سایه FATF بر درخواست 5 میلیارد دلاری ایران از صندوق بین‌المللی پول

محمد صادق عبداللهی‌پور*

رییس کل بانک مرکزی ایران در تاریخ 16 اسفندماه (6 مارس) درخواست رسمی خود را برای بهره‌مندی از سازوکار تأمین مالی سریع (RFI) به میزان 5 میلیارد دلار به مدیرعامل صندوق بین‌المللی پول تسلیم کرده است.

وزیر امور خارجه ایران نیز در حساب کاربری توییتر خود، لیست مایحتاج ضروری بهداشتی کشور را به صورت عمومی اعلام عمومی کرده است. این در حالی است که از آخرین باری که ایران از صندوق بین‌المللی پول، استقراض کرده است بیش از 57 سال می گذرد؛ قبل از انقلاب سال 1357 (سال 1341).

بر اساس دستورالعمل‌های صندوق بین‌المللی پول، سازوکار تأمین مالی سریع (RFI) برای کمک مالی به اعضا در شرایط نیازهای مالی اضطراری و عدم تعادل ایجاد شده است.

این سازوکار برای افزایش سرعت و انعطاف پذیری صندوق برای حمایت از کشورهای عضو خود است. این کمک‌ها در زمان شوک‌های قیمتی کامودیتی‌ها، بلایای طبیعی و شرایط عدم تعادل و شکننده فعال می‌شوند. سازوکار تأمین مالی سریع (RFI) جایگزین سازوکارهای قبلی شامل تسهیلات اضطراری ناشی از بلایای طبیعی (ENDA) و تسهیلات شرایط عدم تعادل شدید (EPCA) شده است. سازوکار تأمین مالی سریع (RFI) مشابه تسهیلات اعتباری سریع (RCF) است با این تفاوت که تسهیلات اعتباری سریع (RCF) صرفا برای کشورهای عضو واجد شرایط قابل استفاده است درحالی که سازوکار تأمین مالی سریع (RFI) برای همه اعضا طراحی شده است که حتی در شرایطی که امکان ارائه یک برنامه اقتصادی کامل وجود نداشته باشد نیز قابل استفاده خواهد بود.

عدم ارائه یک برنامه اقتصادی کامل می‌تواند ناشی از دو عامل باشد: یا ارائه این برنامه ضروری نباشد مانند ماهیت محدود و ناپایدار بحران، یا امکان‌پذیر و شدنی نباشد مانند وضعیتی که نیاز به منابع مالی بسیار اضطراری باشد یا ظرفیت اجرایی سیاست‌ها محدود باشد. شرایط عمومی استفاده از تأمین مالی اضطراری بازپرداخت وام در قالب تسهیلات اعتباری سریع (RCF) با نرخ صفر درصد و با سررسید 5 و نیم سال تا 10 سال است. در حالی که شرایط اعطای تسهیلات در قالب سازوکار تأمین مالی سریع (RFI) مشابه شرایط خط اعتباری منعطف (FCL)، خط نقدینگی و احتیاطی (PLL) و سازوکار استندبای (SBA) است. بر این اساس دوره بازپرداخت وام در قالب سازوکار تأمین مالی سریع (RFI) از 3 سال و 9 ماه تا 5 سال خواهد بود و نرخ بازپرداخت این وام بر اساس نرخ بهره SDR تعریف می - شود که براساس سهمیه مجاز استفاده از تسهیلات هر کشور از 5 واحد نرخ بهره SDR تا 100 واحد نرخ بهره مذکور خواهد بود. نرخ بهره SDR در سال 2017 حدود 0.8 درصد در سال بوده است. استفاده از این دو روش، دارای محدودیت استفاده زمانی نیز می‌باشد به طوری که هرکشور عضو صرفا هر 3 سال یکبار می‌تواند درخواست استفاده از این تسهیلات را داشته باشد. در روش تسهیلات اعتباری سریع (RCF) علاوه بر تسهیلات مالی، کمک - های فنی نیز برای اجرای سیاست‌های جامع کلان اقتصادی از طرف صندوق ارائه می‌شود. این کمک‌ها می‌تواند به صورت ایجاد ظرفیت‌های آماری و ایجاد و ساماندهی مؤسسات پولی، مالی و مبادله‌ای باشد تا منابع (مالیات‌ها) و مخارج دولت، وضعیت پرداخت‌ها، اعتبار و عملیات مبادلات خارجی را ایجاد و تنظیم کند. بر اساس دستورالعمل صندوق بین‌المللی پول، کشوری که درخواست استفاده از سازوکار تأمین مالی سریع (RFI) را دارد، بایستی حداکثر همکاری لازم را با صندوق جهت حل و فصل مسائل و مشکلات پرداخت وام داشته باشد و این همکاری عبارت است از تعریف رهنمودها و سیاست‌های اقتصادی عمومی و اجرای آن‌ها. هرچند که اقدامات دیگری نیز بسته به مورد ممکن است لازم باشد. آیا ایران واجد شرایط اخذ کمک مالی اضطراری است؟ علاوه بر شرایط عمومی تأمین مالی اضطراری، استفاده از دو روش تسهیلات اعتباری سریع (RCF) و سازوکار تأمین مالی سریع (RFI) دارای محدودیت‌هایی است.

