ستاره مربع‌ها چگونه برنامه پرمخاطب تلویزیون را تعطیل کرد / بازخوانی تجربه گذشته تلویزیون راه عبور از عشق‌های مثلثی است
تهیه‌کننده برنامه «وقتشه» که درباره مهارت‌های زندگی و ازدواج بود، می گوید: تلویزیون در گذشته تجربه موفقی برای ترغیب جوانان به ازدواج داشته اما فراموشی این تجربه زمینه را برای عشق‌های مثلثی در سایر مدیوم‌ها فراهم کرده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، اول ذیحجه به مناسبت ازدواج حضرت علی (ع) با حضرت فاطمه (س) روز ازدواج نامگذاری شده است. گهگاه در تلویزیون کارهایی ساخته شد که به فضای ازدواج و خانواده می‌پرداخت اما در چند سال اخیر سریال «از سرنوشت» و چند برنامه تلویزیونی به این مقوله پرداختند اما در قالب برنامه‌ها بیشتر تلویزیون به سمت فرزندآوری و حوزه جمعیت رفت و جز «زوجی‌نو» و برخی اوقات «خودمونی» خیلی موضوع ازدواج مخصوصاً ازدواج آسان مطرح نشد.
در چند سال گذشته تلویزیون برنامه‌ای روی آنتن داشت به نام «وقتشه» که ابوالفضل صفری در مقام تهیه و کامران تفتی آن را اجرا می‌کرد. دو فصل از این برنامه یکی 150 قسمتی و دیگری تقریبا 65 قسمت روی آنتن بود و فارغ از راه‌اندازی یک گفتمان پژوهشی و مطالعاتی درباره سبک زندگی، عشق و ازدواج و ترویج ازدواج ایرانی اسلامی در هدف غایی‌اش به‌دنبال فرهنگسازی ازدواج آسان بود. کاری که تلویزیون به‌صورت دیالوگی و یا گذری، نیم‌نگاهی به آن داشت اما با «وقتشه» این سیاستگذاری توجه به سبک زندگی در تلویزیون جدی‌تر دنبال شد.
به بهانه روز خانواده؛ تلویزیون و سینما به خانواده نزدیک می‌شوند؟تا جایی که به‌تعبیر تهیه‌کننده این برنامه مردم خصوصی‌ترین مشکلات خانوادگی‌شان را با این برنامه در میان می‌گذارند و حتی قرار است در فصل دوم کارهای محتوایی ویژه‌تر و فراتر از ازدواج و به‌عبارتی جزئی‌تر به مسئله و ماجراهای خانواده‌های ایرانی پرداخته شود. اما گاهی این اهداف مهم (فرهنگسازی ازدواج آسان) تنها در دیالوگ‌های برخی از مجریان یا به چند قطعه نمایشی و یا حتی سیاستِ سریالی خلاصه می‌شد. رسالت پرداختن به ازدواج آسان و آموزش مهارت‌های زندگی چند سال بر عهده شبکه‌ای بود که تفریح و سرگرمی همیشه جزو اولویت‌هایش قرار داشت.
برنامه‌ای با موضوع عشق و ازدواج
برنامه‌ای با موضوع عشق و ازدواج ساخته شد و نگاه متفاوتی به این مقوله داشت. برنامه‌هایی که می‌توانند جلویِ آدرس‌های غلطی را بگیرند که برخی از مدیاهای رسانه‌ای به کودک، نوجوان و نسل جدید جوان می‌دهند. رقص و سیگار کشیدن زنان و لباس‌ها و دیالوگ‌های آنچنانی، تابویی بود که رفته رفته شکسته شد؛ وقتی گفتند این حرکت‌ها اروتیک نیست بلکه حرکت‌های بفروشانه‌ای است!
