنوان ده مرکز برتر معرفی می‌کند. در بخش آموزش نیز امروزه در بحث درمان ناباروری اتفاقات خوبی افتاده است و دوره‌های تخصصی و دوره دکتری برای رشته‌های بیولوژی، پزشکی تولید مثل و یا جنین شناسی در این مجموعه برگزار می‌شود. امروز رویان در بخش فلوشیپ ناباروری مردان و فلوشیپ ناباروری زنان دانشجویانی را از دانشگاه‌های مختلف تربیت می‌کند که این جزو اتفاقات بسیار خوبی است که در توسعه دانش داشته است. اتفاق دیگری که در این زمینه برای توسعه علم در کشور افتاد، انتشار مجله علمی در زمینه ناباروری بود که تلاش کردیم تا تجربیات علمی مجموعه را به شکل مقاله در اختیار محققان داخل و خارج از کشور بگذاریم یا این تجربیات را در قالب کتاب‌های علمی به زبان انگلیسی و فارسی بتوانیم تولید کنیم و در اختیار جامعه بومی بگذاریم. ورود پژوهشگاه در عرصه سلول درمانی تجربه‌ای که در بخش ناباروری داشتیم این جرات و جسارت را به محققان ما داد تا در عرصه سلول‌های بنیادی، سلول درمانی، ژن درمانی و همچنین بحث‌های بیوتکنولوژی که مصداقش همانند سازی است ورود پیدا کنیم. در واقع با روشن شدن چراغ این فعالیت ها، پژوهشکده‌های جدید در پژوهشگاه رویان آغاز به کار کردند که در این عرصه اتفاقات خوبی را در آموزش، پژوهش و خدمات تخصصی ارایه دادیم وامروز به عنوان کار‌های شاخص در این عرصه بسیاری از فعالیت‌های ما که از آزمایشگاه شروع شده بود و به مدل‌های حیوانی به سرانجام رسیده بود جای خود را در بخش درمانی باز کرد و حاصل این تجربیات را در قالب شرکت‌های دانش بنیان مانند شرکت بن یاخته‌های رویان یا شرکت سل تک فارمد ادامه می‌دهد. این موارد چشم انداز روشنی را در این عرصه روبه روی محققان پژوهشگاه رویان باز می‌کند و امیدوار هستیم که این نتایج برای مردم عزیز ملموس باشد که در هر صورت نیاز است که کار آزمایی‌های بالینی به سرانجام برسد. شبیه سازی حیوانات در زمینه همانند سازی هم مصداق عینی آن حیوانات شبیه سازی شده هستند که با کسب این دانش همکاران مجموعه می‌توانند در قالب شرکت‌های دانش بنیان و در عرصه تکثیر حیوانات با پتانسیل ژنتیکی خوب در کشور کار را دنبال کنند. در عرصه توسعه پژوهشگاه، در اصفهان پژوهشکده‌ای را داریم، در شهر بابل فضایی را داریم و همکاری‌هایی با مجموعه صدرا در شیراز وجود دارد که امیدوار هستیم به نتیجه برسد. در خارج از کشور هم تعاملات خوبی با کشور‌های منطقه از جمله الجزایر و عراق داریم که امیدوار هستیم در این عرصه‌ها بتوانیم هم فعالیت‌های پژوهشی مشترک و هم فعالیت‌های خدمات تخصصی را با آن‌ها داشته باشیم. اقدامات رویان در حوزه سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی به‌عنوان یک تحول در دنیای پزشکی به‌حساب می‌آید و پیشرفت‌هایی که رویان در این زمینه داشته، نوید بخش آینده روشنی برای ایران و ایرانی است. لطفا در خصوص این حوزه علمی هم توضیحاتی بفرمایید و این که آیا ورود به این حوزه دستاوردی برای کشور داشته است؟ در زمینه سلول‌های بنیادی پس از تولید سلول‌ها و رده‌های سلولی یک اتفاق خیلی مبارکی افتاد که در بخش پژوهشی و قسمت‌های مختلف دنبال شد. امروز پژوهشگاه رویان در انجمن سلول‌های بنیادی، چه در مقالات و چه در سایت انجمن سلول‌های بنیادی، جزو 10 کشور برتر ثبت شده است. با شروع فعالیت‌های سلول‌های بنیادی در پژوهشگاه رویان، سرعت توسعه این علم در دنیا زیاد شد، که پژوهشگاه رویان نیز همگام با آن گام برداشت. امروز بحث‌های ژن درمانی و استفاده از محصولات سلولی به عنوان دارو و یا یک روند درمانی مکمل اشاره می‌شود که همکاران رویانی پا به پای مراکز دیگر پیشرو در دنیا حرکت می‌کنند. ژن درمانی دغدغه اصلی پژوهشگاه رویان در بخش درمان با سلول اتفاقات خوبی افتاده که در قالب همین شرکت سل تک فارمد در بعضی از بیماری‌ها توانسته است مجوز‌های اولیه را از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بگیرد. امروز بحث ژن درمانی به عنوان دغدغه اصلی پژوهشگاه رویان در دستور کار است. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که تعاملات در بخش کارآزمایی‌های بالینی هزینه‌های زیادی را به مجموعه رویان تحمیل می‌کند که سرعت رشد این فعالیت‌ها مقداری نسبت به گذشته کندتر است و امیدوار هستیم که بعضی از نتایج به بازار برسد و با ملموس شدن نتایج بتوان پروژه‌های دیگر را حمایت کنیم؛ چه با کمک خیرین یا بخش خصوصی بتوانیم به این فعالیت‌ها سرعتی منطقی دهیم. امروزه شاهد رشد تعداد مبتلایان به سرطان در جامعه هستیم و تعداد بسیاری از افراد جامعه با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند و درمان‌های متداول این بیماری هم برداشتن تومور سرطانی و شیمی درمانی است که هر کدام عواقب خاص خودشان را دارند. اما در حال حاضر می‌دانیم که رویکرد درمان سرطان در حال تغییر است و رویان هم در موضوع ایمونوتراپی و استفاده از سلول‌های ایمنی اقداماتی کرده که آحاد مردم کمتر اطلاعاتی در این خصوص دارند. در مورد این اقدامات اطلاعاتی بدهید و این که آینده درمان سرطان را چطور پیش بینی می‌کنید؟ همچنین در مورد اقدامات پژوهشگاه درخصوص سرطان تخمدان و بانک تخمدان بفرمایید. همانطور که می‌دانید، با توجه به سبک زندگی مردم، آلودگی‌ها و بسیاری عوامل دیگر، نه تنها در ایران بلکه در دنیا، بیماری سرطان توسعه پیدا کرده است. اما اتفاقی که در سطح جهانی افتاده این است که هم دارو‌های سرطان و هم پروتکل‌های درمانی سرطان تغییراتی پیدا کرده که بسیاری از عوارض ناشی از بیماری را کمتر می‌کند که این بر اثر توسعه بیوتکنولوژی در زمینه تولید دارو‌هایی با پروتئین‌های نوترکیب است یا درمان‌های لوکال که بتواند هدفمند آن سلول سرطانی را هدف قرار دهد. حفظ باروری در بیماران سرطانی ما در پژوهشگاه رویان بر اساس فیلد‌های خودمان چند نگاه داریم: یکی بخش حفظ باروری در بیماران سرطانی است که ممکن است برخی ازدواج کرده باشند و یا ازدواج نکرده باشند یا برخی بالغ یا نابالغ هستند که چنانچه در مسیر درمان قرار بگیرند، سعی می‌کنیم تا این افراد پیش از شیمی درمانی و یا پرتو درمانی بتوانند به نوعی سلول جنسی شان و یا بافت حاوی سلول جنسی را در بانک‌های گامت فریز کنیم و همچنین با استفاده از ذوب کردن این‌ها پس از درمان سرطان این افراد قوت قلب و امیدواری داشته باشند تا با همان سلول جنسی خودشان بتوانند صاحب فرزند شوند. مبارزه با سرطان مغز در کودکان رویکرد دیگر پژوهشگاه رویان، سلول درمانی و ژن درمانی است که یکی از فعالیت‌های ما مبارزه با سرطان مغز در کودکان بوده که یکی از همکاران با کمک مجهز کردن سلول‌های ایمنی و برگشتشان به بدن که نتایج خوبی گرفته که در قالب یک شرکت دانش بنیان این فعالیت را ادامه می‌دهد و پروژه هایش را در رویان دنیال می‌کند. در بخش ژن درمانی هم در بحث سرطان خون قدم‌هایی را برداشته