سال 2050 کجا باید باشیم؟

به گزارش مشرق، قدرت اقتصادی، نظامی، علمی و..‌. خلاصه کلام توسعه یافتگی کشورها امروزه با رشد و افزایش جمعیت گره خورده است. موضوعی که آمارها و استنادها به تغییر جایگاه کشورها طی چند دهه و رسیدن به جایگاهی که اکنون در آن قرار دارند، گواه آن است. اگر تا چندی پیش کارشناسان علم اقتصاد و دیگر علوم مرتبط با مسائل جمعیتی با احتمالات در این باره صحبت می کردند و حتی برخی افزایش جمعیت را عامل افزایش هزینه های جاری یک کشور و افزایش شمار مصرف کنندگان قلمداد می کردند، امروزه اما آمارها و واقعیت های آماری حرف های جدید و محکمی برای گفتن دارند. آنچه در ویدئویی کوتاه که به این گزارش پیوست شده به نمایش گذاشته می شود، همین را می گوید با ادبیات «آمارها» و «نمودارها». این گزارش، تحقیقی است اجمالی برای «بررسی نقش رشد و جوانسازی جمعیت بر جایگاه، توسعه و قدرت کشورها.» اینکه تولد یک نوزاد در یک خانواده ایرانی صرفا به تولد یک نوزاد تحدید نمی شود و در نگاه کلان و افق دید آینده همین موالید و نحوه حمایت و مدیریت آن تا چه اندازه می تواند #ایران_قوی را بهتر و سریعتر محقق کند.

چرا به اینجا رسیدیم؟

طبیعی است که در مسئله مهمی مانند #رشد_جمعیتی دست کم با دو نگاه اصلی روبرو باشیم. گروهی که این مقوله را به منزله فرصت و گروهی دیگر عنصری هزینه ساز در زمینه پیشرفت و توسعه یک کشور برآورد کنند و هرکدام ادله هایی بر آنچه ادعا می کنند، بیاورند. با این حال بررسی مسئله جمعیت که از استراتژیک ترین مسائل هر نظام و کشوری به شمار می رود موضوعی چندوجهی است که باید آن را در بستر زمان و شرایط هر مقطع از زمان و دست کم برآوردهای دو دهه قبل و بعد آن بررسی کرد. مانند آنچه برای کشور ما رقم خورد؛ سیاست های تعدیل و کاهش جمعیتی که از اواخر دوره پهلوی آغاز شد و پس از انقلاب با توجه به شرایط کشور در زمان جنگ ادامه یافت. همچنین متاسفانه چنان که باید نظارت و به موقع متوقف نشد تا جایی که کارشناسان و نخبگان این حوزه از دو دهه قبل، هشدار نزولی شدن روند رشد جمعیتی و پیش بینی پیری جمعیت طی چند دهه آینده را بارها و بارها اعلام کردند.

حتی گفته شد، ایران برای جبران آنچه رخ داده، دو دهه بیشتر فرصت طلایی ندارد. پیشنهادها، طرح ها و برنامه های مختلفی هم ارائه شد. برای مثال و به همین منظور اخیرا طرح «جوانسازی جمعیت و تعالی» توسط مجلس شورای اسلامی برای حمایت از فرزندآوری و رشد جمعیتی تصویب شد. بنابراین چنان که روشن است، تغییرات در حوزه جمعیت محصول یک سال و دوسال نیست و نیاز به رصد مداوم؛ بررسی دهه های گذشته و برآورد دقیق برای دهه های آینده دارد. در واقع هر اقدامی در این حوزه باید با افق دید و مبتنی بر آینده پژوهی عمیق، دقیق و کاربردی همخوان باشد. این نگاه کمک می کند، «افزایش» جمعیت سربار و هزینه ساز نباشد بلکه نیروی مولد، کار و خلاق کشور را تامین کند تا «توسعه یافتگی» بهتر محقق شود. این زمانی محقق می شود که توسعه جمعیتی با برنامه های کاربردی، عدالت محور و برنامه های اجرایی و عملیاتی اقتصادی و فرهنگی بی وقفه همراه باشد و رصد شود تا از بروز آسیب ها و آفت ها جلوگیری شود.

