رشد صنعت هسته‌ای پس از گام‌های برجامی / کدام «کلید» قفل را باز کرد؟

ایران در حالی که در سال 1398 نسبت به کاهش محدودیت‌های هسته‌ای اقدام کرد که صنعت هسته‌ای در قالب این اقدام، به پیشرفت‌ها قابل توجهی دست یافت.

خبرگزاری مهر، گروه سیاست - محسن احدی؛ از همان زمان که بحث حرکت به سمت صنعت هسته‌ای در ایران مطرح شد، مخالفان و موافقان زیادی نظرات خود را مطرح کردند؛ ولی در نهایت تصمیم ارکان نظام بر آن شد تا کشور در مسیر هسته‌ای شدن و خودکفایی در آن گام بردارد. تلاش‌های چند ساله در مسیر صنعت هسته‌ای در 20 بهمن سال 1381 و با اعلام تهیه سوخت هسته‌ای وارد فاز جدی و عملیاتی شد و بعد از این سال ما شاهد پیشرفت روز افزون این صنعت بودیم.

هر چند در این مسیر دشمنان ایران و نظام اسلامی بارها تلاش کردند، مقابل پیشرفت کشورمان را گرفته و در این راه به تمامی ابزار از جمله تحریم، خرابکاری و حتی ترور دانشمندان هسته‌ای دست زدند، ولی در نهایت شاهد بودیم که در کمال ناباوری غربی‌ها، ایران در بهمن سال 1390 توانست با ساخت میله سوخت هسته‌ای 20 درصد، آن را در راکتور پنج مگاواتی تهران جایگذاری کند.

دولت روحانی، پایان پیشرفت در صنعت هسته‌ای

با به روی کار آمدن حسن روحانی و دولت تدبیر و امید، انعقاد توافق ژنو و در نهایت برجام، هرچند حق تحقیق و پیشبرد علمی در صنعت هسته‌ای برای کشورمان محفوظ ماند؛ ولی در نهایت شاهد بودیم که آنچه در عمل رخ داد، خط بطلانی بر پیشرفت‌های صنعت هسته‌ای کشورمان بود.

نقطه عطف این موضوع 18 اردیبهشت سال 97 و در حالی رخ داد که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا یک سال پیش از آن، در اقدام یکجانبه از برجام خارج شد و ایران نیز بعد از یک سال صبر استراتژیک اعلام کرد که در مقابل اقدام واشنگتن و بدعهدی اروپایی‌ها در اجرای تعهدات، دست به کاهش محدودیت‌های خود ذیل توافق هسته‌ای خواهد زد.

از همین رو بود که از 18 اردیبهشت ماه 98 و با نامه شورای عالی امنیت ملی ایران شروع به کاهش تعهدات خود زد و به طرف‌های اروپایی نیز مهلت 60 روزه تا به وعده‌های خود عمل کنند. ایران از 18 اردیبهشت تا 15 دی‌ماه در مجموع و در قالب 5 گام، تمامی تعهدات فنی خود را که در چارچوب برجام به آن متعهد بود، کنار گذاشت که از جمله آن می‌توان به عدم پایبندی به سطح و میزان غنی‌سازی، میزان ذخیره آب سنگین، عدم محدودیت در تحقیق و توسعه و آغاز غنی سازی در فردو اشاره کرد.

ماشین‌های غنی سازی جدید؛ حرکت به قله‌های پیشرفت علمی

اما آنچه مورد توجه است پیشرفت‌های علمی و فنی بود که در چارچوب گام‌های کاهش تعهدات متخصصان هسته‌ای کشورمان به آنها دست یافتند. ایران در صنعت هسته‌ای خود با مهندسی معکوس سانتریفیوژ IR1 وارد باشگاه کشورهایی شد که هم توان غنی‌سازی داشتند و هم از توان ساخت دستگاه غنی‌سازی برخوردار بودند؛ اما قابلیت‌های پایین این ماشین که ظرفیت غنی سازی معادل یک سو داشت، سبب شد تا سازمان انرژی اتمی تحقیق روی ساخت سانتریفیوژهای نسل جدید را آغاز کند و در این مسیر پروژه‌هایی مانند IR4،IR2 و IR6 تعریف شد.

بعد از آنکه ایران در قالب گام سوم هسته‌ای اعلام کرد که هیچ محدودیتی در مسیر تحقیق و توسعه برای خود قائل نیست، سازمان انرژی اتمی بنا به دستور نهادهای بالادستی و تلاش شبانه‌روزی دست به انجام اقداماتی زد که به گفته علی اکبر صالحی رئیس این سازمان باعث حیرت جهانیان شد.

