زنجیره تولید راهکار ارزش بخشی به تولیدات کشاورزی
شهرکرد - ایرنا - چهارمحال و بختیاری از نظر مساحت نسبت به برخی از استانهای دیگر کوچک‌تر است اما با ظرفیت‌های فراوان در دل رشته کوه‌های زاگرس است، سرزمینی که در کشاورزی و دامپروری حرف‌های ناگفته زیادی برای گفتن دارد.
از سوی دیگر کوهستانی بودن این استان آن را به بهترین منطقه برای توسعه باغات تبدیل کرده است.
سالانه یک میلیون و 130 هزار تن انواع محصولات کشاورزی شامل 930 هزار تن محصولات زراعی و 200 هزار تن محصولات باغی در چهارمحال و بختیاری تولید می‌شود و این خود گویای پتانسیل‌های استان در زمینه کشاورزی است.
به منظور ایجاد ارزش افزوده برای این محصولات باید بحث زنجیره تولید و تکمیل کمبودهای آنها را مورد توجه قرار داد.
همان‌گونه که محصولاتی مانند قارچ، چغندرقند، سیب‌زمینی، عسل، مرغ، دام، آبزیان، گیاهان دارویی، محصولات باغی و گلخانه‌ای پیمانه پربارتری در سبد تولیدات کشاورزی استان دارند، باید زنجیره تولید آنها نیز با دقت و حساسیت بیشتری مورد بررسی و توجه قرار گیرد، کاستی‌ها شناسایی و در جهت رفع آنها تلاش و برنامه‌ریزی شود.
محصول قارچ
تولید قارچ نیز در استان سالانه هفت هزار و 500 تن است که از این میزان 6 هزار تن به صورت صنعتی و یک هزار و 500 تن در کارگاه‌های خانگی تولید و به دیگر استان‌ها ارسال می‌شود.
اگر زنجیره تولید قارچ خوراکی شامل تولید کمپوست، واحدهای پرورش قارچ و مراکز فرآوری عنوان شود و لازم است ذکر شود که در صنعت پرورش قارچ استان در کنار نیاز سالانه 50 هزار تن مصرف کمپوست، 2 واحد صنعتی فعال سالانه 20 هزار تن کمپوست تولید می‌کنند.
2 مساله باردهی مناسب و هزینه بالای سرمایه‌گذاری احداث واحد صنعتی تولید کمپوست، کمی ریسک سرمایه‌گذاری در این زمینه را بالا برده است به گونه‌ای که به گفته معاون صنایع تبدیلی و تکمیلی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری برای یک واحد 10 هزار تنی تولید کمپوست حداقل 100 میلیارد ریال نیاز است.
اگر چه بنا به گفته معاون صنایع تبدیلی و تکمیلی جهادکشاورزی استان با توجه به اینکه 100 درصد تولید قارچ مربوط به بخش خصوصی است، اما محصولی در آن از بین نمی‌رود ولی باید توجه داشت که به دلیل ادامه‌دار بودن رشد قارچ تا زمان طبخ و شرایط سخت نگهداری آن، وجود صنایع تبدیلی برای ضایع نشدن قارچ در شرایطی که به هر دلیلی امکان فروش آن وجود ندارد نیز ضروری است. عملکرد در این بخش به گونه‌ای است که بخشی از قارچ تولیدی استان برای تهیه ترشی، شوری و کنسرو مصرف می‌شود.
گیاهان دارویی
پیشینه طب سنتی در باورهای ایرانیان و همچنین توجهی که امروز بنا به دلایل مختلف همچون خشکسالی‌ها، مقاوم‌بودن و درآمد خوب پرورش و تولید معطوف این گیاهان گشته، سبب شده است که سالانه 2 هزار تن انواع گیاهان دارویی در چهارمحال و بختیاری تولید شود.
براساس گفته مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با مطرح شدن سند توسعه کشت گیاهان دارویی از سال 1395 کشت این گیاهان به صورت جدی در استان آغاز شده و مطابق برنامه ششم باید سالانه 300 هکتار توسعه گیاهان دارویی در استان انجام شود که البته عملکرد استان بیش از میزان پیش‌بینی شده بوده است.
در میان انواع گیاهان دارویی که در استان کشت می‌شود گل محمدی با 600 هکتار سطح زیر کشت و تولید 750 تن برگ گل در سال جاری از 300 هکتار گلستان بارور بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است.
پس از گل محمدی نیز زعفران با 2 هزار هکتار سطح زیر کشت و تولید سالانه 800 کیلوگرم محصول قرار داد.
