شاهد 136 ساخت ایران، پر آوازه ترین پهپاد جهان / غربی ها به آن لقب کلاشینکف پهپادها را داده‌اند + جزییات

به گزارش  خبرنگار سیاسی خبرگزاری دانشجو؛ پهپاد شاهد 136، یک بدون سرنشین انتحاری طراحی شده توسط صنایع شاهد است که در سال 2021 و در جریان رزمایش پیامبر اعظم 17 رونمایی رسمی شد. لازم به ذکره پیش از رونمایی رسمی مجاهدین یمنی از نسخه مشابه این پهپاد در حمله به تاسیسات نفتی آرامکو استفاده کرده بودند که به نام وعید شناخته می شود.

رزمایش پیامبر اعظم (ص) 17، سرآغاز رخ نمایی رسمی 136 

رزمایش "پیامبر اعظم (ص) 17" به عنوان محور نمایش اقتدار نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در سال 2021، برای اولین بار مستندات تصویری دقیقی از قابلیت‌های عملیاتی پهپاد شاهد -136 ارائه نمود. در این رزمایش، پرتاب دسته‌ای پهپادهای شاهد -136 از پرتابگرهای چندگانه (پنج فروندی) و متعاقباً اصابت دقیق آنها به اهداف از پیش تعیین‌شده، به وضوح به تصویر کشیده شد. این سطح از دقت، به ویژه با لحاظ محدودیت‌هایی نظیر سرعت نسبتاً پایین و سطح مقطع راداری کوچک پهپاد، توجه محافل اطلاعاتی و نظامی بین‌المللی را به خود معطوف ساخته است.

دقت هدف‌گیری: سازوکارهای محتمل

دقت قابل توجه پهپاد شاهد -136 در اصابت به اهداف، مستلزم بهره‌گیری از سامانه‌های هدایتی پیشرفته و دقیق می‌باشد. با استناد به شواهد موجود و تحلیل‌های فنی، سازوکارهای هدایتی ذیل برای این پهپاد قابل تصور است:

• سامانه هدایت اینرسیایی (INS) با پشتیبانی GPS: شاهد -136 به طور قطع از سامانه هدایت اینرسیایی (INS) بهره می‌برد که مبنای حفظ مسیر و پایداری پرواز را فراهم می‌سازد. به منظور افزایش دقت در مسافت‌های طولانی و تصحیح خطاهای انباشته در سامانه INS، پشتیبانی از گیرنده‌های GPS نیز به عنوان یک مولفه تکمیلی در نظر گرفته شده است. این ترکیب، دقت قابل قبولی را برای اصابت به اهداف ثابت در فواصل عملیاتی پهپاد تضمین می‌نماید. 2. سامانه هدایت اپتیکی - تصویری در فاز نهایی: به منظور ارتقاء دقت در فاز نهایی حمله و اصابت به اهداف متحرک یا اهدافی با مشخصات بصری خاص، احتمال تجهیز شاهد -136 به سامانه هدایت اپتیکی - تصویری وجود دارد. این سامانه با استفاده از دوربین‌های الکترواپتیکی و الگوریتم‌های پردازش تصویر، قابلیت شناسایی و قفل بر روی هدف را در لحظات پایانی پرواز فراهم می‌سازد. 3. دماغه فروسرخ (IR Dome) و قابلیت تصویربرداری حرارتی: مشاهدات بصری و تحلیل طیف بازتابی از دماغه پهپاد شاهد -136، به کارگیری دماغه فروسرخ (IR Dome) را تایید می‌نماید. این امر دلالت بر تجهیز پهپاد به سامانه تصویربرداری فروسرخ (FLIR) دارد که امکان شناسایی و هدف‌گیری اهداف را در شرایط دید محدود و محیط‌های فاقد نور مرئی میسر می‌سازد. سامانه FLIR به ویژه در عملیات شبانه و در شرایط آب و هوایی نامساعد، مزیت عملیاتی قابل توجهی را برای پهپاد فراهم می‌آورد.

تحلیل یکپارچه توانمندی‌ها و محدودیت‌ها:

توانمندی‌های کلیدی: دقت بالای اصابت: شاهد -136 با بهره‌گیری از سامانه‌های هدایتی پیشرفته، دقت قابل قبولی در اصابت به اهداف ثابت و نیمه‌متحرک دارد. برد عملیاتی قابل ملاحظه: برد عملیاتی 1800 تا 2500 کیلومتر، امکان حمله به اهداف استراتژیک در عمق خاک دشمن را فراهم می‌سازد. هزینه تولید بهینه: استفاده از قطعات و سامانه‌های با هزینه تولید پایین، امکان تولید انبوه و استقرار گسترده پهپاد را میسر می‌سازد. سطح مقطع راداری پایین: ابعاد کوچک و طراحی بدنه پهپاد، سطح مقطع راداری آن را به حداقل رسانده و کشف و رهگیری آن را برای سامانه‌های پدافندی دشمن دشوار می‌سازد.