از موقعی ضربه مهلکی به ساختمان خانواده در سینما و تلویزیون وارد شد که سازندگان اعتقاد داشتند از فلان بازیگر، دیالوگ و موقعیت استفاده می‌کنند تا دیده شوند یا در سینما فروش بالایی داشته باشند. خنده خنده، فرهنگ خانواده از دنیای تصویر کنار رفت. برخی از کم‌کاری‌ها باعث شد تا غفلت از خانه و خانواده به اینجا برسد چشم بسیاری متوجه فضای‌مجازی و سریال‌های خانگی مسئله‌دار باشد و سینما هم دغدغه‌های فرهنگی‌اش را به سمت تجارت و فروش ببرد. همان نکته‌ای که در جریانِ گفت‌وگو با تهیه‌کننده «وقتشه» هم مطرح شد.
به تعبیرِ برخی کارشناسان رسانه، کم‌کم با نوعی تلاش برای خروج از دایره خانواده مواجه شدیم و نگاه‌های مدرن‌تر درون جامعه رواج پیدا کردند که در سریال‌ها دیده می‌شود. نمونه بارزِ آن سریال "پدرسالار" که وقتی شخصیت "آذر"- کمند امیرسلیمانی - در آن شورش می‌کند و همه خانواده را علیه شخصیت پدرشوهر - زنده‌یاد محمدعلی کشاورز - می‌شوراند قدم به قدم در این سال‌ها این شورش به نوعی در میان جوان‌ها و نسل‌های فعلی و میانی ایجاد شد؛ وقتی محوِ تنوع ابزارهای مختلف رسانه‌ای شدند احساس کردند به نوعی به آزادی رسیده‌اند.
دیگر سریالی مثلِ «خانه سبز» ساخته نمی‌شود!
وقتی سریال یا فیلمی جایگاهی برای پدر و خانواده قائل نمی‌شوند خانواده‌های جدید به سمتی می‌روند که حرمت جمعی قائل نیستند و هرکس برای خودش زندگی می‌کند. دیگر سریالی مثل "خانه سبز" ساخته نمی‌شود که در آن به صورت برجسته بگوییم هوای همسایه‌مان را داشته باشیم به هم کمک کنیم و صمیمیت داشته باشیم. مهارت‌های ارتباطی میان فرزندان را با پدر و مادر آموزش دهیم نه اینکه آنقدر سرگرمِ ساخت دکور و لوکیشن و سلبریتی و سلبریتی‌بازی شویم.
در برخی مدیاهای دیگر رسانه‌ای به خصوص یاد می‌دهیم هرکس می‌تواند در مورد زندگی خودش تصمیم بگیرد و بزرگتر و سایه خانواده هیچ نقش و تأثیری ندارند. حرف، حرفِ خیانت و جدایی و عشق‌های مثلثی است. دیگر عنصر جمع‌کردن مطرح نیست، جدایی و مثله‌شدن خانواده به اوج خودش رسیده است. به اتحاد و انسجام توجه ندارد و نوعی فروپاشی و متلاشی شدن خانواده را حتی در کارهای پربیننده و خانوادگی اصیلِ تلویزیون هم مشاهده می‌کنیم. چرا به چنین مسائلی با نام خانواده، بها داده می‌شود؟
از سریال‌هایی که بوی خیانت و عشق‌های چند سویه می‌آید
این بلبشویی که برخی از سریال ها ایجاد کرده‌اند و جامعه را به سمتی غیر از خانواده سوق می‌دهند، کلیدهای اولیه‌اش را سریال‌های ترکیه‌ای پرزرق و برق و برنامه‌های شبانه شبکه‌های تازه‌وارد ماهواره‌ای زده‌اند. آن زمان که بر طبلِ تجردگرایی، ازدواج سفید و دردسرهای داشتن خانواده می‌کوبیدند و گوشه گوشه سریال‌ها و فیلم‌هایشان بوی خیانت و عشق‌های چند سویه می‌داد برخی سرمایه‌گذار بیگانه با هنر به فکر افتادند چرا اینجا چنین سریال‌هایی ساخته نشود و فروپاشی خانواده در کارهای اخیرِ خانگی و حتی سینمایی دیده می‌شود؛ در روزهایی که تلویزیون فقط به نگه داشتن مخاطب و پُرکردن آنتن بیش از هرچیزی اهمیت می‌دهد.