در بحث گیاهان دارویی با توجه به سطح زیر کشت، حجم محصول تولیدشده و برنامه‌های موجود برای توسعه گیاهان دارویی، نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی بیش از اندازه خودنمایی می‌کند.
در شرایطی که می‌توان با راه‌اندازی واحدهای فرآوری درآمد و رونق اقتصادی بیشتری را در استان ایجاد کرد اما واحدهای فرآوری موجود در استان ظرفیتی معادل دو هزار تن در سال دارند.
نبود زیرساختهای مناسب در استان سبب شده است که بیشتر گل‌محمدی تولیدی برای فرآوری به کاشان و یزد ارسال شود و زعفران نیز به صورت فله‌ای خریداری و با برند خراسان صادر می‌شود.
موضوعی که مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی استان نیز به آن اشاره و بیان می‌کند که پیش‌بینی نکردن صنایع تبدیلی، بازاریابی و فرآوری گیاهان دارویی در استان می‌تواند در آینده ما را با مشکل مواجه کند.
محصولات گلخانه‌ای
گلخانه‌های چهارمحال و بختیاری سطحی برابر با 30 هکتار برای پرورش و تولید سبزی و صیفی مانند گوجه‌فرنگی، خیار، فلفل دلمه‌ای، توت فرنگی و گل شاخه‌بریده دارند و همچنین مقرر شده است که تا پایان امسال 10 هکتار به این میزان افزوده شود.
سالانه سه هزار و 500 تن سبزی و صیفی، 300 تا 350 تن توت فرنگی و 9 میلیون گل شاخه‌بریده در استان تولید می‌شود.
حجم محصولات گلخانه‌ای تولیدی در استان به میزانی است که به دیگر استان‌ها و همچنین خارج از کشور نیز صادر می‌شوند.
مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: صادرات محصولات گلخانه‌ای به صورت مستقیم از استان انجام نمی‌شود و بیشتر شرکت‌های پشتیبان، محصول تولیدی در استان را خریداری و پس از بسته‌بندی در شهرضا و اصفهان به کشورهای دیگر صادر می‌کنند.
ابراهیم شیرانی بیان کرد: صادرات و بسته‌بندی محصولات تولیدی را می‌توان داخل استان انجام داد برای این منظور باید گلخانه‌داران خودشان در قالب اتحادیه ورود کنند و علاوه بر برنامه‌ریزی برای بحث نهاده‌ها برای صادرات نیز اقدام و تصمیم‌گیری کنند اما این مساله تاکنون محقق نشده است.
محصولات باغی
در زمینه محصولات باغی چهارمحال و بختیاری در حالی سخن می‌گوید که بادام، گردو، هلو و انگور از محصولات شاخص استان محسوب می‌شوند.
سالانه 47 هزار تن هلو از سه هزار و 600 هکتار باغ استان برداشت می‌شود. گردو با هفت هزار هکتار سطح زیر کشت دیگر ظرفیت استان است به گونه‌ای که هم اینک پنج هزار هکتار از این میزان سطح بارور است و سالانه هفت هزار تن گردو از آن برداشت می‌شود.
سالانه 50 هزار تن انگور از چهار هزار و 800 هکتار سطح بارور انگور در استان برداشت و از این میزان حدود 40 درصد به صورت کنستانتره فرآوری و صادر می‌شود.
اما بادام شاخص‌ترین و پرچمدار محصولات باغی استان است به گونه‌ای که چهارمحال و بختیاری رتبه اول تولید بادام آبی کشور را به خود اختصاص داده است.
15 هزار و 700 هکتار از باغات استان زیر کشت بادام آبی و یک هزار و 550 هکتار زیر کشت بادام دیم است و سالانه 24 هزار تن بادام در استان برداشت و معروفترین رقم بادام استان (رقم مامایی) به صورت خام از استان صادر می‌شود.
چهارمحال و بختیاری در زمینه تولید محصولات باغی با توجه به توپوگرافی و شرایط آب و هوایی عملکرد خوبی دارد اما متاسفانه در بخش زنجیره تولید این محصولات عملکرد شاخصی نداشته به گونه‌ای که به گفته مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری عرضه این محصولات بیشتر به صورت خام فروشی است.
همان‌گونه که در گزارشی با عنوان "احیای پیکر نیمه جان صنایع تبدیلی بادام در چهارمحال و بختیاری" اشاره شد، پیرو تفاهم‌نامه سه جانبه‌ای که بهار امسال بین جهادکشاورزی، فرمانداری شهرستان سامان و شرکت شهرک‌های صنعتی چهارمحال و بختیاری منعقد شد، مقرر شده است که به منظور ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی بادام در گام اول و سپس سایر محصولات باغی استان شهرک تخصصی بادام در استان راه‌اندازی و اوضاع صادرات و فرآوری بادام در استان که اکنون بیشتر از مبدا دیگر استان‌ها به صورت بسته‌های چند کیلویی بسته‌بندی و صادر و یا به تجار هندی در کشور تحویل داده می‌شود، ساماندهی شود.
