سیر سالمندی جمعیت در ایران چگونه رقم خورد؟

به گزارش مشرق، اهمیت جمعیت و لزوم وجود نیروی جوان و در سن کار و تولید در هر کشور موضوعی است که تقریبا اکثر کارشناسان جمعیتی و اقتصادی روی آن اتفاق نظر دارند. کشور جوان یکی از مولفه‌های قدرت برای هر سرزمینی است و به همین خاطر هم هست که این روزها بیشتر از 55درصد کشورهای جهان مشوق‌ها و سیاست‌های جامع و کاملی برای افزایش جمعیت و ارتقای الگوی فرزندآوری اجرا می‌کنند.

چندسالی است که در ایران زنگ خطر برای بحران سالمندی به صدا درآمده است. به طور مکرر از کارشناسان جمعیتی می‌شنویم که روند کنونی کاهش رشد جمعیت، نهایتا تا سی سال آینده ایران را به کشوری سالمند تبدیل خواهد کرد.

شاید در نگاه عامه مردم این سالمندی و روند کاهشی جمعیت زیاد محسوس نباشد. اما آمارها نشان می‌دهد که ادامه وحفظ روند کنونی، سالمندی و عواقب آن را هر روز به جامعه ایرانی نزدیکتر خواهد کرد.

در این گزارش و به مناسبت روز ملی جمعیت بر پایه آمار و ارقام، سیر سالمندی جمعیت ایران را بررسی خواهیم کرد.

استثنایی بزرگ به نام ایران

دکتر «مایکل لپیکا» از مرکز پژوهش‌های «پی» در بریتانیا به دنبال پژوهشی با هدف چرایی رشد بالای جمعیت مسلمانان جهان، در مقاله تحلیلی خود تحت عنوان «چرا مسلمانان سریعترین نرخ رشد را در جهان دارند» می‌نویسد: در بین ادیان و فرق موجود در جهان، اسلام و مسلمانان بالاترین نرخ رشد جمعیت را دارا هستند که در آینده نسبت جمعیتی در بسیاری از کشورهای جهان را دگرگون خواهند کرد. البته این قاعده یک استثنای بزرگ به نام ایران دارد. ایران علی رغم اینکه جزء کشورهای اسلامی است اما از الگوی رایج نرخ باروری بین کشورهای اسلامی تبعیت نکرده است و با وجود مشکلات اقتصادی و اجتماعی متعدد در تحولات ساختار جمعیتی کاملا همانند کشورهای توسعه یافته دچار افت شدید نرخ باروری شده است و با وجود عدم توسعه اقتصادی موردانتظار در آستانه سالمندی جمعیت قرار دارد.

چرا سالمندی به ایران رسید؟

سالمندی جمعیت کشور و تغییرات نگران کننده ساختار هرم سنی یکی از پیامدهای سقوط نرخ باروری در کشور بوده است. این روند بر اساس الگوهای آینده‌نگاری جمعیت همچنان ادامه خواهد داشت.

مطالعات جمعیتی اثبات می‌کند که طی سالیان آینده روند سالمندی جمعیت ایران با سرعت و شدت بیشتری تداوم خواهد داشت و در آینده نه چندان دور ایران با پدیده سالمندی قطعی جمعیت روبه رو خواهد شد.

سالمند به چه سنی اطلاق می‌شود؟

سازمان بهداشت جهانی رده‌بنی سنی را اینگووه طبقه‌بندی می‌کند: 45تا 50سال میانسال، 60تا79سال سالمند جوان، 75تا90سال سالمند و 90به بالا خیلی سالمند.

مقایسه نرخ رسد جمعیت کشور با نرخ رشد سالمندان

یکی از نتایج قابل تامل پژوهش‌های تحولات سالمندی این است که هم اینک نرخ رشد جمعیت سالمندان کشور بیش از سه برابر میانگین نرخ رشد جمعیت کل کشور است. این یعنی زنگ خطر سالمندی در کشور به صدا درآمده است و باید به زودی منتظر پدیده‌ای تحت عنوان «سونامی سالمندی» در ایران باشیم. همین آمارها حاکی از آن است که طی حدود 20 سال آینده، نسبت نرخ رشد جمعیت سالمندان به نرخ رشد جمعیت جمعیت کل کشور، 16 به یک خواهد بود.

بر اساس مقایسه نقشه توزیع سالمندی جهان در سال 2015 و 2050 در می‌یابیم که ایران تنها طی 30سال آینده از یک کشور جوان به یک کشور سالمند قطعی تبدیل خواهد شد. به عبارت دیگر در حالی که در سال 2020 سالمندان بالای 60سال تنها 10درصد جمعیت ایران را تشکیل داده‌اند ولی در نتیجه سرعت پدیده سالمندی جمعیت، در سال 2050 حدود 33درصد جمعیت کل کشورسالمند خواهند بود. علی رغم اینکه ایران هنوز مسیر پیشرفت تکنولوژیک و پویایی اقتصادی را نپیموده است؛ درصد قابل توجهی از جمعیت خود در چرخه کار و اولید را از دست خواهد داد.

تغییرات میانه سنی کشور

میانه سنی کشور از 25سال در سال 1385 به 30سال در سال 1395 افزایش یافته است. به عبارت دیگر در همین دهه گذشته چهره ایران به طور میانگین 5سال پیرتر شده است. واکاوی تبعات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بالا رفتن میانه سنی کشور مبحث مفصل و مهمی است که مجال دیگری می‌طلبد.

بر اساس داده‌های آماری منتشر شده در دهه اخیر تعداد خانواده‌های بدون فرزند و تک فرزند (دونفره و سه نفره) بیش از 5.6درصد افزایش پیدا کرده‌اند. در مقابل خانواده‌های بیش از دو فرزند (پنج نفره و بیشتر) با کاهش سقوط گونه و کاملا محسوسی در حدود 17/5 دردصد روبه‌رو شده است.

جمعیت ضامن امنیت

بدیهی است که تغییرات ساختار جمعیتی در هر جامعه‌ای می‌تواند منشاء بسیاری از تحولات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی و امنیتی باشد. با بروز پدیده سالمندی جمعیت و کاهش نیروی کار کشور، نیازمندی به مهاجران خارجی و پذیرش نیروی کار غیربومی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. ورود گسترده این مهاجران می‌تواند زمینه‌ساز مخاطرات امنیتی جدی برای کشور باشد. کما اینکه این وضعیت امروزه در بسیاری از کشورهای سالمند و مهاجرپذیر جهان قابل رویت است.

با تداوم روند کنونی سالمندی جمعیت و افزایش میانگین سنی با تاثیرگذاری در توان نظامی و دفاعی کشور، ضریب امنیتی کشور به شدت کم خواهد شد. این همان اتفاقی است که امروزه در کشورهایی مثل ژاپن، سوئدو... می‌توان مشاده کرد. همچمین تحولات ساختارهای جمعیتی منجر به تغییراتی خواهد شد که جابه‌جایی نسبت مذهبی و قومیتی جمعیت از قضا در ایران اسلامی در استان‌ها و شهرهای مرزی در حال وقع است می‌تواند به یکی از وقایع مهم امنیتی تبدیل بشود. لذا امنیت بر پایه جمعیت یا به عیارت دیگر امنیت جمعیتی گرایشی است که باید به صورت جدی در دستور کار اصلاح قرار بگیرد.