13 آبان بود که درب‌ها سالن S8 (شهید قشقایی) نطنز برای اولین بار به روی اصحاب رسانه باز شد تا پیشرفت‌های صنعتی هسته‌ای که در قالب کاهش تعهدات برجامی به دست آمده بود را به خبرنگاران نشان دهند.

معجزه در ظرف 2 ماه

صالحی در جریان این بازدید عنوان کرد: هیچ گاه بعد از برجام از نظر تعداد و ظرفیت ماشین غنی سازی به این مقدار نبودیم و در حالی که پیش از این تنها 48 ماشین جدید داشتیم، حالا بیش از 490 ماشین غنی‌سازی جدید داریم.

وی ادامه داد: همه این پیشرفت‌ها طی دو ماه به دست آمد. این کار شبیه معجزه است و اهل فن می‌دانند که چه اتفاقی رخ داده است. ما در حال حاضر 15 مدل جدید سانتریفیوژ در این سالن در حال گازهی و تحقیق و توسعه داریم.

در این روز زنجیره 30 تایی ماشین آیات 6 گازدهی شد، در حالی که قرار بود این اقدام در سال یازدهم رخ دهد؛ ولی حالا با این کار ایران اولین ماه را در تولید نیمه‌صنعتی ماشین غنی‌سازی برداشت.

همچنین آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای نشان داد که ایران به یک زنجیره 72 عددی از ماشین IR6 گاز دهی کرده است که این موضوع گام عملی برای تولید صنعتی این نوع ماشین و جایگزینی آن به جای ماشین نسل‌های قدیمی است. این اتفاق هم توان غنی‌سازی کشور را بالا خواهد برد و هم میزان ذخایر کشور را ارتقا خواهد داد.

غول‌های غنی سازی در خدمت صنعت هسته‌ای

رونمایی از IR9 غول پنج و نیم متری که توان غنی‌سازی 50 سو دارد را می‌توان بزرگ‌ترین دستاورد علمی متخصصان هسته‌ای نام برد. در حالی که سانتریفیوژ IR8 پیش از آن از سوی ایران با غنی‌سازی 24 سو معرفی شده بود در همین روز گاز دهی شد تا مسیر تحقیق روی آن نیز آغاز شود. معرفی و گازدهی ماشین‌های جدید نشان داد که عزم ایران برای گذر از محدودیت‌ها و ورود به عرصه غنی سازی صنعتی بسیار جدی است و هیچ تحریم و فشاری مانع از این عزم نمی‌شود.

تحول دیگری که در این میان رخ داد عدم اکسیده کردن اورانیوم‌های غنی شده بود که در جریان تحقیق و توسعه انجام می‌گرفت. پیش از این ایران در مسیر تحقیق و توسعه صنعت هسته‌ای خود، اورانیوم هایی که به وسیله ماشین‌های جدید غنی می‌شد را دوباره به حالت عادی برمی گرداند؛ ولی از این تاریخ به بعد اورانیوم‌های غنی شده به دست آمده را به ذخایر خود اضافه می‌کرد.

بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در جمع خبرنگاران در همین رابطه اعلام کرد: میزان ذخایر اورانیوم غنی شده ایران اکنون به میزان قبل از برجام رسیده است.

این موضوع نشان می‌دهد که ورود ماشین‌های نسل جدید به فرآیند غنی‌سازی سبب شده است تا قدرت و توان غنی‌سازی کشور افزایش یافته و میزان ذخایر اورانیوم غنی شده کشور به طور چشمگیری افزایش یابد.

صالحی در نشست خبری خود که در حاشیه بازدید از نطنز انجام شد به خبرنگاران گفت: تصمیم آمریکا به خروج از برجام سبب شد تا توانمندی‌های خود را نشان دهیم. در دو ماه جاری (از زمان گام سوم) نزدیک به دو هزار و 669 سو به ظرفیت غنی سازی کشور افزوده شده است و در حال حاضر معادل زمان قبل از برجام اورانیوم غنی کنیم.

از دیگر پیشرفت‌های صنعت هسته‌ای، آغاز فرآیند غنی‌سازی در فردو بود که بعد از برجام به محلی برای تحقیق و توسعه در زمینه تولید ایزوتوپ‌های پایدار تبدیل شده بود. با اعلام گام چهارم کاهش تعهدات در پانزدهم دی‌ماه فردو وارد فاز غنی‌سازی شد. با این کار عملا ظرفیت کشور برای غنی‌سازی بسیار بالا رفته و ظرفیت‌هایی که در ذیل برجام بدون استفاده مانده بود دوباره وارد مدار قرار گرفت.