بدون شک حضور سرمایه‌گذاران در این شهرک می‌تواند علاوه بر منافعی که برای آنها دارد، رونق اقتصادی و اشتغال را نیز برای استان به همراه آورد و بادام استان را با نام چهارمحال و بختیاری به دنیا بشناساند.
آبزیان و شیلات
پر گویی نیست اگر پرورش آبزیان را یکی از برگ‌های درخشان دفتر حضور سرمایه‌گذاران در استان بدانیم چرا که زنجیره تولید این بخش به همت و تلاش بخش خصوصی در استان تکمیل شده و همه مراحل این زنجیره شامل تولید تخم ماهی چشم‌زده، تکثیر و پرورش بچه ماهی، خوراک آبزیان، پرورش ماهی و فرآوری و بسته‌بندی و صادرات و عرضه به بازار در استان تکمیل است.
اما این موفقیت‌ها و تکمیل زنجیره تولید مانعی برای ورود دیگر سرمایه‌گذاران در این بخش نیست و استان کماکان پذیرای سرمایه‌گذاران در بخش آبزیان است.
عملکرد استان در بخش خوراک آبزیان به گونه‌ای است که علاوه بر استان، 40 درصد نیاز آبزی‌پروری کشور نیز در چهارمحال و بختیاری تولید می‌شود.
کیفیت این محصولات دریچه‌های صادرات را نیز گشوده و ارزآوری 10.5 میلیون دلاری را در سال گذشته برای استان به ارمغان آورده است.
شیر و لبنیات
سالانه 256 تن شیر در چهارمحال و بختیاری تولید می‌شود که سرانه تولید شیر در استان دو برابر میزان کشوری و معادل 260 کیلوگرم است.
بنا به گفته معاون صنایع تبدیلی و تکمیلی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری زنجیره شیر در استان حدود 85 تا 90 درصد کامل است.
طهمورث فتاحی بیان کرد: زنجیره تولید شیر زمانی کامل است که رضایت تولیدکننده و مصرف کننده نیز وجود داشته باشد و همه تولیدکنندگان رضایت داشته باشند.
وی افزود: زمانی باید گفت این زنجیره تکمیل است که همه شیر تولیدشده در استان مصرف و شیر خام از استان خارج نشود بلکه محصولات جانبی تولیدی از شیر به خارج از استان فرستاده شوند اما در حال حاضر چنین نیست.
به گفته وی، یکی از علل خروج شیر خام از استان نبود نقدینگی کارخانجات برای خرید شیر است مسئله‌ای که سبب می‌شود دامداران شیر را به خریداران در دیگر استان‌ها بفروشند. مساله دیگر کیفیت شیر است. استاندارد کیفیت شیر در کشور شیر با سه درصد چربی است اما 50 درصد شیر تولیدی در استان این کیفیت را ندارد. اصلاح این مساله و بهبود کیفیت شیر از نظر چربی و بار میکروبی نیازمند آموزش دامداران، تولیدکنندگان و کارشناسان، نوسازی و تجهیز وسایل شیردوشی، حمل شیر و امکانات زیربنایی است.
همچنین نباید خوراک و یا نهاده به صورت فله‌ای به دامدار تحویل داده شود بلکه باید نهاده را به خوراک تبدیل و پس از بسته‌بندی در اختیار دامداران قرار داد.
فتاحی اظهار داشت: اصلاح این فرآیند از زمان آغاز تا رسیدن به مطلوب، نیازمند یک دوره زمانی چهار تا پنج ساله است.
به نظر می‌رسد در بحث شیر با توجه به فعالیت چهار کارخانه لبنی در استان که معمولا با ظرفیتی کمتر از ظرفیت اسمی خود کار می‌کنند و یک شرکت شیر خشک نوزاد و همچنین راه‌اندازی واحد تولید پنیر پیتزا، توجه به بحث افزایش کیفیت شیر ضروری باشد.
دام و تولید گوشت قرمز
چهارمحال و بختیاری دارای 2 میلیون راس دام سبک، 200 هزار راس دام سنگین، 16 مجتمع دامداری فعال و 10 مجتمع در حال احداث است.
