زلزله تهران هم مسئولان را بیدار نکرد!

باشگاه خبرنگاران جوان نوشت: زمین لرزه 5.1 ریشتری اخیر تهران زنگ خطری بود برای مسئولان و مدیران شهری تا بار دیگر به اهمیت بازسازی، احیاء و افزایش تاب آوری پایتخت تأکید کنند، اما آنچه که از شواهد و قرائن مشخص است و به تکرار از زبان مدیران و مسئولان شهری شنیده می‌شود این است که برخورد با موضوع زلزله تهران و آسیب‌های احتمالی آن به موضوع مناسبتی بدل شده است که با حادث شدن آن مدیران برای چند روزی درباره آن و ضرورت انجام اصول پیشگیرانه و تاب آوری کلانشهر جلسه برگزار و صحبت می‌کنند.

اما عمر این جلسه‌ها و مصاحبه‌ها تنها چند روز بیشتر نیست و پس از گذشت خطر از بیخ گوش پایتخت موضوع تاب آوری تهران و احیای بافت فرسوده به دست فراموشی سپرده می‌شود.

مصداق بارز این صحبت و عملکرد مدیران شهری را می‌توان در زلزله 5.1 ریشتری تهران مشاهده کرد که در ساعت 23و 27 دقیقه و 37 ثانیه چهارشنبه 29 آذر ماه 96 شهر را لرزاند و از آن تاریخ تا به امروز که پایتخت باز هم با زلزله 5.1 ریشتری لرزید، اقدام‌های موثری در حوزه افزایش تاب آوری تهران انجام نشده است.

در همان زمان بسیاری از مدیران شهری به لزوم تصمیم گیری‌های عاجل برای افزایش تاب آوری پایتخت تأکید کردند، اما تا به امروز اهتمامی در اجرای آن از سوی مدیران شهری به کار گرفته نشد تا بار دیگر در بامداد روز جمعه (19 اردیبهشت ماه) زلزله‌ای با قدرت 5.1 ریشتر، لرزه بر پایتخت بیندازد.

پس از زلزله 5.1 ریشتری بامداد جمعه پایتخت گزارش تخریب ساختمانی در تهران از سوی نهادهای مسئول مخابره نشد و همین موضوع مجالی شد تا مدیران شهری باز هم بر مسند مدیریت خود تکیه زنند و با استفاده از تریبون و تبلیغ رسانه‌ها توپ اهمال در افزایش تاب آوری پایتخت را در زمین دیگر نهادهای کشوری مانند دولت بیندازند و حمایت نکردن دولت در احیای بافت فرسوده را یکی از مهمترین علت تاخیر در احیای بافت فرسوده معرفی کنند.

مصداق این شکل برخورد برخی از مدیران شهری در زمان بروز حوادث را می توان در نطق پیش از دستور علی اعطا در دویست و دوازدهمین جلسه علنی شورای شهر تهران که روز یکشنبه 21اردیبهشت ماه دید که در نطق خود موضوع زلزله، اهمیت ایمن سازی و تاب آوری پایتخت را به زعم خود تجزیه، تحلیل و آسیب شناسی کرد.

سخنگوی شورای شهر تهران در بخشی از نطق خود گفت: بیایید به نقاطی از شهر تهران، سری بزنیم. به جنوب تهران برویم؛ به منطقه 16، نیروگاه برق حرارتی بعثت در محاصره ساختمان‌های مسکونی قرار دارد. از این نیروگاه، تعداد قابل توجهی خط هوایی و کابل زیرزمینی خارج می‌شود. سوخت اصلی نیروگاه بعثت، گاز طبیعی است. زلزله با شدت بالا، می‌تواند خطراتی را در پیرامون آن رقم بزند.

