رمزگشایی سفیر پیشین ایران در باکو از رفتار غیرطبیعی جمهوری آذربایجان

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، چندی است که شاهد اظهارات و ادعا‌هایی بی اساس از ناحیه مقامات جمهوری آذربایجان به خصوص «الهام علی‌اف» رئیس جمهور این کشور علیه جمهوری اسلامی ایران هستیم. از جمله آخرین اظهارات روز جمعه 23 مهر ماه از سوی علی‌اف در سخنرانی‌اش در جلسه شورای سران کشور‌های مستقل مشترک المنافع عنوان شد و وی ادعا کرد ارمنستان در همکاری با ایران از مناطق اشغالی سابق جمهوری آذربایجان برای انجام قاچاق مواد مخدر به اروپا به مدت حدود 30 سال استفاده می‌کرده است.

این ادعای بی اساس بلافاصله از سوی سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران تکذیب و ساختگی خوانده شد. وی ضمن تاکید بر روابط مستحکم برادارنه بین دو ملت تصریح کرد: متاسفانه به نظر می‌رسد به رغم پیام‌های خصوصی و مثبتی که از باکو در تماس‌های مختلف دریافت می‌شود، تعمدی برای طرح اظهارات رسانه‌ای بی‌مبنا از سوی باکو وجود دارد که البته در جای خود پاسخ مقتضی داده خواهد شد.

در همین خصوص گفت‌وگویی با «محسن پاک آیین» سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان داشتیم که در زیر می‌خوانید.

** از علی‌اف که مسلط بر مسائل دیپلماتیک و روابط خارجی است، بعید بود که این اظهارات را بیان کند

* اخیرا شاهد اظهارات و ادعا‌هایی بی اساس از سوی الهام علی‌اف رئیس جمهور جمهوری آذربایجان درباره جمهوری اسلامی ایران بودیم که آخرین مورد بحث همکاری ایران و ارمنستان برای قاچاق مواد مخدر به اروپا بود. به نظر شما طرح این چنین ادعا‌هایی ریشه در چه دارد و علی‌اف با طرح این موارد به دنبال چیست؟

پاک آیین: بنده سال‌ها در باکو بودم و با ادبیات و شخصیت آقای علی‌اف آشنا هستم، چنین صحبت‌هایی از ایشان عجیب و غریب بود. از رئیس جمهوری که مسلط بر مسائل دیپلماتیک و روابط خارجی است، بعید بود که این اظهارات را بیان کند، آن هم نسبت به جمهوری اسلامی ایران که در دورانی که اراضی جمهوری آذربایجان در اشغال ارمنستان بود و ارمنستان می‌توانست در حاشیه ارس جا‌هایی را تخریب کند، جمهوری اسلامی ایران با مرزبانان و سربازان خود از این مناطق محافظت کرد و اجازه نداد ارمنستان اقدامی را صورت دهد.

برای مثال ارمنی‌ها به دنبال این بودند که به سد «خداآفرین»، سد مشترک بین ایران و جمهوری آذربایجان صدمه وارد کنند و آذری‌ها هم نگران این موضوع بودند، ولی نیرو‌های انتظامی جمهوری اسلامی ایران از خاکی که در اشغال ارمنستان، ولی متعلق به جمهوری آذربایجان بود، محافظت کردند و اجازه ندادند که ارمنستان اقدام تخریبی صورت دهد.

من از نزدیک شاهد بودم که نیرو‌های ایرانی در سرمای سخت و گرمای طاقت فرسا از منافع جمهوری آذربایجان حفاظت می‌کردند. در حالی که می‌توانستند چنین نکنند و کنار بروند تا ارمنستان هر کاری دلش می‌خواهد، انجام دهد.

امروز علی‌اف ایران را متهم می‌کند، این در حالی است که اروپایی‌ها هم از ادعای علی‌اف علیه ایران حمایت نمی‌کنند، چون بار‌ها خود اروپایی‌ها از ایران تقدیر کرده و عنوان کرده‌اند که ایران مسیر انتقال مواد مخدر به اروپا را مسدود کرده است. علاوه بر این، ما در مبارزه با قاچاق مواد مخدر با جمهوری آذربایجان همکاری‌های گسترده‌ای را انجام داده‌ایم و آن‌ها هم به نیت خیر ما واقف بودند. ما در این مسیر شهید و خسارت فراوانی پرداخت کرده‌ایم و جلوی قاچاق مواد مخدر به خارج از مرز‌ها را نداده‌ایم.