سهم استان از 830 هزار تن گوشت تولیدی کشور در سال گذشته 27 هزار و 500 تن بوده است، به عبارت دیگر سرانه تولید گوشت قرمز در چهارمحال و بختیاری 29 کیلوگرم و در کشور 10 کیلوگرم است.
در سال جاری به منظور تامین نیاز خوراک دام استان 27 هزار هکتار اراضی به کشت علوفه اختصاص یافت و از این سطح 280 هزار تن محصول برداشت شده است.
تولید جو در استان 50 هزار تن و ذرت علوفه‌ای نیز با چهار هزار هکتار 280 هزار تن عملکرد داشته است. مجموع این تولیدات به اندازه‌ای است که به گفته معاون بهبود تولیدات گیاهی استان میزان آنها کفاف نیاز دام استان را می‌دهد.
حمیدرضا دانش معاون بهبود تولیدات گیاهی چهارمحال و بختیاری بیان کرد: چرخه تولید علوفه در استان کامل است.
اگر از بحث تامین علوفه مورد نیاز دام بگذریم باید گفت که در زنجیره تولید گوشت سه کشتارگاه صنعتی با 28 هزار تن ظرفیت در استان فعال است، اما این به معنای تکمیل زنجیره تولید گوشت قرمز در استان نیست.
فتاحی، معاون صنایع تبدیلی و تکمیلی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه زیرساخت‌ها، سردخانه و منجمدسازی گوشت در استان آماده است و مشکلی در این زمینه وجود ندارد، اظهار داشت: این زنجیره زمانی کامل می‌شود که بهره‌وری افزایش پیدا کند، بین تولید و مصرف گوشت توازن ایجاد شود، هزینه تولید کاهش یابد و قیمت گوشت واقعی شود.
طیور و تولید گوشت سفید
در زمینه پرورش طیور نیز باید گفت سهم چهارمحال و بختیاری تولید سالانه 27 هزار تن گوشت مرغ از مجموع دو میلیون و 355 هزار تن تولید گوشت مرغ کشور در سال است. سرانه تولید گوشت مرغ در استان 30 کیلوگرم و این میزان در کشور 28 کیلوگرم است.
همچنین سهم چهارمحال و بختیاری از تولید 901 هزار تنی تخم مرغ در سال، چهار هزار و 200 تن است.
آن گونه که معاون صنایع تبدیلی و تکمیلی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری می‌گوید زنجیره تولید مرغ در استان تقریبا 80 درصد کامل و زیرساخت‌ها نیز آماده است. در کنار تولید جوجه یک روزه، تخم مرغ، کشتارگاه، گوشت مرغ و صنایع بسته‌بندی، روی کشتارگاه باید اندکی توقف کرد.
مشکلی که در بحث کشتارگاه‌های طیور در استان وجود دارد این است که این گشتارگاه‌ها به دلیل نداشتن خط 2 کشتار و کد IR، امکان صادرات مرغ را از استان می‌گیرند.
این مساله سبب شده است که اکنون در برنامه‌های جهش تولید استان 200 میلیارد ریال اعتبار برای تجهیز سه واحد کشتارگاه طیور به خط 2 کشتار در نظر گرفته شود.
برای چهارمحال و بختیاری در این بخش مساله دیگر در زنجیره مرغ برای مرغداران بحث نهاده‌ها است.
آن طور که معاون صنایع تبدیلی و تکمیلی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری گفت: ما هنوز به نهاده‌های اولیه مثل سویا و ذرت وابسته هستیم به گونه‌ای که اگر واردات نداشته باشیم به مشکل برمی‌خوریم و از این رو نمی‌توانیم بگوییم زنجیره مرغ در استان تکمیل است.
سام مردانی معاون بهبود تولیدات دامی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری تکمیل زنجیره تولید مرغ را جزو برنامه‌های این سازمان دانست و تصریح کرد: افرادی که بخواهند در بحث طیور زنجیره تولید داشته باشند برای صدور مجوز، اعطای تسهیلات و مباحث کارشناسی در اولویت هستند و حمایت می‌شوند.
عسل
چهارمحال و بختیاری به دلیل آب و هوا، پوشش گیاهی و مراتع مناسب مکانی مستعد برای زنبورداری است.
طبق سرشماری مهر ماه سال گذشته 360 هزار کلونی زنبور عسل در استان وجود دارد که حاصل تلاش این زنبورها تولید 2 هزار و 900 تن عسل است. علاوه بر عسل سایر محصولات مانند 106 کیلوگرم ژل رویال، 700 گرم بره موم، 70 تن موم، 4 و نیم تن گرده گل و 700 گرم زهر زنبور نیز در زنبورستان‌های استان تولید شده است، سرانه تولید عسل در استان سه کیلوگرم و این رقم در کشور یک کیلوگرم است.
