سنگ، کاغذ، معدن!
احسان پیری - کارشناس و فعال معدن
کاغذ سنگ یا stone paper ابداعی شگفت‌انگیز کانادایی‌ها بود که در صنعت چاپ ظهور کرد و به‌خاطر سازگاری آن با محیط‌زیست (به این دلیل که ماده اولیه آن سنگ است) بسیار موردتوجه قرار گرفت و به‌این‌علت، نگرانی بخش بزرگی از جامعه را درباره قطع درختان و تخریب محیط‌زیست را برطرف کرد.
این روش تولید کاغذ، محصولاتی که به این شیوه تولید می‌شود، اسامی گوناگونی از جمله: کاغذ سنگی، کاغذ سنگ، کاغذ آهک یا کاغذ معدنی (به‌واسطه اینکه منشأ مواد اولیه‌اش از معدن سنگ‌آهک است)، دارد. منبع تولید کاغذ جنگل‌ها هستند، اما این منبع در زمین به‌میزان محدودی وجود دارد و نیاز انسان به کاغذ نامحدود است، به‌همین‌دلیل از یک‌سو، موضوع تخریب جنگل‌ها و درختان مطرح است و از سوی دیگر، نیاز بشر به کاغذ و محصولاتی که از آن تولید می‌شود، روزبه‌روز افزایش پیدا می‌کند. مصرف سرانه بالای کاغذ، کشورها را بر آن داشت که در پی روش‌های دیگری برای تولید این محصول باشند. یکی از این روش‌ها، تولید کاغذ از آهک است. این صنعت در ایران بسیار جوان است و صنعتی نوظهور به‌شمار می‌رود. تولید کاغذ سنگی به‌دلیل اینکه باعث حفظ ذخایر آبی و زیست‌محیطی می‌شود، صنعتی بسیار حائزاهمیت در بحث‌های زیست‌محیطی و منابع طبیعی است. تاکنون همواره کاغذ از چوب تولید شده و این کار علاوه بر صدمه به محیط‌زیست ضایعات بالایی ایجاد می‌کند. به‌همین‌سبب، تولید کاغذ از ضایعات سنگ یا آهک می‌تواند بسیار مقرون‌به‌صرفه و اقتصادی باشد. از طرف دیگر، از جمله صنایع سبز به‌شمار می‌رود. این باعث شد که نسل جدیدی از کاغذ را در این سال‌ها مورداستفاده قرار دادیم.
ماده اولیه این نوع کاغذ پودر کربنات‌کلسیم است؛ برای اینکه جایگزین استفاده چوب از درختان است، برای تولید کاغذ به‌کار می‌رود و ویژگی‌های بسیار خوبی دارد، از جمله: خاصیت ضدآب بودن، مقاومت در برابر پارگی و دوره بازیافت کوتاه‌مدت آن. همان‌طور که گفته شد، از دیگر نکات مثبت در فرآیند تولید کاغذ سنگ این است که نیازی به استفاده از آب نیست و به‌علت سفید بودن سنگ‌آهک و مواد اولیه آن، دیگر نیازی به استفاده از سفیدکننده‌ها در فرآیند تولید آن نیست. در نتیجه، باعث می‌شود دیگر آلاینده‌ها هم به محیط‌زیست وارد نشود. استفاده از کربنات‌کلسیم موضوع جدیدی نیست و عملا در صنایع دیگر هم از کربنات‌ها و پودکربنات استفاده می‌کنیم. به‌عنوان‌مثال، در صنعت سیمان، تولید رنگ و خودکار و امثال آن مورداستفاده قرار می‌گیرد. کاغذ سنگی کاربردهای گسترده‌ای دارد. برای‌مثال، از کیسه‌های بسته‌بندی قرار می‌گیرد و در نهایت با یک‌لایه پلی‌اتیلن پوشش داده می‌شود تا از نفوذ سیمان به بیرون جلوگیری کند، بنابراین وقتی از کاغذ سنگ استفاده می‌شود، نیازی به پوشش‌دهی دیگری نیست و به‌این‌ترتیب، یک فرآیند از فرآیند تولید کاغذ کمتر می‌شود. علاوه بر این، در حوزه چاپ و تبلیغات بسیار پرطرفدار شده است، زیرا به‌واسطه تغییر نوع کاغذ مجبور به تغییر روش چاپ نیستیم. به‌عبارت‌دیگر، این نوع کاغذ همخوانی کاملی با صنعت چاپ دارد.
