دو بحرانی که ختم به خیر شد
تهران - ایرنا - حفظ و حراست از محیط زیست کشور و فراهم کردن ابزارهای دسترسی به آن از جمله اقدامات مهم در گام دوم انقلاب است که دولت با طرح‌های بزرگی چون اصلاح بودجه کشاورزی در طرح خودکفایی گندم و احیای دریاچه ارومیه، کارنامه قابل قبولی در این زمینه برجای گذاشت.
امروز مسائل و مشکلات مربوط به محیط زیست، به عنوان یک مسئله محلی و منطقه‌ای تلقی نشده و پیشرفت علم در رابطه با تاثیرات جهانی محیط زیست بر یکدیگر، نشان می‌دهد که محیط زیست یک پدیده فرامنطقه‌ای و فراملی است. درواقع امروزه بشر به دلیل وابستگی‌ها و تاثیرات متقابلی که با اقتصاد، فرهنگ و توسعه با محیط زیست دارد، باید این ارتباط با محیط زیست را مد نظر قرار داده و از نتیجه کنش‌های خود با محیط زیست، آگاهی کامل را به دست آورد. به همین دلیل دولت تدبیر و امید با حضور و عضویت در کنوانسیون‌های منطقه‌ای و بین‌المللی همواره رویکرد حمایت از محیط زیست را دنبال کرده و نتایج قابل قبولی را در این زمینه ارائه داده است.
وضعیت کنونی محیط زیست ایران
کشور ایران به دلیل ظرفیت‌های اقلیمی و موقعیت‌های جغرافیایی خاص، از شرایط ویژه محیط‌زیستی برخوردار است که بین کشورهای جهان کم‌نظیر است. اما متاسفانه دست‌اندازی به محیط زیست، همواره مورد توجه سودجویان بوده است، لذا سیاست‌های مقابله با آن‌ها از جانب دولت هم همواره مورد توجه قرار گرفته است. آلاینده‌های هوا، آب و خاک، عوامل فرسایش خاک، تخریب مراتع و جنگل‌ها، منابع آب و تالاب‌ها و دریاچه‌ها، همه در افزایش این تخریب تأثیرگذارند.
در ایران سیاست‌های تعریف شده و رسمی همیشه منطبق بر حفظ و ارزش‌گذاری بر محیط زیست بوده است؛ اما متاسفانه - بر مبنای گزارش‌های سازمان ملل - در مقام اجرا و به خصوص طی سال‌های 2005(1384) تا 2013(1392) محیط زیست ایران شاهد مواردی چون قطع درختان جنگل ابر به‌منظور احداث جاده، نابودی دریاچه ارومیه به‌دلایل متعدد توسعه عمرانی و کشاورزی فراتر از ظرفیت منطقه، احداث سدهای بسیار زیاد به منظور استفاده از آب کشاورزی و تخریب تالاب‌های و اکوسیستم طبیعی بوده است. متاسفانه در این دوره فرسایش خاک، تخریب منابع آبی و اکوسیستم مرتبا درحال اتفاق افتادن بوده است.
خوشبختانه این موارد از سال 1392 روند نزولی داشت تا جایی‌که با اجرایی شدن دو طرح حذف ردیف بودجه از طرح خودکفایی گندم و احیای دریاچه ارومیه، به نتیجه قابل قبولی رسیده است.
حذف ردیف اعتباری خودکفایی گندم، توجه به آینده
گندم همواره به عنوان یکی از محصولات کشاورزی استراتژیک در ایران مطرح بوده و هست. رشد جمعیت در ایران نیز روند افزایشی داشته و در نتیجه نیاز به این کالای اساسی روز به روز بیشتر از قبل است. این در حالی است که محدودیت‌های محیط‌زیستی ایران نیز هر روز بیشتر از قبل خود نمایی می‌کند. به عبارتی به غیر از مناطق مشخصی از کشور امکان بهره‌برداری از زمین‌ها و منابع آب وجود ندارد. برخلاف باور عموم که ایران باید به مرحله خودکفایی تولید گندم برسد، این طرح از جانب کارشناسان محیط زیست، مردود است.
