رساله حقوقی امام سجاد (ع)

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، فاطمه نجفی قدوسی؛ رساله حقوق تنها کتاب منسوب به امام سجاد (ع) است که شکل دعا و حدیث ندارد و به دلیل برخورداری از جایگاه خاص و محتوای جامع، تاکنون ترجمه ها و شرح های متعددی بر این رساله نوشته شده است. در این رساله به بررسی حقوق و وظایف انسان در هفت دسته پرداخته شده است که یکی از این دسته ها شامل حقوق افعال عبادی (نماز، روزه، حج، صدقه و قربانی) می شود. حق نماز: امام سجاد (ع) در بیان حق نماز در ابتدا به اهمیت و عظمت نماز اشاره می کند و آن را وسیله ورود به پیشگاه خداوند و هجرت از عالم ماده می داند. همان گونه که حضرت موسی (ع) در آغاز وحی مأمور به نماز گردید و این دعوت موجب تقویت یاد خدا که مایه اطمینان قلب و آرامش دل انسان است می شود. (اقم الصلوه لذکری). حیات واقعی نماز با مراعات این شش مطلب صورت می پذیرد:1- حضور قلب 2- تفهم 3- تعظیم 4- هیبت 5- رجاء 6- حیاء، حضور قلب به معنای پیدا شدن این عقیده در انسان است که در مقایسه بین زندگی دنیا و آخرت، زندگی اخروی ترجیح دارد.

موضوع تفهم، توجه دادن فکر و ذهن به درک معانی بلند آیات نماز است، تعظیم به معنای معرفت به جلال و عظمت خداوند و حقارت و کوچکی نفس خویش است، هیبت معنی معرفت به قدرت بی پایان خداوند را می دهد، رجاء از شناخت سرچشمه لطف خداوند پیدا می شود و در آخر، حیاء به معنی احساس عجز از قیام کردن به حقوق خداوند در انسان است. از آثار فردی نماز می توان از بیدار شدن قوای روحی انسان، جدا شدن از مادیات و به عالم ربوبی سفر کردن، دست یافتن به سکون و آرامش، جدا شدن از خودخواهی و غرور و تلاش برای اصلاح خویشتن یاد کرد. از آثار اجتماعی آن هم می توان به ایجاد حس مسئولیت در مقابل دیگران و مساوات و برابری در جامعه اشاره کرد؛ زیرا در صف های فشرده و منظم نماز، امتیازات طبقاتی و تفاوت های افراد نادیده گرفته می شود. امام زین العابدین (ع) با شیوه و عمل خود، معنی ادای حق نماز را به پیروان خویش آموخت و گاهی بعضی از بستگان آن حضرت از کثرت نماز، بر او رقت می کردند.

ایشان به اصحاب سفارش می کرد که بر نماز محافظت داشته باشید، زیاد نماز بخوانید و به وسیله آن به خدا نزدیکی پیدا کنید. حق روزه: امام سجاد (ع) فلسفه این عبادت را در ضبط نفس و نگاهداری از خود در برابر گناه بیان می کند و روزه را پرده و پوششی می داند که زبان و چشم و گوش و شکم را از گناه باز می دارد. روزه سپری است که انسان را از آتش حفظ می کند و صورت شیطان را سیاه می کند. زکات بدن، روزه داشتن است و یکی از فلسفه های روزه، تندرستی و سلامتی انسان است. برای روزه سه درجه می توان قائل شد: روزه عموم، روزه خصوص و روزه خاص الخاص.

روزه عموم نگاهداشت شکم از شهوات است، روزه خصوص نگهداری گوش و چشم و زبان و دست و پا و سایر جوارح از گناه است و روزه خاص الخاص، روزه بودن قلب از افکار پست دنیوی و اجتناب از ماسوی الله است؛ به عبارت دیگر هنگامی که انسان روزه می گیرد، باید گوش و چشم و مو و پوست و سایر اعضایش روزه باشد و روزه تنها امساک طعام نیست. حق حج: نخستین خانه ای که برای مردم بنا نهاده شد، در سرزمین مکه است که برکت و مایه هدایت جهانیان است. وجوب حج در عمر، یک مرتبه برای هر مسلمانی که دارای شرایط آن باشد قطعی است و اگر در زمان حیات خود انجام نداده باشد، بعد از مرگ او باید نایب برگزینند و حج واجب او را انجام دهند.

منظور از وجوب نماز و حج و طواف و دیگر مناسک، به پا داشتن ذکر و یاد خدا است. امام سجاد (ع) می فرمایند: حج، فرار و پناه بردن به خدا از گناهان انسانی است. کسی که از حج بر می گردد، همانند روز ولادتش آمرزیده شده و بار سنگین گناهانش از بین رفته است. خداوند منان برای این که بر انسان منت نهاده و تاج کرامت بر سر او قرار داده، فطرت خواب رفته او را بیدار می کند و او را دعوت به حج و طواف خانه اش می نماید. حق صدقه: امام سجاد (ع) به سه مطلب مهم در حق صدقه اشاره فرموده اند: صدقه پس انداز است و نابود شدنی و از بین رفتنی نیست، صدقه پنهان از آشکار مهم تر است و صدقه نباید توأم با منت باشد؛ زیرا در این صورت اثرش از بین می رود.

انفاق و صدقه هم از جنبه های مادی و هم از جنبه های معنوی اثرات مهم دارند؛ از نظر معنوی، روح گذشت و بخشش و نوع دوستی و برادری را در انفاق کننده پرورش می دهند و از نظر مادی سبب می شوند فاصله طبقاتی در جامعه کم شود. صدقه موجب زیادی رزق و کثرت و برکت در مال می شود. همچنین توصیه شده است که بیماران خود را با دادن صدقه مداوا نمایید و از بلاها و پیش آمدهای تلخ و ناگوار جلوگیری کنید. صدقه پنهانی غضب پروردگار را خاموش می سازد و خطیئه را از بین می برد؛ آن گونه که آب، آتش را خاموش می سازد و هفتاد درب از درب های بلا را می بندد.

حق قربانی: دومین عمل واجب در منا برای افرادی که حج تمتع به جا می آورند، قربانی نمودن است و این عمل را از آن جهت که عبادت و وسیله تقرب به خدا است قربان می گویند. قربانی یک امر عقلائی و مورد پسند و قبول شارع مقدس است و نقش زیادی در تهذیب روح و تقویت بنیه اقتصادی جامعه دارد. گوشت قربانی فقط باید به افراد فقیر و مسکین داده شود و تنها برای خدا باشد. گفته می شود با اولین قطره خونی که از قربانی به زمین می ریزد، گناهان صاحبش آمرزیده می شود و قربانی ها وسیله عبور افراد از پل صراط خواهند بود. امید است که با عمل کردن به دستورهای آن حضرت در این کتاب والاقدر، دریچه رحمت و سعادت را به زندگی خود بگشاییم و گامی در جهت خشنودی و رضیت خداوند متعال برداریم.

فاطمه نجفی قدوسی - فعال دانشجویی

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفا منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.