سرانه استفاده از کاغذ روزبه‌روز بیشتر می‌شود و تولید آن با مشکلات فراوانی روبه‌رو است. بنابراین، توجه به صنعت نوظهور تولید کاغذ سنگی در کشور باعث می‌شود که بخش قابل‌توجهی از این مشکلات، از پیش پای صنایع مختلف برداشته و کمک بزرگی به حفظ محیط‌زیست شود. تفاوت کاغذ معمولی با کاغذ سنگی بیشتر در این است که الیاف کوتاه و بلند موجود در بافت کاغذ معمولی در عمل باعث مکش مرکب می‌شود و در چاپ چندرنگ، کیفیت مطلوبی نخواهد داشت، بنابراین برای جلوگیری از این اتفاق از کاغذهای گلاسه استفاده می‌شود. کاغذ سنگی دقیقا کیفیت کاغذ گلاسه را دارد، اما با این تفاوت که با نرخ پایین‌تری می‌توانیم این محصول را تولید کنیم. در سال 92، تولید کاغذ در ایران کمابیش 455 هزار تن بوده است. در سال 93، به 490 هزار تن رسید و در سال 94 در عمل تولید به عدد 560 هزار تن رسید. تولید و استفاده از کاغذ سنگی در ایران، توجیه بسیار بالایی دارد. تولید کاغذ سنگی صنعتی سبز است و مخاطرات زیست‌محیطی ندارد و جایگزین خوبی برای روش‌های سنتی تولید کاغذ است. از جمله مزایای بزرگ آن باتوجه به شرایط اقلیمی ایران این است که برای تولید این کاغذ، نیازی به مصرف آب نداریم و از صنایع بی‌نیاز از آب به‌شمار می‌رود. در نتیجه، سرمایه‌گذاران در استان‌های کویری هم می‌توانند این واحدها را احداث کنند. در مورد ماده اولیه تولید هم که سنگ‌آهک است، دیگر محدودیتی وجود ندارد. علاوه بر این، در منطقه خاورمیانه ما جزو کشورهایی هستیم که منابع غنی از سنگ‌آهک داریم. این مزیت سبب می‌شود که در صنعت تولید کاغذ سنگی ارزش‌افزوده بالایی به‌دست آید، پس می‌توانیم از منابع زیادی که داریم به بهترین حالت استفاده و زنجیره ارزش ماده معدنی را در این صنعت سبز بیشتر کنیم. بنابراین، انتظار می‌رود که دولت در این زمینه باید بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران را همراهی و با فرهنگ‌سازی مناسب، زمینه شناسایی و جذب صنعت را فراهم کند و جزو فعالیت‌های دارای اولویت قرار دهد.
معدن در انتظار گشایش مسیر توسعه
فعالیت‌های معدنی در سال‌های اخیر به یکی از مشاغل پیشران در بخش تولیدی اقتصاد بدل شده است. بااین‌حال در سال‌های اخیر نبود درآمدهای نفتی مکفی و درنتیجه نیاز به درآمد ارزی برای کشور از سایر منابع، سبب شده تا اهمیت بخش معدن برای اقتصاد ایران نسبت به گذشته بیشتر شود. برای توسعه معادن به‌منظور تاثیر‌گذاری بهینه آن بر اقتصاد پایدار در مرحله اول ضروری است زیرساخت‌های لازم در راستای انجام فعالیت معدنکاری سیستماتیک و در مقیاس بزرگ اجرایی شود. زیرساخت‌های موردنیاز برای بخش معادن عبارت است از: راه ارتباطی، برق‌رسانی، آبرسانی، مخابرات، تهیه و دسته‌بندی داده‌های اکتشافی و... از میان این زیرساخت‌ها، توسعه زیرساخت راه ارتباطی و تهیه داده‌های اکتشافی مستند و معتبر از اهمیت بالاتری برخوردار است، چراکه حمل‌ونقل مواد معدنی استخراج‌شده از معادن و تامین خوراک موردنیاز واحدهای صنعتی فرآیند نهایی معدنکاری به‌حساب می‌آید و تلاش در راستای کاهش هزینه‌های مرتبط با این بخش به‌منظور کاهش نرخ نهایی تمام‌شده جزو مولفه‌های اقتصاد پویا به شمار می‌رود. در گزارش امروز صمت، نگاهی داریم به برنامه‌های وزیر صمت و رئیس جدید هیات عامل ایمیدرو درباره توسعه معدن و کم‌وکاستی‌های آن.
برنامه‌های توسعه به‌دقت اجرایی نشده است
وزیر صنعت، معدن و تجارت گفت: قانون‌گذار پیش‌بینی‌های درستی انجام داده و سهمی از درآمد حقوق دولتی را برای توسعه معادن اختصاص داده اما این قانون درگذشته به‌دقت اجرایی نشده است.