در عین حال برخی از برنامه‌های تلویزیونی هم بوده که به خاطر توجه به ستاره مربع‌ها تا مرز تعطیلی هم رفت. یکی از نکاتی که همواره مورد انتقاد بوده عدم توجه به خانواده، حوزه فرزندآوری و ازدواج در سریال‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی است. اگرچه اقدامات و قدم‌هایی در این عرصه برداشته شده اما چند درصد از کارهای نمایشی و غیرنمایشی، فرزندآوری و ازدواج را به صورت درست نمایش می‌دهند و چند درصد به ازدواج و فرزندآوری حمله می کنند؟ چرا باید سلبریتی‌ای که به مجردی‌اش می‌بالد در برنامه‌ای خانوادگی دعوت بشود و حرف از خانواده بزند؟
واقعاً چرا باید مجری تلویزیونی که خودش متأهل نیست برنامه‌ای خانوادگی در صدا و سیما اجرا کند؟ اینها همه جزو دغدغه‌های کارشناسان و روانشناسان اجتماعی و توقعاتی است که از تلویزیون به عنوان رسانه ملی دارند. برنامه‌هایی مثل «زوجی نو»، «کلبه عموپورنگ»، «بچه‌محل» و سریال‌هایی مثل «نون‌خ»، «پایتخت» و حتی «دودکش» وارد بحث خانواده، ازدواج و فرزندآوری شد. البته «کودک‌شو»، «مامان‌ها» و «اعجوبه‌ها» به شکل رقابتی وارد بحث ترویج فرهنگ خانواده، ازدواج و فرزندآوری شدند.
ابوالفضل صفری تهیه‌کننده برنامه «وقتشه» که این روزها دیگر خبری از این برنامه نیست و جای خالی‌اش هم احساس می‌شود به خبرنگار تسنیم گفت: ما در برنامه‌سازی معمولاً گرفتار تصمیم برخی از مدیران می‌شویم. شما می‌پرسید چرا ادامه پیدا نکرد؟ همه می‌دانستند این برنامه 40 درصد مخاطب داشته و پربیننده است اما در آن دوره نظرشان این بود که گروه‌های دیگر برنامه‌سازی کنند و برنامه در همان نقطه باقی ماند. شاید یکی از دلایل آن ستاره مربع‌هایی بودند که آن روزها برای برنامه‌های تلویزیونی تعیین تکلیف می‌کردند.
وی افزود: برخی از اسپانسرها یا همان سلطه ستاره مربع‌ها در آن دوره گاهی هدف برنامه را زیر سؤال می‌برد و موجب نقض غرش می‌شد. برنامه‌ای که مثلاً قرار است درباره ساده‌زیستی و یا پرهیز از تجمل‌گرایی، الگو باشد با حضور اسپانسرهایی که مردم را به خرید و شرکت در قرعه‌کشی‌ها تشویق می‌کنند اهداف‌شان نقض می‌شود.
این تهیه کننده که قرار بود بعد از ماه صفر سری جدید برنامه «وقتشه» را روی آنتن شبکه نسیم ببرد و به دلیل نداشتن بودجه مجبور است این برنامه را تعطیل کند، گفت: «وقتشه» یک برنامه موضوع و محتوامحور بود و دو فصل 150 قسمتی و تقریباً 65 قسمتی روی آنتن بود. ما در «وقتشه» مروج ازدواج آسان بودیم بنابراین دائماً بر ساده زیستی و دوری از تجمل تأکید می‌کردیم، آن وقت چگونه می‌توانیم اسپانسری داشته باشیم که ماشین‌های چند صدمیلیونی‌اش را تبلیغ کنیم و جایزه‌های صدمیلیونی به مخاطب بدهیم. بنابراین این ستاره مربع‌ها آسیب جدی ایجاد می‌کردند و محل اختلاف‌مان همین جا بود و ما همراهی نکردیم و خوشبختانه بعدها بساط این ستاره مربع‌ها جمع شد.