این محدودیت‌ها براساس شاخص سهمیه (Quota) هر کشور عضو تعیین می‌شود. برای مثال استفاده از سازوکار تأمین مالی سریع (RFI) در هر سال، محدودیت به 37.5 درصد از سهمیه و به‌طور تجمیعی 75 درصد آن است که این محدودیت سالانه در شرایط خاص بحرانی که امکان کاهش 20 درصد یا بیشتر در تولید ناخالص داخلی آن کشور وجود داشته باشد، تا 60 درصد نیز می تواند افزایش یابد. این سقف‌ها منوط به نیازهای پرداخت آن کشور بر اساس صورت اقلام مورد نیاز و هزینه‌های مربوط است. این درحالی است که تسهیلات اعتباری سریع (RCF) که به کشورهای واجد شرایط اعطا می‌شود، شرایط سخت‌تری دارد.

علاوه بر صورت اقلام موردنیاز و هزینه‌های مربوط، توانمندی کلان اقتصادی، ظرفیت بازپرداخت مبلغ، میزان اعتبار استفاده نشده و سوابق گذشته اخذ اعتبار آن کشور مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در صورتی که کشور عضو شرایط فوق را داشته باشد می‌تواند سالانه 50 درصد سهمیه خود و به صورت تجمعی 100 سهمیه خود را اعتبار دریافت کند. این اعداد در شرایط خاص بحرانی (احتمال کاهش 20 درصدی در تولید ناخالص داخلی) به 80 و 133 درصد خواهد رسید. سهمیه (Quota) چهار نقش دارد. علاوه بر تخصیص منابع، میزان مشارکت هر کشور در تجهیز منابع صندوق بینالمللی پول را نشان می‌دهد، قدرت رأی هر کشور عضو را در صندوق نمایان می‌سازد و میزان دسترسی به تأمین مالی آن کشور را روشن می‌سازد.

محاسبه سهمیه هرکشور بر اساس چهار شاخص اساسی سنجیده می‌شود که هرکدام وزن متفاوتی دارد که اثرگذارترین آن‌ها میزان تولید ناخالص داخلی آن کشور می‌باشد. براساس اطلاعات سال 2016 مجموع سهمیه بر اساس SDR، کمتر از 500 میلیارد SDR برآورد شده است.

هم‌چنین براساس آخرین گزارشات صندوق بین‌المللی پول سهم کشور ایران از جمع SDR موجود، حدود 0.7 درصد است.

این بدان معناست که میزان SDR ایران در بهترین حالت کمتر از 3.5 میلیارد SDR است. با نظر گرفتن میزان قابل استفاده آن در طول یک سال و در قالب سازوکار تأمین مالی سریع (37.5 تا 60%)، در خوش‌بینانه‌ترین حالت 2.1 میلیارد SDR خواهد بود.

رقمی کمتر از 3 میلیارد دلار. این محدودیت را باید درکنار شرایط عمومی دریافت این تسهیلات قرار داد که بیان می‌کند درصورتی که ایران، همکاری لازم را با صندوق بین‌المللی پول از بعد فراهم ساختن شرایط عمومی اقتصادی نداشته باشد، امکان دریافت این تسهیلات وجود نخواهد داشت.

شرایطی که بسته به مورد توسط صندوق قابل تغییر است. به نظر می‌رسد عدم تصمیم‌گیری در مورد FATF ممکن است بر اجرای این تصمیم سایه بیندازد.

*کارشناس بانکی