تامین آب و برق
به گزارش معدن‌نیوز، عباس علی‌آبادی معدن نیوز، وزیر صنعت، معدن و تجارت از اجرای عملیات انتقال آب خلیج‌فارس از مسیر خط اول به استان‌های کرمان و یزد تا اواخر سال خبر داد. عباس علی‌آبادی گفت: طرح انتقال آب خلیج‌فارس به استان‌های جنوب شرقی کشور را در نوع خود در جهان بزرگ‌ترین است. وی افزود: شیرین‌سازی و انتقال آب از خلیج‌فارس به سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی و در ادامه به خراسان رضوی و همچنین تامین آب شرب همه شهر‌ها و معادن و صنایع بین مسیر تا پایان سال 1404 تحقق خواهد یافت. علی‌آبادی در خصوص تامین برق نیز حدود 3 هزار مگاوات نیروگاه در دست‌ساخت است و برنامه‌ریزی برای 10 هزار مگاوات را نیز در دستور کار داریم. وزیر صمت همچنین از تفویض اختیارات وسیع به استان‌ها در برگزاری مزایده معادن خبر داد و گفت: در دومین مزایده معدنی از 6 هزار محدوده معدنی، 700 معدن واگذار شد و هم‌اکنون شرایط، آماده ترک ِ تشریفات و واگذاری از طریق مذاکره برای متقاضیان است.
علی‌آبادی از فعال شدن 70 معدن راکد خبر داد و افزود: همچنین 21 بسته معدنی، شامل محدوده‌های کوچک معدنی که پیش‌ازاین اقبالی به این محدوده‌ها نشان داده نمی‌شد، اما هم‌اکنون با تجمیع، دارای شرایط اقتصادی خوبی شده‌اند، آماده واگذاری است.
جای تعاونی‌ها خالی است
وی در ادامه خواستار سرمایه‌گذاری تعاونی‌ها در معدن شد و گفت: تعاونی‌هایی که دسترسی به سرمایه‌های خُرد مردم دارند برای حفظ این سرمایه و اطمینان خاطر به مردم در حفظ سرمایه‌شان، در امر تملک معدن فعالیت کنند. علی‌آبادی همچنین با اشاره به اهمیت تدوین برنامه جامع معدن گفت: بخش اکتشاف و بهره‌برداری این برنامه جامع، که به‌منظور تجمیع دستورالعمل‌های معدنی و سهولت کار معدنکاران در نظر گرفته‌شده است، روبه اتمام است و بخش فراوری تا 4 ماه دیگر به پایان می‌رسد.
نخستین گام توسعه
علی‌آبادی در خصوص اکتشاف در برخی استان‌های کشور نیز گفت: در بحث اکتشاف، زمین‌شناسی اکتشافات استان‌های کردستان، جنوب خراسان رضوی، قم، مرکزی، اصفهان و آذربایجان غربی دردست اقدام است که تا انتهای سال، این اکتشافات به پایان می‌رسد. وزیر صمت درباره بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی هم گفت: نخستین گام در توسعه معادن، اکتشاف است و در تلاش هستیم تا در دولت سیزدهم این قانون را مورد تاکید قرار دهیم. مذاکراتی با سازمان برنامه‌وبودجه داشته‌ایم که امیدواریم در اختصاص بودجه این سازمان عملکرد بهتری داشته باشیم. وی افزود: قانون تاکید دارد که اطلاعات از معادن باید در اختیار وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار گیرد از نهادهای دولتی در زمینه پیگیری می‌کنیم. وزیر صنعت، معدن و تجارت بابیان اینکه باید پهنه‌های وسیع‌تری از کشور را موردمطالعه قرار دهیم، گفت: لازم است سازمان‌های مردم‌نهاد اکتشافی به وجود بیاید که از طریق این سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات مدیریت و راهنمایی شوند. وی بیان کرد: برای اینکه با استفاده از دانش روز، اسناد ملی به‌وجود بیاید باید در بخش معدن عملکرد بهتری داشته باشیم.
تلاش برای توسعه حمل‌ونقل ریلی
رئیس هیات عامل ایمیدرو گفت: با توجه به نقش بالای حمل‌ونقل ریلی در جابه‌جایی‌های محصولات معدنی برنامه‌ای منسجم با مشارکت راه‌آهن در اولویت قرار دارد. به گزارش معدن نامه محمدرضا موثقی نیا با اشاره به اهمیت بحث ریلی که ازجمله مباحث موردتوجه زیرساختی در ایمیدرو است گفت: با پیگیری‌های انجام‌شده با شرکت راه‌آهن درصدد هستیم تا کل نیازهای صنایع بزرگ و معادن را تجمیع کنیم و توافقنامه‌هایی برای حل مشکلات داشته باشیم. وی افزود: حجم باری که از معادن به صنایع جابه‌جا می‌شود بسیار زیاد است و شاید برخی از خطوط ریلی ما پاسخگوی جابه‌جایی این حجم از مواد نباشند که به‌زودی در قالب برنامه‌ای منسجم بتوانیم مشکلات این حوزه را برطرف کرده و نتیجه آن اطلاع‌رسانی خواهد شد.