او افزود: کمی بالاتر، منطقه 12 است؛ منطقه‌ای که بازار تهران را در بر‌گرفته است. از ایام کرونا که صرف نظر کنیم، روزانه بیش از دو میلیون نفر به بازار تهران مراجعه می‌کنند. بازار 110 هکتار مساحت دارد؛ بدون راه‌های دسترسی مناسب. در صورت وقوع زلزله، امدادرسانی به بازار ساده نیست. در صورت وقوع زلزله، کالبد تاریخی و البته فرسوده بازار آوار بر سر مردم خواهد شد. برای امدادرسانی به مردم، با هجوم جمعیت چه خواهیم کرد؟

پس از نطق سخنگوی شورای شهر تهران نوبت به محسن هاشمی رئیس شورای شهر تهران رسید که پس از جلسه دویست و دوازدهم (یکشنبه 21 اردیبهشت ماه) شورای شهر در جمع خبرنگاران رسیدگی به تاب آوری پایتخت و افزایش آگاهی و ایمنی شهروندان را موضوعی فرا ملی دانست و گفت: هنوز در بخش خرید و تجهیز پایتخت به اقلامی مانند لرزه نگار و سیستم اعلان صوتی تأمین منابع مالی انجام نشده است و اگر به همین طریق در بخش تاب آوری پایتخت اقدام شود، با توجه به جمعیت 17 میلیونی تهران و شهرهای اقماری آن در صورت بروز زلزله با ریشتر بالا شاهد فاجعه خواهیم بود.

در بخش دیگر رئیس شورای شهر تهران بیان کرد: در ساعات ابتدایی حوادثی مانند زلزله به دلیل آن که نیروهای امدادی سازماندهی نشده‌اند نقش مردم در کمک به یکدیگر پررنگ است.

این گفته رئیس شورای شهر تهران باز هم تداعی کننده این موضوع بود که در صورت بروز حادثه باز هم مردم باید جلوتر از مسئولان و مدیران شهری به دنبال کمک و امدادرسانی به یکدیگر باشند و در این زمینه نباید توقعی از مدیران تصمیم گیر داشته باشند.

با گذشت از این شکل اظهار نظر ها نکته‌ای که می‌توان به آن استناد کرد و توجه نکردن به آن را عامل بروز فاجعه در تهران دانست، بافت فرسوده پایتخت است که بیشترین تراکم آن در مناطق مرکزی پایتخت قرار دارد.

زمانی که صحبت از بافت فرسوده در پایتخت و مساحت آن به میان می آید کمتر فردی پیدا می شود که از همان ابتدا صحبت از بافت فرسوده در مناطق مرکزی (مناطق 9، 10، 11، 12) پایتخت نکند و مصداق این صحبت نیز در گزارش رابط شورایاری منطقه 12 شهرداری تهران می توان دید که در جلسه دیروز شورای شهر تهران (یکشنبه سی ام اردیبهشت ماه) که به همراه اعضای شورایاری منطقه 12 شهرداری تهران حضور پیدا کرد و به تشریح مشکلات منطقه سکونت خود پرداختند.

رابط شورایاری منطقه 12 شهرداری تهران در تشریح آخرین وضعیت بافت فرسوده منطقه گفت: منطقه 12 با وسعت1600 هکتاری جمعیتی 239 هزار نفری دارد که دارای 14 محله و 6 ناحیه 59 هزارکیلومتر مربع بافت فرسوده دارد.

قرار گیری این میزان بافت فرسوده در منطقه 12 که به عنوان قطب اقتصادی پایتخت و کشور شناخته می شود زنگ خطری برای مسئولان شهری و کشور است که اگر به حال بافت فرسوده پایتخت فکر چاره ای نکنند به طور حتم با کوچکترین حادثه شاهد فاجعه ملی خواهیم بود.

برای بررسی نقش دستگاه ها در احیای بافت فرسوده، در سند چشم انداز توسعه 20 ساله کشور آمده است که نوسازی و احیای تهران به عنوان پایتخت کشور، در اولویت کاری مدیران شهری و کشوری قرار دارد.

طبق آماری که از سوی سازمان نوسازی شهر تهران ارائه شده است، 3 هزار و 268 هکتار بافت فرسوده در پایتخت قرار دارد که 1 میلیون و 152 هزار و 173 نفر از جمعیت تقریبی 8 میلیون و 600 هزار نفری پایتخت، در آن ساکن هستند.

آمار‌های دیگری ارائه شده است که این آمار‌ها حاکی از آن است که بیش از 262 هزار واحد مسکونی در پایتخت وجود دارد که با زلزله‌ای با ریشتر متوسط نیمی از آن‌ها تخریب می‌شود.

