رونق اقتصاد غیرنفتی ایران در سایه تحریمها
به گزارش خبرگزاری اقتصادی ایران به نقل از بلومبرگ، در اوایل همین ماه محمدباقر نوبخت مسئول برنامه ریزی بودجه دولتی ایران به مجلس گفت قصد دارد نفت را در اقتصاد ایران در حاشیه قرار دهد و برنامه های این کشور را بدون نفت اداره کند. وی گفت راه دیگری ندارد. ایران در سال مالی 20-2019 فقط 8.9 میلیارد دلار از فروش نفت و محصولات مرتبط با آن درآمد داشته که بسیار کمتر از اوج 119 میلیارد دلاری است که یک دهه گذشته به دست آورده بود.
مقامات ایران مانند سایر کشورهای وابسته به نفت مدتهاست در مورد اهمیت کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی صحبت می کنند. ولی نیاز ایران برای تغییر به سمت یک اقتصاد غیر نفتی پس از وضع دوباره تحریمهای آمریکا در نوامبر 2018 ضروری به نظر می رسد. این تحریمها باعث شده تنها خریدار اصلی نفت خام ایران چین باشد.
تغییر سیاست با رونق تولید، در بخش خصوصی در حال اجراست. طی یک دهه گذشته، شرکت ها کم کم به این فکر افتاده اند که پا را فراتر از بازار بزرگ داخلی ایران قرار دهند و انواع متنوعی از کالاها را به بازارهای بیشتری صادر کنند. صادرکنندگان غیر نفتی در 20-2019 کلا 41.3 میلیارد دلار صادرات داشتند که برای اولین بار در تاریخ مدرن ایران از صادرات نفت پیشی گرفته است. حدود نیمی از صادرات غیرنفتی ایران در بخش تولیدات کارخانه ای بوده است یعنی کارخانه های ایران دو برابر بیشتر از درآمد صادرات نفت ایران در سال گذشته، درآمد داشتند.
فشار تحریم ها باعث 7 درصد کاهش صادرات غیر نفتی برای ایران شده ولی در کل میزان این صادرات به بالاترین حد رسیده است. کالاهای مصرفی و محصولات صنعتی ایران از کلوچه گرفته تا فولاد ضد زنگ، تا حد زیادی در خاورمیانه صادر می شود و به چین، روسیه و اروپا هم میرسند.
رونق تولید باعث اشتغال هم میشود. بین مارس 2018 و دسامبر 2019 (اسفند 1397 تا آذر 1398)، بخش تولید در ایران 472 هزار شغل ایجاد کرد، این در حالی است که 315 هزار شغل به خاطر تحریم های آمریکا از بین رفته بود.
نقش مهم بخش تولید در حمایت از اقتصاد ایران در رشد تولید ناخالص داخلی آن هم دیده می شود. در حالی که بخش نفت 35% در 20-2019 کوچک شده، بخش تولید تنها 1.8 درصد کاهش یافته است. در واقع این بخش در سه ماهه اول سال میلادی جاری 2.4 درصد رشد کرده است.
همه گیری ویروس کرونا چالش جدیدی برای بخش تولید است. ویروس کرونا ضربه سختی به اقتصاد ایران زده است. با اعمال تعطیلی های ملی و توقف فعالیت کارخانه ها و بسته شدن مرزها، روند رونق اقتصاد ایران هم مختل شد.
مقامات ایران قرنطینه ها را در اواسط آوریل برداشتند و این تصمیم در کوتاه مدت موثر بود. شاخص مدیران خرید که توسط اتاق بازرگانی ایران منتشر شد نشان داد تولیدکنندگان بخش خصوصی در اولین ماه پس از برداشته شدن قرنطینه ها شاهد رشد بوده اند. با ادامه گسترش ویروس کرونا و سقوط قیمت نفت، صادرات غیر نفتی اهمیت بیشتری برای ایران پیدا می‌کند.
ولی تهدیدهای جدیدی در راه است. با توجه به نقش مهم بخش تولید در مقاومت اقتصادی ایران، احتمالا آمریکا حلقه تحریم ها را تنگ تر کند. واشنگتن در ژانویه دستور جدیدی داد که بخشهای معدن، تولید و منسوجات را در اقتصاد ایران هدف قرار می داد. دولت آمریکا در واقع بخش خصوصی و کارگران کارخانه های ایران را هدف قرار داده است، در حالی که هدف آن استفاده از تحریمها برای محدود کردن منابع مالی مقامات ایران بود.
اگر این سیاست‌های ترامپ ادامه داشته باشد، رونق اقتصاد ایران را پس از بحران کرونا تحت تاثیر قرار می دهد.