رقابت جمعیتی چین و هندوستان

طبق آماری که سازمان ملل از برآورد جمعیت کشورهای مستقل جهان در سال 2017 منتشر کرد، پرجمعیت ترین کشورهای دنیا به ترتیب چین، هندوستان و آمریکا و... بودند. ایران هم در رده هفدهم این جدول قرار داشت. متاسفانه اما در آمار جدید این سازمان جایگاه کشور ما نه تنها بهتر نشده که سیر نزولی داشته؛ ایران در جدول جمعیتی سال2020جهان هجدهمین کشور جهان است و ترکیه که پیش از این، بعد از ایران قرار داشت با سیر صعودی جمعیت طی سال های 1398، 1399 و افزایش جمعیت به بیش از 84 میلیون نفر به جایگاه هفدهم؛ جایگاه پیشین ما رسیده است. چین با جمعیتی قریب به یک و نیم میلیارد، هندوستان بیش از یک میلیارد و سیصد میلیون و اندونزی پرجمعیت ترین کشور مسلمان جهان با 266 میلیون نفر هم سبب شده اند بیشترین سهم نرخ رشد جمعیتی در جهان مربوط به قاره آسیا باشد و البته که بیشترین سهم مربوط به چین بوده است. همچنین برآوردها می گویند تا سال 2050 هندوستان طلایه دار جمعیتی جهان خواهد شد و چین را پشت سر خواهد گذاشت. درک اهمیت این موضوع با جایگاه اقتصادی و قدرت کنونی که چین دارد به مراتب روشن و قابل درک است. این آمارها همچنین می گویند اندونزی به جمعیتی حدود 320 میلیون نفر خواهد رسید با همین روال رشد جمعیتی که پیش رو گرفته است.

ژاپن، آلمان و ایتالیا هم که سه کشور مهم در گروه «هفت قدرت جهانی» موسوم به «G7» بوده اند با سیرنزولی و پیری جمعیتی که پیش رو گرفته اند، جایگاه خود را در جدول 2050 و به احتمال زیاد مناسبات اقتصادی و قدرتی جهان دستخوش تغییرات جدی خواهند یافت. شاید بد نباشد بدانیم ژاپن اکنون در رتبه یازدهم جمعیتی جهان قرار دارد منتهی با ضریب منفی رشد جمعیت و افزایش ضریب پیری جمعیت. بررسی های بسیاری ثابت می کند آنچه سبب شد ژاپن پس از جنگ جهانی دوم به جایگاه کنونی تکنولوژی و قدرت برسد، نیروی کارجوان فعال و پشتکار ملی بود، ظرفیتی که اکنون با رونق هوش مصنوعی و طراحی ربات های مختلف به دنبال پر کردن خلاء آن است.

آلمان هم با اینکه پیش از این قوانین سختگیرانه ای در حوزه پذیرش مهاجر و اعطای هویت ملی بود، اکنون تبلیغات گسترده ای در زمینه جذب نیروی کارجوان و سیاست های تشویقی برای جذب مهاجران، فرزندآوری و جوانسازی جمعیت خود از این طریق دارد.

آینده و سرمایه گذاری از حالا

برآورد تغییرات جمعیتی سال 2050 جهان همچنین می گوید توسعه جمعیتی به سمت آفریقا میل پیدا خواهد کرد و برای مثال اتیوپی جزو 10کشور پرجمعیت جهان طی سه دهه آینده خواهد شد به همین دلیل بسیاری کشورهای اروپایی دفاتر تجاری و بنگاه های اقتصادی سودآور خود را در آفریقا به خصوص این کشور از یک دهه قبل به طور جدی راه اندازی کرده اند.