علی اعطا سخنگوی شورای شهر تهران گفت: 15 درصد جمعیت پایتخت (8.5 میلیون نفر جمعیت شب و 12.5 میلیون نفر جمعیت روز) در 5 درصد بافت فرسوده تهران ساکن هستند.

سخنگوی شورای شهر تهران در پاسخ به این سوال که آیا ساختمان‌های نوساز پایتخت از ایمنی قابل قبولی برخوردار هستند، گفت: اعتقاد من این است که موضوع شناسنامه فنی ملک به موضوعی صوری بدل شده است و ساخت و سازها به سمتی در حال حرکت هستند که از کیفیت مصالح مصرفی در بنای ساختمان نمی‌توان اطمینان حاصل کرد تا بتوان بر اساس آن گفت ساختمان‌های نوساز ایمن هستند.

یکی از مواردی که همواره از زبان مدیران شهری مطرح می‌شود این است که در بخش احیای بافت فرسوده دولت به وظیفه خود عمل نکرده است و همواره در ارائه بسته‌های تشویقی برای تخریب و نوسازی بافت فرسوده شهرداری تهران نسبت به دولت پیش قدم بوده است.

تأکید مدیریت شهری بر احیای بافت فرسوده در جاسازی نیست، زیرا به گفته مدیران شهری در کنار نوسازی ساختمان باید ارزش زیست در بافت فرسوده پایتخت نیز افزایش پیدا کند.

زهرا نژاد بهرام رئیس کمیته شهرسازی شورای شهر تهران، در تشریح آخرین وضعیت بافت فرسوده پایتخت و نقش دولت در احیای بافت فرسوده و ناپایدار شهری گفت: بر اساس مصوبه دولت دوازدهم تمام دستگاه‌های درگیر و مرتبط باید قطعه زمین‌هایی را در بافت فرسوده در اختیار ستاد بازآفرینی قرار دهند تا این ستاد بتواند در مناطق فرسوده با ساخت مسکن نوسازی کند که شهرداری تهران نیز در این راستا وظیفه خود را انجام داد و جدی بودن رویکرد خود نسبت به احیای بافت فرسوده را نشان داد.

رئیس کمیته شهرسازی شورای شهر تهران با اشاره به تملک زمین از سوی وزارت راه و شهرسازی برای بازآفرینی شهری در منطقه 12 گفت: وزارت راه و شهرسازی قطعه زمین‌هایی را در محله سیروس که یکی از مناطق فرسوده پایتخت است، تملک کرد و متراژ این زمین 4.5 هکتار است.

یکی از عللی که موجب شده است شهرداری تهران در احیای بافت فرسوده نتواند موثر عمل کند به این دلیل است که به دلیل محدودیت های مالی دولت تا به امروز نتوانسته است وام های نوسازی بافت فرسوده که باید با بهره پایین و یا صفر با بازپرداخت بلند مدت را در اختیار مالکان پلاک های بافت فرسوده قرار دهد.

یکی دیگر از مواردی که باید به آن اشاره کرد این است، ساکنان بافت فرسوده بیشتر از اقشار ضعیف جامعه هستند که به دلیل محدودیت های مالی توان تامین هزینه برای نوسازی پلاک ملک خود و سکونت در ملکی دیگر تا زمان تکمیل ساخت و ساز ملک خود را ندارند و از همین رو نقش دولت در پرداخت بسته های تشویقی در بین ساکنان بافت فرسوده بیش از گذشته به چشم می آید.

با این شکل عملکرد دولت در پرداخت بسته های تشویقی از قبیل وام های بلند مدت جهت نوسازی بافت فرسوده شاهد هستیم مدیران شهری پایتخت به احیای بافت فرسوده پایتخت امیدوار نیستند.

رئیس کمیته شهری شورای شهر تهران با اشاره به عملکرد نا مناسب دولت در ارایه طرح های تشویقی برای نوسازی بافت فرسوده گفت: ما قول نمی‌دهیم که بافت فرسوده را از بین می‌بریم، اما قول می‌دهیم استاندارد‌های بافت فرسوده را رعایت کنیم و کیفیت زندگی در بافت فرسوده را افزایش دهیم و ارزش سکونت در مناطق و محله‌های فرسوده‌ای که ارزش سکونت آن‌ها از بین رفته است دوباره به آن‌ها باز گردد.