اصلا ادعای الهام علی‌اف به لحاظ فنی هم شدنی نیست، چون در سرزمین‌های سوخته جمهوری آذربایجان و مناطق صعب العبور تا گرجستان و زیر رصد سربازانی که در ارتفاعات بودند، اصلا امکان انتقال مواد مخدر وجود نداشته و به هر شکلی که نگاه کنید این مسئله مردود است.

** دولت جمهوری آذربایجان و دیپلمات‌هایش در زمان‌های بحرانی مثل زمان فعلی، عملکرد خوبی از خودشان نشان ندادند

به اعتقاد من این اظهارات جای تعجب دارد. در زمان‌های بحرانی است که وزن و جایگاه کشور‌ها برای مدیریت بحران، ارزیابی و شناخته می‌شود. معتقدم دولت جمهوری آذربایجان و دیپلمات‌هایش در زمان‌های بحرانی مثل زمان فعلی، عملکرد خوبی از خودشان نشان ندادند.

ما همواره از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان حمایت کرده و با تغییر مرز‌ها که به معنی جدا شدن قره باغ از این کشور بوده، مخالفت کرد‌ه‌ایم. در زمان جنگ قره باغ اول ارمنی‌ها می‌خواستند نخجوان را هم اشغال کنند که آقای هاشمی رفسنجانی به رئیس جمهور وقت ارمنستان پیغام داد که اگر بخواهید سمت نخجوان بیایید با ایران طرف هستید. در حالی که نیرو‌های آذری از نخجوان دور بودند، ما اجازه ندادیم که نخجوان به سرنوشت قره باغ دچار شود. ما کمک‌های نظامی، انسانی و سیاسی زیادی را در اختیار جمهوری آذربایجان قرار دادیم. این واقعا غریب است که آقای علی‌اف این موارد را نادیده می‌گیرد و چنین اظهاراتی می‌کند. نتیجه این اتهامات این می‌شود که برای ما انگیزه ایجاد شود که دنبال ایجاد راه جدید از ارمنستان به سمت گرجستان باشیم.

اگر این اظهارات مطرح نمی‌شد و اگر جلوی کامیون‌های ما گرفته نمی‌شد و نمی‌خواستند راه ما را ببندند، ما همیشه به دلیل دوستی با جمهوری آذربایجان به دنبال این نبودیم که راه جایگزین از ارمنستان باز کنیم. ولی الان این انگیزه در ما ایجاد شده است.

یا در مورد پاکستان ملاحظه کنید. در مورد رزمایش نظامی جمهوری آذربایجان با پاکستان و ترکیه شاهد بودید که جمهوری آذربایجان، پاکستان و ترکیه را در کنار خود آورد. پاکستان معمولا اهداف ضد هندی را در اولویت روابط خارجی قرار داده و دنبال این است که هند را در قفقاز منزوی کند. انتظار پاکستان از پیوستن به این رزمایش هم این بوده که جمهوری آذربایجان در موضوع کشمیر به نفع پاکستان اتخاذ موضع کند و جمهوری آذربایجان نیز چنین کرد و الان هندی‌ها به مخالف جمهوری آذربایجان مبدل شده‌اند و در کنار ارمنستان قرار گرفته‌اند.

جمهوری آذربایجان که می‌خواست با دیپلماسی ارمنستان را منزوی کند، با نوع عملکردش در قبال ایران و هند به نحوی عمل کرد که قدرت‌هایی، چون ایران و هند از باکو رنجیدند و خود به خود متمایل به ارمنستان شدند.

** ضعف دیپلماسی در جمهوری آذربایجان / جمهوری آذربایجان دوستان صادقی مثل ایران را ندید و منافعش را به منافع ترکیه گره زد

این نشذانگر ضعف دیپلماسی در جمهوری آذربایجان است که در این مواقع بحرانی خودش را نشان می‌دهد و نشان هم داده است. ترمیم کردن روابط جمهوری آذربایجان با هند خیلی مشکل است و همچنین بهبود روابط ایران با جمهوری آذربایجان نیز در شرایط فعلی کار زیادی را می‌طلبد.

