دو زلزله طی چهار روز / توضیحات استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی

فرهاد طالبیان: دو زمین‌لرزه با بزرگی 4.8 و 4.9 در روزهای سه‌شنبه 24 تیر و جمعه 27 تیر 1404، منطقه‌ی جنوب قرن‌آباد گلستان و مرز استان‌های گلستان و سمنان را لرزاند. این رخدادهای لرزه‌ای، بار دیگر توجه‌ها را به پهنه‌ی لرزه‌خیز شرق البرز جلب کرد؛ جایی که سابقه‌ی وقوع زمین‌لرزه‌های مخرب در آن به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. برای بررسی دقیق‌تر این زمین‌لرزه‌ها و تحلیل خطرهای لرزه‌ای منطقه، با دکتر مهدی زارع، استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی، گفت‌وگو کرده‌ایم.

در ادامه این گفت‌وگو را بخوانید:

 دو زمین‌لرزه با بزرگی 4.8 و 4.9 در روزهای 24 و 27 تیرماه منطقه‌ی جنوب قرن‌آباد گلستان را لرزاند. تحلیل شما از این رخدادها چیست؟

کانون این زمین‌لرزه‌ها حدود 60 کیلومتر جنوب شرق گرگان بود. این ناحیه در فرادواره‌ی گسل‌های گرگان و شمال البرز، و همچنین گسل‌های بسطام و شمال شاهرود قرار دارد. سابقه‌ی لرزه‌خیزی این منطقه نشان می‌دهد که در هر سده، می‌توان انتظار وقوع دست‌کم دو زمین‌لرزه با بزرگی بیش از 6 را داشت.

 آخرین زمین‌لرزه‌ی بزرگ در این منطقه چه زمانی اتفاق افتاد؟

آخرین رخداد بزرگ، زمین‌لرزه‌ای با بزرگی 6 بود که در 29 اکتبر 1985 (حدود 40 سال پیش) در همین پهنه رخ داد. به‌طور کلی، دوره‌ی بازگشت زمین‌لرزه‌های با بزرگی بیش از 7 در این منطقه، بین 350 تا 400 سال است.

زمین‌لرزه‌ی بزرگ این منطقه در 20 تیر 1269 خورشیدی (برابر با 11 ژوئیه 1890 میلادی) رخ داد. بزرگی این زلزله حدود 7.2 تخمین زده شده و ناحیه‌ی بزرگی بین کوه زیادت و کوه شاهوار، از استرآباد (گرگان) تا شاهرود را ویران کرد.

درباره‌ی گسل شاهرود و گسل‌های اطراف چه می‌دانیم؟

سامانه‌ی گسله‌ی شاهرود، یک گسل امتدادلغز چپ‌گرد با روند شمال‌شرقی - جنوب‌غربی است. گسل‌های خیج و ابر نیز رفتار امتدادلغز چپ‌گرد دارند. گسل گرگان هم که از خود شهر گرگان عبور می‌کند، یک افتگاه گسلی در جنوب شهر ایجاد کرده است. جالب اینکه ساختمان استانداری گلستان در مجاورت همین افتگاه ساخته شده است.

نشانه‌هایی از فعالیت این گسل‌ها در زمین‌ریخت‌شناسی منطقه دیده می‌شود؟

بله، جابجایی مخروط‌افکنه‌ها و تغییر مسیر رودخانه‌ها از جمله شواهد زمین‌ریختی هستند که فعالیت مداوم این گسل‌ها را تأیید می‌کنند. بررسی‌های قبلی نشان می‌دهد که نرخ لغزش گسل‌های این منطقه حدود 2 تا 4 میلی‌متر در سال است و این با رفتار امتدادلغز چپ‌گرد آنها هماهنگی دارد.

 زمین‌لرزه‌ی تاریخی مهمی در این پهنه ثبت شده است. لطفاً درباره‌ی آن بفرمایید.

زمین‌لرزه‌ی بزرگ این منطقه در 20 تیر 1269 خورشیدی (برابر با 11 ژوئیه 1890 میلادی) رخ داد. بزرگی این زلزله حدود 7.2 تخمین زده شده و ناحیه‌ی بزرگی بین کوه زیادت و کوه شاهوار، از استرآباد (گرگان) تا شاهرود را ویران کرد. در روستای تاش، به‌جز یک خانه، تمام بناها تخریب شدند و از حدود 200 نفر ساکنان، 140 نفر جان باختند. مناطق دیگری مانند شاهکوه بالا و پایین، مجن و روستاهای اطراف نیز به‌شدت آسیب دیدند.

آیا می‌توان گفت زلزله‌های اخیر نشانه‌ای از احتمال وقوع یک زلزله‌ی بزرگ‌تر در آینده هستند؟

این زمین‌لرزه‌ها یادآور فعالیت تاریخی گسل‌های منطقه هستند. احتمال رخداد زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر در شرق البرز وجود دارد و باید آمادگی و دقت بیشتری نسبت به خطر زمین‌لرزه در این پهنه داشته باشیم.

4747