هوشمند‌سازی و چشم‌انداز آن
وی در ادامه در خصوص فناوری‌های نوین اظهار کرد: طی مذاکراتی که با نهاد ریاست جمهوری داشته‌ایم در نظر داریم تا عناصر خاکی را به یک طرح اجرایی تبدیل کنیم. وی همچنین در خصوص هوشمند‌سازی معادن افزود: برنامه ما این است تا ارزش‌افزوده بخش معدن را بالا ببریم و بحث هوشمند‌سازی در معادن و صنایع معدنی را به سرانجام برسانیم و امیدواریم که تا سال‌های آینده نتایج آن مشخص شود. تا سال آینده حدود هزار و 500 مگاوات برق صنایع و معادن وارد مدار می‌شود.
تسهیل تامین برق
رئیس هیات عامل ایمیدرو اعلام کرد: با اقدامات انجام‌شده؛ 600 مگاوات برق نیروگاه افتتاح‌شده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال آینده حدود هزار و 500 مگاوات دیگر برق به مدار تولید برود تا تامین برق معدن و صنایع معدنی تسهیل شود. وی افزود:: یک توافقنامه 10 هزار مگاواتی با وزارت نیرو داریم که طی یک برنامه زمان‌دار این برق در صنایع بزرگ افتتاح خواهد شد و درمجموع فکر می‌کنیم تا سال آینده در همین ایام؛ به تولید 2 هزار مگاواتی برق در صنایع برسیم. موثقی‌نیا گفت: با توجه به محدودیت‌های حوزه انرژی و به‌خصوص تامین برق در کشور طی دو سه سال گذشته؛ برخی صنایع ما با مشکل تامین برق مواجه بودند. بنابراین برخی تولیدات کاهش یافت که در صنایع بزرگ افت تولید درواقع به معنای کاهش بخشی از درآمد ارزی است. معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت افزود: بنابراین در وزارت صمت دولت جدید به این موضوع فکر کردیم که صنایع بزرگ را تا حد امکان از شبکه برق سراسری مستقل کنیم.
برنامه انتقال آب
موثقی‌نیا گفت: در حوزه آب نیز مشکلات عدیده‌ای در صنایع وجود دارد و چند پروژه بزرگ را برای تامین آب در سطح کشور آغاز کرده‌ایم به‌طوری‌که از خلیج‌فارس آب را به صنایع چادرملو و گل‌گهر رسانده‌ایم و به‌زودی تا پایان امسال آب از دریای عمان به زاهدان و زابل نیز می‌رسد که البته نقش ما در این موضوع بیشتر ملی است زیرا درصد عمده آبی که به زاهدان و زابل می‌رسد مصرف شرب خواهد داشت.
رئیس هیات عامل ایمیدرو ادامه داد: خط دیگر انتقال آب را در نظر داریم تا بدین‌وسیله تا 10 ماه آینده آب به پالایشگاه اصفهان و ذوب‌آهن اصفهان و همچنین فولاد مبارکه برسد و این طرح نیز جزو طرح‌های ملی است که بیشتر مصرف مردمی خواهد داشت.
سخن پایانی
امروزه فعالیت معادن در نقاط مختلف کشور تضمین‌کننده رونق اقتصادی، ایجاد اشتغال و رشد و توسعه کشور است به‌ویژه در چند سال اخیر، باوجود تحریم‌های فلج‌کننده‌ای که به کشور تحمیل شد و شرایط نامناسب اقتصادی، بخش معدن و صنایع معدنی توانست سهم قابل‌توجهی از نیاز‌ها و نقدینگی کشور را تامین کند. کارشناسان بخش معدن و صنایع اتفاق‌نظر دارند که کشور در حوزه زیرساختی با اهداف خود فاصله زیادی دارد و توسعه این بخش همگام با توسعه صنعت و صنایع معدنی، نبوده است. به‌این‌ترتیب اگر هر یک از زیرساخت‌های اساسی این بخش تامین نشود، رشد و توسعه صنایع را به چالش می‌کشد و همه بخش‌های تولیدی را زنجیروار با مشکل مواجه می‌کند. بنابراین هرچند این بخش در مقایسه با بخش‌های دیگر کشور پیشرفت‌هایی داشته است، اما کمبود در تامین انرژی و زیرساخت‌های مهم کشور و توسعه‌نایافتگی مناسب آنها، بزرگ‌ترین مانع پویایی این بخش است و در صورت تداوم کمبود و ضعف زیرساخت نرخ تمام‌شده مواد معدنی افزایش پیدا می‌کند و درنتیجه تولید کاهش خواهد یافت.