متاسفانه جمهوری آذربایجان منافع خودش را به منافع ترکیه گره زده است. من به دیپلمات‌های جمهوری آذربایجان گفتم که مراقب باشید منافعتان را به منافع ترکیه گره نزنید، ترکیه اهداف دیگری را در منطقه دنبال می‌کند که مهمترین آن مقابله با ارمنستان است و اگر روزی اختلافات جمهوری آذربایجان و ارمنستان هم حل شود، اختلافات ترکیه و ارمنستان حل نمی‌شود، چون مزمن‌تر و قدیمی‌تر از اختلافات آذربایجان و ارمنستان است.

ترکیه در مدیترانه با اروپا هم اختلاف نظر دارد، من به دوستان آذری گفتم روابط خود را با ترکیه این‌گونه گره نزنید، چون هم کشور‌های منطقه و هم اروپا را از دست می‌دهید و آن‌ها هم ممکن است از شما به خاطر گره زدن منافع با ترکیه ناراضی شوند. ولی شاهد بودیم در جنگ قره باغ این اتفاق افتاد و علیرغم این‌که سربازان آذری شهید می‌شدند، ولی در مناطقی پرچم ترکیه بیش از پرچم جمهوری آذربایجان در جبهه‌های جنگ بود. این به اعتقاد من اشتباه دیپلماسی جمهوری آذربایجان بود که دوستان دیگری که در منطقه بودند و دوستان صادقی مثل ایران را در منطقه ندید و منافعش را به منافع ترکیه گره زد.

قطعا این اقدام مورد رضایت رژیم صهیونیستی هم بود و ما اعتقاد داریم که رژیم صهیونیستی هم پشت این مسائل بوده است و در این رابطه ترفند‌هایی را دنبال می‌کرده است.

معتقدم جمهوری آذربایجان و ارمنستان اگر به صورت دوجانبه و بدون تاثیرپذیری از عوامل ثالث بنشینند و با هم مذاکره کنند، راحت‌تر مشکلاتشان را حل می‌کنند و از طریق این مذاکره حتی می‌توانند مسیر جمهوری آذربایجان به ارمنستان از مسیر زنگه‌زور را با مذاکره و مسالمت حل کنند، بدون این‌که اصراری داشته باشند که ترکیه هم از این مسیر عبور کند. چرا که بحث ترکیه موضوع بعدی است و اختلافات ارمنستان با ترکیه عمیق است و موضوعی نیست که جمهوری آذربایجان بخواهد با آن درگیر باشد.

** جمهوری آذربایجان باید سعی کند به جای صحبت‌های تهدیدآمیز به مذاکره با ارمنستان برگردد

جمهوری آذربایجان باید سعی کند به جای صحبت‌های تهدیدآمیز به مذاکره با ارمنستان برگردد و تلاش کند با درایت روابطش را با کشور‌های دوست خود نیز مدیریت کند. ما دوست صادق جمهوری آذربایجان در تمام سال‌ها بعد از استقلال این کشور بودیم و هستیم. متاسفانه فضاسازی زیادی برای ایران هراسی در جمهوری آذربایجان رخ داده است. در ماه‌های گذشته رسانه‌های جمهوری آذربایجان حتی یک روز هم دست از حمله علیه جمهوری اسلامی ایران دست برنداشتند و مرتب ما را به حمایت از ارمنستان متهم می‌کردند. برخی از نمایندگان پارلمان جمهوری آذربایجان کاملا در جهت تخریب روابط عمل می‌کردند و متاسفانه دولت جمهوری آذربایجان که شاهد این حوادث بود نه به رسانه‌ها تذکر داد و نه به نمایندگان پارلمان و این باعث شد در ایران هم اقدامات متقابلی صورت گیرد و نمایندگان در مجلس شورای اسلامی واکنش نشان دهند و شرایط پیچیده‌تر شد.

در هر صورت امیدوارم با دیدار‌های مقام‌های سیاسی و دیپلماتیک دو کشور و مذاکره رو در رو بتوانیم از این مرحله عبور کنیم و ان‌شاءالله روابط مسیر عادی و رو به پیشرفت خود را دنبال کنند.