دوم دی ماه بود که فاز ثانویه رآکتور آب سنگین خنداب (اراک) با حضور علی‌اکبر صالحی افتتاح شد. این اقدام که به دست توانمند متخصصان داخلی و کاملا بومی انجام شد، عملا تکمیل بخش اعظمی از روند پروژه راکتور تحقیقاتی آب سنگین خنداب را انجام داد.

صالحی در جریان این افتتاح به خبرنگاران گفت: به همت متخصصان سازمان انرژی اتمی از مجموع 52 سیستم راکتور خنداب تاکنون 20 سیستم را کاملا درست کرده و 14 سیستم نیز به زودی در مدار قرار خواهد گرفت و در سال 1400 راکتور را تست سرد خواهیم کرد.

پایان محدویت‌های هسته‌ای، آغاز پیشرفت علمی

بنابراین آنچه از مجموعه رخدادهای هسته‌ای بعد از آغاز کاهش محدودیت‌های برجامی می‌توان در کشور مشاهده کرد، پیشرفت و بالندگی بیش از پیش صنعت هسته‌ای کشور است که ماحصل مقاومت و ایستادگی در برابر زورگویی کشورهای غربی و آمریکاست. در واقع برجامی که صنعت هسته‌ای کشور را به افول کشاند و نتوانست مشکلات کشور را حل کند اما پس از آغاز گام‌های برجامی و کاهش تعهدات بار دیگر شاهد پیشرفت‌های بزرگ در صنعت هسته‌ای کشور هستیم. همانطور که بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در همین زمینه اظهار داشت: کاهش تعهدات هسته‌ای ایران برنامه‌ریزی غربی‌ها را بر هم زده است. در حال حاضر فعالیت‌های این صنعت با شتاب مناسب و روبه‌جلو درحرکت است همین عامل مایه نگرانی غربی‌ها و استکبار جهانی شده است.

ابراهیم کارخانه رئیس کمیسیون هسته‌ای مجلس نهم به خبرنگار مهر گفت: با برداشته شدن گام‌های ایران شاهد جبران برخی خسارت‌های کشورمان در قالب برجام هستیم. پیشرفتی که طی 6 سال متوقف شده بود، حالا در حال جبران است؛ ولی هنوز با آن چه باید باشیم، فاصله داریم.

ابوالفضل ظهره‌وند سفیر اسبق کشورمان در افغانستان و ایتالیا به خبرنگار مهر گفت: صنعت هسته‌ای ایران در سال 98 و بعد از برداشته شدن گام‌های هسته‌ای پیشرفت خوبی کرد و به دستاوردهای خوبی رسید. ایران احتیاج داشت به اروپا و به طور کلی غرب بفهماند که دست بسته نیست و این پیشرفت‌ها نشان می‌دهد که کشور می‌تواند دست بالایی در توانمندی هسته‌ای داشته و در فاصله کم پیشرفت کند.

محمدصادق کوشکی تحلیلگر مسائل سیاست خارجی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: بعد از برجام پیشرفت در صنعت هسته‌ای کشور متوقف شده بود و حالا با برداشته شدن گام‌های هسته‌ای دیگر محدودیتی در مقابل تحقیق و توسعه نیست و می‌توان قفل‌هایی که به پای پیشرفته این صنعت زده شده بود، برداشته شده است.

به طور کلی می‌توان گفت هرچند انجام توافق ژنو و در نهایت برجام، صنعت هسته‌ای کشورمان را دچار یک رکود علمی کرد؛ ولی با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و کاهش امید دستگاه دیپلماسی به انجام تعهدات از سوی اروپایی‌ها، ایران عملا در مسیری قرار گرفت که 6 سال قبل آن را متوقف کرده بود. در همین مسیر بود که دانشمندان کشورمان توانستند طی پنج گام هسته‌ای، کارهایی را برای صنعت هسته‌ای کشور انجام دهند که مایه حیرت غربی‌ها شد و در واقع نشان داد که مذاکرات با کشورهای استکباری نتوانست کلید باز کردن قفل‌های پیشرفت کشور باشد بلکه کلید باز کردن قفل‌های کشور تکیه به توان داخلی و استفاده از ظرفیت‌های بومی است.