حسن رحمانی مدیر طیور و زنبور عسل جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری بیان کرد: استان در زنجیره عسل واحدهای تولید عسل، ملکه و بسته‌بندی دارد اما واحدی برای تولید غذای زنبور ندارد.
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران چهارمحال و بختیاری مدیرعامل اتحادیه زنبورداران چهارمحال و بختیاری نیز گفت: چند کارگاه تولید کندوی زنبور عسل در استان فعال است ولی تولید آنها به اندازه‌ای نیست که نیاز استان را تامین کند.
بنابراین با توجه به کمبودها در زنجیره عسل استان می‌توان راه‌اندازی واحد تولید غذای زنبور، کارگاه‌های کندوسازی و دیگر لوازم مورد نیاز صنعت زنبورداری را به عنوان ظرفیت‌های مغفول مانده این صنعت در استان مورد توجه بیشتر قرار داد.
محصولات زراعی
58 هزار هکتار از اراضی استان به کشت گندم اختصاص دارند و حاصل آنها تولید 123 هزار تن دانه بابرکت است. 72 هزار تن چغندرقند نیز از یک هزار و 800 هکتار سطح زیر کشت این گیاه برداشت می‌شود.
وجود کارخانه قند در استان یکی از حلقه‌های زنجیره تولید چغندرقند برای خرید و به دست آوردن محصول مورد نظر قند یا شکر از آن است.
هفت هزار هکتار از اراضی استان زیر کشت لوبیا است که نتیجه آن تولید 21 هزار تن لوبیا است. اما سیب زمینی به عنوان یکی دیگر از محصولات زراعی استان سال گذشته برداشت 200 هزار تنی در 5 هزار و 200 هکتار از اراضی استان را ثبت کرده است.
در سیب زمینی استان علاوه بر تولید غده سیب‌زمینی 30 هزار تن بذر نیز تولید و آن را به دیگر استان‌ها ارسال می‌کند.
دیگر حلقه در بحث سیب‌زمینی که به درستی و برای رفع نیاز و مشکلات تولیدکنندگان به آن پرداخته شد، موضوع سردخانه است، بخش خصوصی در زمینه سردخانه یک مزیت برای استان ایجاد کرده است.
وضعیت زیرساختهای زنجیره غذایی استان
معاون صنایع تبدیلی و تکمیلی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه زنجیره سیب زمینی در استان تکمیل است، اظهار داشت: متوسط ظرفیت سردخانه‌ای در استان بالاتر از میانگین کشوری است.
طهمورث فتاحی با بیان اینکه سال گذشته بیش از 40 هزار تن سیب‌زمینی از استان صادر شده است، تصریح کرد: یکی از اقدامات خوب انجام‌شده در استان توسط سرمایه‌گذاران بخش خصوصی احداث و راه‌اندازی سردخانه‌های دومداره پیشرفته است.
وی ادامه داد: 50 هزار تن سردخانه استاندارد در دست احداث داریم.
همچنین سالانه یک هزار و 600 تن بذر جو و یک هزار و 400 تن بذر گندم در استان تولید می‌شود تا زنجیره تولید این محصولات حلقه دیگری نیز داشته باشد.
معاون صنایع تبدیلی و تکمیلی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه سالانه 10.5 درصد نسبت به میانگین کشوری در استان رشد وجود داشته است، بیان کرد: در 3 سال گذشته بیش از پنج هزار میلیارد ریال در بخش صنایع تبدیلی و تکمیلی استان سرمایه‌گذاری شده است.
فتاحی به اولویت‌های سرمایه‌گذاری صنایع تبدیلی در استان اشاره و خاطرنشان کرد: بسته‌بندی و فرآوری ماهی، تولید خوراک آبزیان به روش پیشرفته، فرآورده‌های لبنی، بسته‌بندی گوشت قرمز، مرغ و آبزیان پرورشی، بسته‌بندی گیاهان دارویی، تبدیل ضایعات کشتارگاهی، اسانس گیاهان دارویی، گلاب‌گیری، بسته‌بندی و فرآوری قارچ، احداث سردخانه‌های دومداره، تولید کمپوست قارچ، بسته‌بندی انواع صیفی‌جات، بسته‌بندی و فرآوری حبوبات، سورتینگ سیب زمینی، انبارهای سرد و کودهای بیولوژیک و زیستی از اولویت‌های استان در این بخش است.
به گزارش ایرنا، بخش کشاورزی چهارمحال و بختیاری 66 هزار بهره‌بردار دارد.
*س_برچسب‌ها_س*