بنابر نتایج تحقیقات «موسسه تحقیقات آب و خاک ایران»، تنها 10 درصد زمین‌های کشورمان قابل کشت است. به گفته «کامبیز بازرگان»، رئیس این موسسه، از مجموع 8 میلیون هکتار اراضی کشاورزی تنها یک میلیون هکتار آن قابل کشت بوده و بقیه به دلیل تغییر کاربری، فقر منابع آلی و شور شدن محدودیت دارد.
آب کشاورزی ایران به غیر از بخش‌هایی از نواحی شمالی، شمال غربی و جنوب غربی، که از رودخانه‌ها تامین می‌شود، در سایر نقاط از چاه‌های عمیق و نیمه عمیق است. لذا افزایش تولید گندم به منزله بهره‌برداری بیشتر از منابع آبی و فرسایش خاک بوده که امروزه استان‌های زیادی از کشور درگیر فرسایش خاک، کاهش منابع آبی و نشست زمین هستند.
بنابراین حذف ردیف اعتباری طرح خودکفایی گندم مربوط به 4 دهه گذشته و در اوج تحریم‌های بین‌المللی، بی‌سابقه بوده است. این طرح که از سال 94 کلید خورده و در حال حاضر به رقم اندکی رسیده، یکی از تلاش‌های مهم دولت در زمینه احیای محیط زیست و توجه به آینده کشور محسوب می‌شود.
احیای دریاچه ارومیه، احیای زندگی در شمال‌غرب کشور
دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین آبگیر دائمی در آسیای غربی و در شمال غرب ایران است. حوضه آبریز این دریاچه، 51 هزار و876 کیلومتر مربع، معادل بیش از 3% مساحت کل کشور است. این دریاچه از اواسط دهه 80 و با اجرایی شدن طرح بزرگراه در دولت نهم، در خطر خشک شدن کامل قرار گرفت.
بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در سال 2015 (1393)، این دریاچه 88 درصد مساحت خود را از دست داده بود. البته باید در نظر داشت که خشکسالی ناشی از کاهش بارش در حوزه آبریز دریاچه تنها باعث 5 درصد از خشکی آن و عوامل انسانی شامل پروژه‌های توسعه اقتصادی - آبی به همراه افتتاح بزرگراه 15 کیلومتری در سال 1387بر روی دریاچه، بیشترین تاثیر را در وضعیت بحرانی دریاچه داشته‌اند.
بنابر گزارش‌های مختلف، تا سال 2012 (1392) بیش از 200 سد بر روی رودخانه‌های حوزه آبریز این دریاچه در مرحله بهره‌برداری، یا پایان مراحل طراحی بودند.
با آغاز به کار دولت تدبیر و امید در سال 1392، یکی از اقدامات معطوف به حمایت از محیط زیست که در دولت آغاز و در سال‌های پایانی دولت به نتایج مثبتی هم رسید، احیای دریاچه ارومیه بود. با کلید خوردن این طرح در دولت یازدهم، 10 هزار میلیارد تومان به پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه اختصاص داده شد که به گفته «محمدباقر نوبخت»، رئیس سازمان برنامه و بودجه، بخش بزرگی از طرح‌های احیای دریاچه ارومیه در سال 99 به اتمام می‌رسد. «عیسی کلانتری» رئیس سازمان محیط زیست نیز اعلام کرد که یکی از مهم‌ترین عوامل احیای دریاچه ارومیه، کاهش 40 درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی است.
به گفته کارشناسان در صورت تداوم خشکسالی دریاچه ارومیه، نواحی حاصلخیز شمال غرب کشور به دلیل سرایت توده‌های نمک از این دریاچه، دچار فرسایش شدید شده و می‌توانست به تخلیه نواحی مسکونی هم بیانجامد.
احیای دریاچه ارومیه از جمله نخستین و اصلی‌ترین برنامه‌های دولت تدبیر و امید بوده و با طرح‌هایی که تا دیماه افتتاح خواهد شد، 600 میلیون متر مکعب آب وارد دریاچه ارومیه می‌شود؛ اقدامی که نه تنها به احیای دریاچه ارومیه، بلکه به احیای زندگی اجتماعی در این منطقه مهم و استراتژیک انجامید.
*س_برچسب‌ها_س* *س_پرونده خبری_س*