روز جهانی صلح؛ «نه» به نفرت‌پراکنی آنلاین / در ستایش صلح با خویشتن

عصر ایران؛ سروش بامداد - روز 21 سپتامبر به عنوان روز جهانی صلح نام گذاری شده و معادل آن در گاه شمار هجری خورشیدی، 30 یا 31 شهریور (به اقتضای سال کبیسه) و امسال 30 شهریور 1400 است.

21 سپتامبر 1982 نوای صلح در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک نواخته شد و از آن پس 21 سپتامبر هر سال از آن یاد می شود و شعاری هم بدان اختصاص می یابد و امسال بر بهبود وضعیت جهان در مقابل شیوه بیماری کرونا متمرکز است. هدف از این مناسبت البته در وهله نخست، قدردانی از تلاش کسانی است که برای پایان دادن به درگیری‌ها و ترویج صلح کوشیده اند و روزی است برای اعلام آتش‌بس چه در زمینه‌های شخصی و چه سیاسی و به صورت نمادین از مردم سراسر جهان دعوت می‌شود دست کم تنها همین امروز تمامی خصومت‌ها را کنار بگذارند؛ چه کوچک و در سطح شخصی و خانوادگی و چه اجتماعی و سیاسی. تا سخن از صلح می آید طبعا نقیض آن جنگ به ذهن متبادر می شود و شاهکارهایی چون «جنگ و صلح» را به یاد می آوریم اما مراد از صلح، تنها پایان جنگ نیست. چندان که صلح با خود یا دیگران، روشن کردن بارقه‌ای از امید برای رفع کدورت‌های قدیمی و نو، نشان دادن واکنش مثبت در برابر برداشته شدن گام‌های صلح‌آمیز از سوی دیگران، بخشودن یکدیگر، کمک به هم‌نوع، تلاش برای رفع اختلافات به دور از هرگونه زد و خورد حتی تشویق کودکان به این که اسباب‌بازی‌های خود را به اشتراک بگذارند و البته لذت بردن از آرامش، همه در چارچوب گرامی داشت روز صلح می گنجند. درباره تاریخچه و پیشینه روز جهانی صلح می توان گفت در سال 1981و هم‌زمان با افتتاح مجمع عمومی سازمان ملل متحد با توافق نظر تمامی اعضای این سازمان تعیین شد. بدین ترتیب اولین روز جهانی صلح در سومین سه‌شنبه سپتامبر 1982 برگزار شد و این روند تا سال 2001 ادامه داشت و پس از آن قرار شد از سال 2002 به بعد روز 21 سپتامبر رسما روز جهانی صلح باشد و با تعیین این تاریخ مشخص مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد از این پس 21 سپتامبر روز آتش‌بس جهانی و پرهیز از به کار بردن هر گونه خشونت خواهد بود. در این عبارت صلح در واقع تعریف شده است: آتش بس جهانی و پرهیز از به کار گیری هر گونه خشونت. رایج‌ترین نماد روز جهانی صلح نیز کبوتری است که شاخه‌ای از زیتون به منقار دارد. مفهومی برگرفته از ادیان ابراهیمی. از سال پیش که جهان درگیر کرونا شد در روز جهانی صلح به این پدیده که جان میلیون ها انسان را در جهان گرفته توجه می شود. کما این که شعار پارسال، برقراری صلح با کمک یکدیگربود تا بهانه‌ای باشد برای ترویج امید و مهربانی در دوران سخت شیوع کرونا در جوامع سراسر دنیا. امسال نیز اگرچه جهان در حال بهبود و رهایی از چنگ بیماری سهمگین کووید 19 است اما تبعات کرونا دست بردار نیست و از این رو نیاز است تا بیندیشیم چگونه می‌توان جهان را به دنیایی برابر، عادلانه‌، پایدار و سالم تبدیل کرد و به همین خاطر شعار امسال روز جهانی صلح این است: بهبود بهتر برای جهانی برابرتر و پایدارتر زیرا در حالی که در بعضی مناطق جهان مردم در حال دریافت دز بوستر واکسن خود هستند، در 100 کشور هنوز دز اول هم تزریق نشده و در بعضی مناطق جهان نبود امکان دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی مناسب برای بسیاری از مبتلایان به کرونا بسیار خطرآفرین است.