عملکرد نا مناسب دولت در ارایه بسته های تشویقی برای نوسازی بافت فرسوده پایتخت و ناکارآمدی مدیریت شهری در این بخش موجب شده است توپ بازی احیای بافت فرسوده پایتخت به زمین مالکان بیفتد و مدیران شهری تمایل نداشتن مردم در نوسازی ملک خود را یکی از مهمترین علل کندی نوسازی بافت فرسوده اعلام کنند.

به گفته مدیران شهری یکی از مواردی که همواره در احیای بافت فرسوده شهرداری با آن درگیر است، تمایل نداشتن ساکنان بافت‌های فرسوده به تخلیه و تخریب ملک فرسوده خود است.

برای تمایل نداشتن ساکنان بافت فرسوده به تخریب و نوسازی ملک خود می‌توان دلایل متعددی را مطرح کرد که یکی از آن‌ها حس تعلق خاطر ساکنان به ملک خود است که این حس تعلق خاطر مالکان نمی‌گذارد تخریب و نوسازی ساختمان‌های بافت فرسوده سرعت گیرد.

با گذر از این شکل اظهار نظر بررسی های میدانی نشان می دهد مهمترین علتی که موجب می شود مالکان خانه های بافت فرسوده نسبت به نوسازی ملک خود تمایل نداشته باشند مشکلات مالی است که موجب می شود عواقب نوسازی مالکان بافت فرسوده را از نوسازی ملک منصرف کند که به طور حتم باز هم نقش دولت در این زمینه برای اطمینان خاطر دادن به مالک جهت تامین مالی می تواند سرعت بخش احیای بافت فرسوده باشد.

نژاد بهرام رئیس کمیته شهرسازی شورای شهر تهران با اشاره مجدد به نقش دولت و بسته های تشویقی آن برای نوسازی بافت فرسوده گفت: ما در مدیریت شهری نمی‌توانیم مردم را به زور از ساختمان فرسوده آن‌ها بلند کنیم، زیرا اگر این اتفاق بیفتد آنگاه با ساختمان‌های نا ایمنی مواجه هستیم که تنها از سکنه خالی شدند و هنوز موضوع نا ایمنی آن پابرجاست.

یکی دیگر از مواردی که مدیریت شهری را در احیای بافت فرسوده با چالش مواجه کرده املاک اوقافی و ورثه‌ای است که در بافت فرسوده تهران واقع شدند که تعیین تکلیف ساخت و نوسازی این دست از املاک از ید اختیار مدیریت شهری خارج است.

اگر دولت در تامین منابع مالی و پرداخت های وام های با کمبود بودجه مواجه است می تواند از طریق رایزنی با دیگر دستگاه ها برای املاکی که مشکل اوقاف دارند و سال ها به حال خود رها شده است حل مشکل کند که تا به امروز نیز در این بخش اقدام مناسبی انجام نشده است.

در این بخش می توان به این نکته اشاره کرد که بررسی‌ها نشان می‌دهد در محله ایران و دروازه شمیران بالغ بر 700 پلاک رها شده وجود دارد که به دلیل فرسودگی و متروکه شدن به محل تجمع معتادان بدل شده است.

با کنار هم قرار دادن اظهار نظرها و اقدام ها می توان به این جمع بندی رسید که کمبود بودجه دولت در کنار عملکرد نامناسب مدیریت شهری دست به دست هم داده است تا احیای بافت فرسوده هم چنان به کندی انجام شود، زیرا گزارش های میدانی حاکی از آن است که بسیاری از ساکنان بافت فرسوده تنها به دلیل مشکلات مالی تمایلی به نوسازی پلاک خود ندارند و ترس از بی پولی و از دست رفتن سرپناه فعلی ترکیبی است که موجب می شود سال به سال به مساحت بافت فرسوده پایتخت افزوده شود.

در پایان این پرسش باقی می‌ماند که چه زمانی زلزله‌های با ریشتر متوسط و پس لرزه‌های متعدد آن موجب بیداری مدیران و مسئولان از خواب می‌شود تا با زنگ خطر آن پیش از وقوع فاجعه به فکر علاج مشکلات موجود در حوزه نوسازی بافت فرسوده بیفتند.