** بند 9 توافق آتش بس بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان دارای ابهام است

توافق آتش بس بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری روسیه منعقد شده و بند نهم توافق به مباحثی درباره تسهیل راه‌های ارتباطی بین نخجوان و دیگر مناطق آذربایجان اشاره می‌کند و این بند باعث برخی ابهامات و ادعا‌هایی از سوی جمهوری آذربایجان شده است. نظر شما درباره این بند و ادعا‌هایی که مطرح شده، چیست؟

پاک آیین: به نظر من این بند 9 کاملا دارای ابهام است و در این بند مشخص نشده است که منظور از باز بودن مسیر‌ها چگونه است و به چه شکل و با چه حاکمیت و نظارتی و خود آقای پوتین هم چند روز پیش اعلام کرد این توافق دارای ابهاماتی است و نیازمند است مذاکرات بیشتری برای رفع نقاط مبهم انجام شود. معتقدم این موافقتنامه کامل نیست و در برخی از مفاد، نقص و ابهام دارد و باید رفع شود.

جمهوری آذربایجان و ارمنستان بدون چشمداشت به اراضی یکدیگر و بدون اینکه به دنبال تغییر جغرافیای سیاسی منطقه باشند، می‌توانند مجددا در مسکو و با حضور طرف روس و یا هر جای دیگر بنشینند و راجع به موارد مبهم توافق، صحبت کرده و به جمع بندی برسند و با توافق و تفاهم و از مسیر مسالمت آمیز بدون تغییر مرز‌های جغرافیایی، کریدور‌های مورد نظر را باز کنند.

** درگیری نظامی فراگیر بین دو کشور را بعید می‌دانم

* آیا به نظر شما ممکن است در آینده نزدیک درگیری نظامی شبیه جنگ 44 روزه بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان رخ دهد؟

پاک آیین: ممکن است درگیری‌های پراکنده بین دو کشور رخ دهد و آن هم به دلیل ابهاماتی است که در توافق مسکو وجود دارد، ولی درگیری نظامی فراگیر بین دو کشور را بعید می‌دانم.

**روس‌ها ممکن است ساکت ننشینند

روس‌ها توافقی با ارمنستان دارند مبنی بر این‌که اگر جنگ به خاک ارمنستان کشیده شود و درگیری رخ دهد، باید از آن‌ها دفاع کنند. به نظر شما اگر جمهوری آذربایجان وارد خاک ارمنستان شود، روس‌ها واکنش نشان می‌دهند؟

پاک آیین: قاعدتا اگر روس‌ها بخواهند این توافق را اجرا کنند، باید عکس‌العمل نشان دهند. در دوران جنگ 44 روزه روس‌ها چند بار به جمهوری آذربایجان گفته بودند شما اگر برای آزادسازی هفت شهر خودتان درگیر شوید، ما دخالتی نمی‌کنیم، ولی اگر بخواهید وارد خاک ارمنستان شوید آن زمان مجبوریم توافق خود را اجرا کنیم و به همین دلیل جمهوری آذربایجان وارد خاک ارمنستان نشد و فقط مناطق هفتگانه در حیطه تمامیت ارضی خود را آزاد کرد.

بالاخره یک توافق نظامی بین ارمنستان و روسیه وجود دارد و اگر درگیری نظامی و ورود آذربایجان به ارمنستان رخ دهد، روس‌ها ممکن است ساکت ننشینند.

* جمهوری اسلامی ایران صراحتا اعلام کرده که تغییر ژئوپلتیک در مرز‌های شمالی خود را نخواهد پذیرفت، اگر طرفی در این میان عزم این را داشته باشد که چنین تغییراتی ایجاد کند، فکر می‌کنید جمهوری اسلامی ایران تا چه حد از ابزار‌های قدرتش برای جلوگیری از این قضیه استفاده می‌کند؟

پاک آیین: فکر نمی‌کنم بعد از پیام‌های رزمایش اخیر جمهوری اسلامی ایران، یک عملیات نظامی برای تغییر مرز‌ها رخ دهد و اگر این اتفاق افتاد قطعا مسئولان نظامی کشور تصمیمات لازم را اتخاذ می‌کنند.