ایم و در ابتدای راه هستیم و نیاز است که بیشتر در این زمینه فعالیت کنیم. حفظ سلول‌های بنیادی افراد نگاه و رویکرد دیگر رویان، حفظ سلول‌های بنیادی افراد است که پیش از درمانشان بتوانیم سلول‌های بنیادی مغز استخوان آن‌ها را در افراد بالغ نگهداری کنیم و یا سلول‌های بنیادی خون بندناف کودکانی که به دنیا می‌آیند را ذخیره کنیم و تا در درمان‌ها مورد استفاده قرار گیرد؛ که امروز این موضوع در قالب شرکت دانش بنیان بن یاخته‌های رویان در حال انجام است و در درمان سرطان‌های خونی نتایج بسیار خوبی داشته و امید داریم حفظ و نگهداری سلول‌های بنیادی بتواند باری از دوش جامعه دردمند برداشته شود. در بخش پروتکل‌های درمانی هم امیدواریم طوری شود که کارآزمایی‌های بالینی که شروع شده نتایجش به شکلی شود که در قالب درمان دنبال شود. اقدامات و فعالیت‌ها و موفقیت‌های پژوهشگاه رویان در سطح ملی و بین المللی انکار ناپذیر است و آنچه تاکنون مطرح شده بر اساس مستندات و شواهد علمی بوده است. اقدامات در خصوص تجاری سازی این یافته‌های پژوهشی و علمی و رفع نیاز‌های علمی و تخصصی جامعه چیست؟ در صحبت قبلی، اشاره‌ای به شرکت‌های دانش بنیان کردم. احساس ما این است که اگر کاری بخواهد ماندگار شود و توسعه پیدا کند، باید منافع افرادی که در این زمینه تحقیق می‌کنند را تأمین کنیم. فعالیت بیش از 12 شرکت دانش بنیان در این عرصه موفق شدیم این فضا را برای محققان مان باز کنیم و امروز بیش از 12 شرکت دانش بنیان توسط همکاران رویان در مراکز رشد رویان و مراکز رشد دیگر فعال هستند و خوشحالیم که توانسته ایم این مسیر را ایجاد کنیم و اعتقاد داریم لازم است تا نتایج علمی به بازار برسد. شاید محدودیت‌هایی داشته باشیم، اما به نظر می‌رسد در قالب شرکت‌های دانش بنیان و یا مشارکت با بخش خصوصی و کمک خیرین سلامت استمرار این فعالیت‌ها بیمه شود. دورنمایی که شما برای پژوهشگاه رویان در یک دهه آینده تصور می‌کنید چیست؟ فناوری‌های نوین و شاخصی که فکر می‌کنید در 5 سال آینده در پژوهشگاه رویان ظهور و گسترش پیدا می‌کند چیست؟ و آیا فناوری‌های شاخص و نو ظهوری مثل بیو دیسکاوری و هوش مصنوعی می‌تواند ترسیمی از آینده رویان باشد و آیا به نظر شما تاکنون توجه ویژه‌ای به این موضوع شده است؟ احساس ما این است که در این سه دهه بتوانیم کار فرهنگی را در جامعه علمی کشور انجام دهیم و آن این است که کار‌های سختی که دیگران نمی‌توانند انجام دهند یا انجام نداده اند را به سرانجام برسانیم. به لطف خداوند و حمایت‌هایی که از پژوهشگاه رویان انجام گرفت این اتفاق افتاد. انجام کار فرهنگی در جامعه علمی کشور تلاش داریم این فرهنگ را که در قالب پژوهش و آموزش است چه در داخل و چه در خارج از کشور تسری دهیم و امیدواریم در دهه آینده شرکت‌های دانش بنیان پژوهشگاه رویان ریشه دوانده و مستقل شوند و خودشان از حامیان مالی پژوهشگاه رویان برای تحقیق و توسعه علم شوند. تولید پروتئین‌های نوترکیب هدف این است در تولید پروتئین‌های نوترکیب نتایج را به نقطه قابل قبولی برسانیم؛ امید داریم در موضوع کارآزمایی‌های بالینی در یک دهه آینده نتایجی ملموس‌تر کسب کنیم. همچنین در تلاش هستیم در بخش ژن درمانی و هوش مصنوعی که از موضوعات روز هستند، با تلفیق بیولوژی و تعامل با این رشته‌ها و گرایش‌ها بتوانیم بسیاری از فعالیت‌های جدید را در قالب بیو دیسکاوری‌ها و هوش مصنوعی دنبال کنیم.