از نکات قابل توجه در بحث های روز جهانی صلح امسال جدای کرونا توجه به نفرت پراکنی و شایعه پردازی در فضای مجازی است که نشان می دهد مفهوم صلح نیاز به باز تعریف دارد و دیگر نمی توان تنها در مقابله با جنگ و خشونت یا اعلام آتش بس محدود کرد چنان که برای امسال از «مقابله با نفرت‌پراکنی‌ها و شایعه‌پراکنی‌های آنلاین و آفلاین» هم گفته شده به اضافه گسترش مهربانی، امید و انصاف در کنار تلاش برای بهبودی. هرچند صلح، کلمه ای عربی است اما به معنی امروزین و ترک مخاصمه و جنگ و معادل قرآنی آن «سلم» است و مشهورترین آیه هم آیه 61 سوره انفال: «و اگر به صلح گراییدند، تو نیز به آن گرای و به خدا توکل کن». صلح، یک مفهوم حقوقی هم دارد که همچنان به کار می رود و آن واگذاشتن حق است به دیگری یا صرف نظر کردن چندان که از صلح امام حسن علیه السلام مراد می شود و شاید راز نپرداختن به صلح در فرهنگ ما به اندازه بها دادن به مقاومت و جهاد تلقی تسلیم از آن باشد به گونه ای که «سازش» هم بار منفی دارد: نه سازش، نه تسلیم...

صلح امام حسن اما با تعبیر «نرمش» توصیف می شود. اصطلاحی که در سال 92 و بر سر توافق هسته‌ای هم به صورت رسمی با صفت «قهرمانانه» رایج شد اگرچه قبل تر عنوان فرعی کتابی بود که آیت الله خامنه‌ای پیش از انقلاب به پارسی برگردانده بودند: «صلح امام حسن؛ پرشکوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ».

با این حال به لحاظ اشارات متعدد قرآن به قتال و جهاد، این تلقی درگرفته که اسلام، جنگ را بر صلح ترجیح می دهد و به دلیل اختلافات متعدد دیگر اسلام با مسیحیت و اشتهار عیسی مسیح به پیامبر صلح، اسلام در نقطه مقابل قرار می گیرد. نکته قابل توجه اما این است که در 19 جنگ پیامبر اسلام (9 غزوه و 10 سریه)، از سپاه او 151 تن و از سپاهیان مقابل 132 نفر کشته شدند. یعنی مجموع کشته های قریب 20 جنگ، کمتر از 300 نفر است که سهم هر جنگ را تنها 15 نفر قرار می دهد. حال آن که اگر بنا بر جنگ و خشونت بود شمار کشته ها بسا بیشتر می بود. دور از ذهن نیست که برخی از خوانندگان این متن آن را تشریفاتی و شعاری و اقداماتی از این دست را بی حاصل بدانند و یادآور شوند چرا پس جهان همچنان در آتش جنگ و خشونت و نابرابری می سوزد؟ بهترین پاسخ را مولانا و قرن ها قبل داده است: تو مگو همه به جنگ اند و ز صلح من چه آید تو یکی نئی، هزاری، تو چراغ خود برافروز! هر یک از ما اگر چراغی برافروزیم، چلچراغ صلح روشن خواهد شد. چندان که در داستان عطار هم سیمرغی در کار نبود و سی مرغ بودند: چون نگه کردند این سی مرغ، زود بی شک این سی مرغ، آن سیمرغ بود اگر نمی توانیم برای صلح جهانی کاری کنیم و نزاع بر سر منافع قدرت و جدال اقوام و نژادها فرونشستنی نیست اما صلح با خویشتن را که می توانیم! اینجا که پای دیگری در کار نیست. پس به بهانه روز جهانی صلح می توان از صلح با خویشتن گفت. شاید این تعبیر هم گنگ باشد و گفته شود صلح با خویشتن یعنی چه؟ پاسخ به این پرسش از زبان دکتر مقصود فراست خواه این است: - غلبه بر کلیشه و جزمیت‌های ذهنی خودمان. این که با خودمان روراست باشیم و محدودیت های فکری خود را بپذیریم و در عین حال بدانیم دیگران نیز مانند ما دلایلی برای سخنان و اعمال خود دارند و آن گاه که غلبه کردیم و دانستیم و درک کردیم خشم‌مان هم فرو می‌نشیند. صلح، تنها در مقابل جنگ و به معنی آتش بس نیست. خوب دیدن است و کسی که با خود به صلح کامل رسیده به جای جست و جوی زشتی و بدی، خوبی می بیند. چندان که عیسی مسیح و حواریون از دشتی می گذشتند و جسد متلاشی اسبی را دیدند. حواریون از بوی بد آن گفتند و عیسی از دندان های زیبای اسب.