** بهترین راه‌حل است که جمهوری آذربایجان و ارمنستان بدون دخالت کشور‌های ثالث با هم مذاکره کنند

* آیا با توجه به پیام‌های مثبتی که این روز‌ها از سوی مقامات جمهوری آذربایجان و ارمنستان درباره روابط دوجانبه رد و بدل می‌شود، می‌توان به این نتیجه رسید که قرار است در آینده نزدیک تحولی در حل مشکلات بین دو کشور رخ دهد و آیا شما این ارزیابی را دارید؟

پاک آیین: در هفته گذشته آقای الهام علی‌اف دو بار اعلام کرد حاضر است از طریق مذاکره اختلافات مرزی را با ارمنستان حل کند که این صحبت‌ها مورد استقبال آقای پاشینیان نخست وزیر ارمنستان قرار گرفت. به نظر من این بهترین راه‌حل است که جمهوری آذربایجان و ارمنستان بدون دخالت کشور‌های ثالث با هم مذاکره کنند و ان‌شاءالله به تفاهم برسند و احتمال می‌دهم مذاکرات انجام شود.

معتقدم هر دو طرف تمایل دارند این مذاکرات را انجام دهند و امیدواریم نتیجه بخش باشد.

** ترکیه به دنبال انزوای ارمنستان و اعمال فشار بیشتر و تنگ کردن تحریم‌ها علیه ارمنستان است

* شما در اظهارات خود به بحث ترکیه اشاره کردید که جمهوری آذربایجان منافع خودش را به منافع ترکیه گره زده است. فکر می‌کنید ترکیه دنبال چیست و نظرتان درباره موضع روسیه چیست؟

پاک آیین: ترکیه به دنبال انزوای ارمنستان و اعمال فشار بیشتر و تنگ کردن تحریم‌ها علیه ارمنستان است و در عین حال علاقه‌مند است بتواند از خاک ارمنستان عبور کرده و به مرکز جمهوری آذربایجان و باکو برسد. این دو رویکرد کاملا با هم متناقض است، چون ارمنستان هم دارای حاکمیت ملی است و به دشمن خود اجازه نمی‌دهد که از خاک کشورش عبور کند. روس‌ها تا به حال موضع میانه‌ای را اتخاذ کرده و سعی کردند خودشان را بی‌طرف نشان دهند، ولی بالاخره موضوع قره باغ را هنوز لاینحل نگهداشته‌اند و به نظر من تا مسئله قره باغ و تعیین تکلیف قره باغ به مرکزیت خان کندی مشخص نشود و حاکمیت آینده این منطقه روشن نشود، کماکان این تنش‌ها وجود خواهد داشت.

همانطور که گفتم جمهوری آذربایجان و ارمنستان اگر بتوانند خودشان و بدون دخالت کشور‌های خارجی مخصوصا ترکیه با هم مذاکره کنند بهتر به نتیجه می‌رسند.

* در بحث امپراتوری بزرگ عثمانی که اردوغان به دنبال آن است نظرتان چیست؟

پاک آیین: ترکیه بعد از فروپاشی شوروی به دنبال این بود که نقش برادر بزرگ‌تر را در کشور‌های ترک زبان ایفا کند و به همین دلیل سازمان کشور‌های ترک زبان را ایجاد کرد و این سازمان در سال‌های اول با استقبال کشور‌های ترک زبان روبرو شد و در سطح رئیس جمهور در اجلاس‌های آن شرکت می‌کردند، ولی به تدریج کشور‌های ترک زبان متوجه نقش برادر بزرگی ترکیه شدند و رسما اعلام کردند یک زمانی شوروی برادر بزرگ ما بود و امروز نمی‌خواهیم برادر بزرگ‌تر داشته باشیم.

زمانی که من در ازبکستان سفیر بودم به یاد دارم اولین بار این موضع را آقای اسلام کریم‌اف مطرح کرد و خودش را از جمع کشور‌های ترک زبان دور کرد و بیشتر در سطح مدیرکل در جلسات این سازمان شرکت می‌کرد و به تدریج بقیه کشور‌های ترک زبان از ترکیه فاصله گرفتند و امسال هم این سازمان در سطح پایینی جلسه خودش را برگزار کرد. کشوری که هنوز در این سازمان در کنار ترکیه قرار دارد، جمهوری آذربایجان است.

البته شاید تحولات اخیر باعث شود که جمهوری آذربایجان متوجه شود که ترکیه بیشتر به دنبال منافع خودش است نه به دنبال امنیت و ثبات و آرامش در منطقه.

منبع: فارس