او به تأثیرگذاری ساخت برنامه‌ای مثلِ «وقتشه» در ترغیب جوانان به ازدواج کردن اشاره کرد که در لوکیشن همین برنامه 20 ازدواج اتفاق افتاد، گفت: علاقه‌مندان به «وقتشه» 200 نفر به استودیو می‌آمدند بعد از مدتی روابطی بین اینها شکل می‌گرفت. این چالش‌های نمایشی که حاضرین در استودیو در آن شرکت می‌کردند خیلی تأثیر داشت و خوشبختانه در دل برنامه 20 ازدواج اتفاق افتاد. این بخشی از تأثیرگذاری «وقتشه» بود که بعدها متوجه شدیم مباحث علمی که در برنامه مطرح می‌شد برخی از آسیب‌ها و مشکلات در روابط میان زوج‌ها را ترمیم می‌کرد.
صفری درباره ادامه «وقتشه» در دوره تحولی رسانه ملی، خاطرنشان کرد: در دوره تغییر مدیریت، عملاً مطرح شد یک بخشی به خاطر کسالت من پیگیری جدی نشد و یک بار هم طرح از ما گرفتند تا جایی برآورد هم ارائه کردیم. البته طرح مصوب شده و شناسنامه ساخت هم برای آن صادر شد اما جلوتر از این مرحله نرفت.
این تهیه‌کننده سریال‌های خانوادگی و امنیتی تلویزیون همچنین درباره خلأهای جدی که در حوزه سریال‌سازی نسبت به مقوله ازدواج و سبک زندگی وجود دارد، تأکید کرد: در قالب برنامه‌سازی به نقطه قوتی رسیدیم؛ اما در بحث نمایشی آسیب جدی وجود دارد و خلأهایی را شاهد هستیم. بخشی از آن به برخی از سریال‌سازان برمی‌گردد اولویت‌شان این موضوعات نیست. از آن جدی‌تر برخی از سیاستگذاران این عرصه که ترس‌هایی را ایجاد کرده‌اند. آنقدر برخی از مسائل را سخت و پیچیده می‌کنند کمتر سریال‌سازان به سمتِ این قصه‌ها می‌روند. وقتی روایت‌های خانوادگی، آموزش مهارت‌های زندگی، سبک زندگی درست، ازدواج و ازدواج آسان و بحث فرزندآوری در تلویزیون کمرنگ شود و کم‌کاری‌هایی در این حوزه اتفاق بیفتد در مدیاهای رسانه‌ای دیگر روایت‌های دیگری به نمایش درمی‌آید.
وی افزود: در گذشته محصولات تلویزیونی خوبی را روی آنتن تلویزیون دیده‌ایم از «در پناه تو» گرفته تا بسیاری از کارهای دیگر که جذاب بودند و امروز نسل جدید نیازمند روایت‌های خوبی از ازدواج و روابط عاشقانه و خانوادگی جذابی است که استاندارد و سالم روایت شود. نه اینکه برخی از قصه‌هایی که منجر به روابط نادرست و عشق‌های مثلثی شود را در مدیاهای دیگر به نمایش درآید. اینجا خطرها و آسیب‌های زیادی وجود دارد.
صفری همچنین از ساخت سریالی خبر داد که به موضوع نسل ایرانی و خانواده می‌پردازد اشاره کرد و گفت: این روزها مراحل نهایی فیلمنامه‌ای را پیش می‌بریم که نام اولیه‌اش «فرزند ایران» است و در 1402 ان‌شاءالله جلوی دوربین خواهد رفت. این کار مشخصاً درباره خانواده و نسل ایرانی است و کار جذابی شده و فاصله‌ای زیادی با تولید نداریم.