جدول 2050می گوید که جمعیت جهان به بیش از 8میلیارد و 900میلیون نفر؛ حدود 9میلیارد نفر خواهد رسید. سخنرانی های جنجال آفرین بیل گیتس مبنی بر لزوم کنترل و کاهش جمعیت جوان بر مبنای همین جدول بود که گمانه زنی هایی مبنی بر دخالت های آزمایشگاهی در ایجاد تغییرات آزمایشگاهی در ساختار ویروس کووید و احتمال قوی زورآزمایی های آینده صاحبان سرمایه های کلان جهان با «سلاح های بیولوژیکی» را قوت بخشید. همچنین اهمیت تقویت و نوآوری در زمینه «پدافندعامل» را در کشورمان مجددا یادآوری کرد و این مسئله را که باید در برابر تهدیدهایی که «امنیت جمعیتی» کشورها را هدف قرار می دهد، آمادگی داشت و نوآور بود. به همین تعبیر شاید بهتر بتوان درک کرد، جمعیت و داده های جمعیتی تا چه حد می تواند مترادف توسعه یافتگی و تعریف الگوهای قدرت سازی جهان قرار بگیرد.

یک مثال دیگر شاید بهتر ماجرا را تبیین کند؛ روند رشد جمعیتی چین که امروز پرجمعیت ترین کشور جهان است از 1950میلادی یعنی 7 دهه قبل آغاز و با برخی سیاست ها کنترل شد و اکنون برای اینکه این جایگاه در سال2050 هم حفظ شود سیاست های سختگیرانه کمرنگ شده و اجازه تولد فرزنددوم هم صادر و سیاست های تشویقی و حمایتی در نظر گرفته شده است این یعنی چین نمی خواهد کشوری دیگر جایگاه او را بگیرد.

ایران جوان چرا مهم است؟

اما یک دریچه و دیدگاه دیگر برای درک اهمیت سیاست های رشد و تعالی جمعیتی. «پل ساموئلسون» جزو اقتصاددانانی که در ایجاد بسیاری از تخصص ها و تقسیم بندی شاخه های علم اقتصاد امروز می توان ردپای او و همفکرانش را دید، سال 1970 میلادی جایزه نوبل اقتصاد را برای مقاله ای جالب دریافت کرد که کاملا به موازنه قدرت و جمعیت توجه دارد.

مقاله ای که اثبات می کرد بهترین عامل «تحرک» و «تکامل» اقتصاد، «نرخ باروری انسان» یا به تعبیری همان «رشد و جوانسازی جمعیت» است. به جز او اقتصاددانان دیگری هم نظریاتی مشابه داشتند که در عکس بالا می بینید.

حالا اگر قرار باشد به جمع بندی برسیم باید برگردیم به خانه؛ ایران طبق اطلاعات به دست آمده و آمارهای توسعه انسانی در سال 2018 بیش از 57درصد جمعیتی اش در محدوده سنی 15تا 65 سال قرار گرفته و کمتر از 7درصد را گروه زیر 5سال تشکیل داده اند، همان گروهی که یکی، دو دهه آینده جمعیت «جوان»، نیروی کار، مولد و خلاق کشور را تشکیل می دهند. در عوض آن آمار 57 درصدی هم سالمند می شوند توان این گروه باید صرف نگه داری و مراقبت از آن گروه باشد یا توسعه؟!

با این اوصاف درک اینکه برای ایران قوی باید سیاست های حمایت گرانه کنترل تورم، اشتغالزایی و زمینه سازی برای ازدواج جوانان و حمایت محسوس ملموس در قالب طرح های حمایتی و تشویقی فرزندآوری داشت بسیار روشن و اقدام برای آن ضروری می شود. پر واضح است که کشور سالمند نمی تواند کشور مولد و قدرتمند باشد. کارنامه موفق 8 سال دفاع مقدس کشور در زمان جنگ تحمیلی و اعزام جوانان داوطلب به جبهه ها و حضور نیروی کار جوان و متعهد به خوبی روشن می کند نقش جمعیت جوان را در حفظ این کشور بی آنکه یک وجب از این خاک به دست دشمن افتاده باشد. جهش های علمی در زمینه های مختلف و درخشش ورزشکاران جوان کشور در مسابقات جهانی هم جلوه ای دیگر از دستاوردهای جوانی و جمعیت است.