محدودیت‌های عملیاتی: سرعت نسبتاً پایین: سرعت پروازی در حدود 185 کیلومتر بر ساعت، زمان واکنش سامانه‌های پدافندی دشمن را افزایش داده و آسیب‌پذیری پهپاد را در برابر سامانه‌های پدافندی مدرن تشدید می‌نماید. آسیب‌پذیری در برابر سامانه‌های پدافندی پیشرفته: با وجود سطح مقطع راداری پایین، شاهد -136 در برابر سامانه‌های پدافندی پیشرفته با رادارهای باند X و موشک‌های رهگیر با سرعت بالا، آسیب‌پذیر تلقی می‌گردد. وابستگی به GPS در ناوبری: اتکا به سامانه GPS در ناوبری، پهپاد را در برابر اختلالات GPS و اقدامات جنگ الکترونیک دشمن آسیب‌پذیر می‌سازد.

اهمیت استراتژِیک شاهد136 در دکترین نبرد نامتقارن

1. ارتقاء قابلیت تهاجمی در عمق استراتژی: شاهد -136 به عنوان یک ابزار تهاجمی برد بلند و دقیق، قابلیت حمله به اهداف حیاتی و استراتژیک دشمن را در عمق خاک آن فراهم می‌سازد. این توانمندی، موازنه قدرت را در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی به نفع جمهوری اسلامی ایران تغییر می‌دهد. 2. ایجاد بازدارندگی موثر: استقرار و به‌کارگیری پهپادهای شاهد -136، به عنوان یک عامل بازدارنده در برابر اقدامات خصمانه دشمنان عمل نموده و هزینه هرگونه تجاوز را به نحو چشمگیری افزایش می‌دهد. 3. بهینه‌سازی هزینه‌های نظامی در جنگ نامتقارن: شاهد -136 به عنوان یک سلاح ارزان‌قیمت و کارآمد، در چارچوب دکترین جنگ نامتقارن جمهوری اسلامی ایران، نقش محوری ایفا می‌نماید. این پهپاد، امکان مقابله موثر با دشمنان برخوردار از برتری تکنولوژیک را با حداقل هزینه فراهم می‌سازد.

موتور ملخی: تحلیل مزایا و معایب

انتخاب موتور ملخی برای پهپاد شاهد -136، تصمیمی مبتنی بر ملاحظات مهندسی و اقتصادی بوده و دارای مزایا و معایب مشخصی است:

مزایا: کاهش هزینه تولید و نگهداری: موتورهای ملخی در مقایسه با موتورهای جت، هزینه تولید و نگهداری پایین‌تری دارند. سادگی ساختار و تعمیرپذیری: ساختار ساده‌تر موتورهای ملخی، تعمیر و نگهداری آنها را تسهیل می‌نماید.

سختی در رهگیری به دلیل ناتوانی رادار های پدافند موشکی در کشف و انهدا م آن که به دلیل سرعت پایین آن است (معمولا این ضعف با پدافند توپی پر می شود)

معایب: محدودیت سرعت پرواز: موتورهای ملخی، محدودیت ذاتی در دستیابی به سرعت‌های بالا دارند. تولید صدای قابل توجه: صدای تولیدی توسط موتورهای ملخی، امکان شناسایی صوتی پهپاد را افزایش می‌دهد که البته این صدا جنبه عملیات روانی سنگینی در جنگ اوکراین داشته است

با این وجود، توسعه نسخه جت پهپاد شاهد -136 (شاهد -238)، تلاشی در جهت رفع محدودیت‌های ناشی از موتور ملخی و ارتقاء عملکرد پهپاد در ابعاد سرعت و کاهش صدا محسوب می‌گردد.

کاربران:

خریداران رسمی از صنایع شاهد / هسا

1: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

2: ارتش بلاروس

3: حزب الله لبنان

کاربران غیر رسمی:

1: نیروی هوایی روسیه (گران 2)

کارخانه ساخت نمونه روسی شاهد 136 با نام گران 2 در روسیه

2: ارتش یمن

3: انصارالله یمن

4: مقاومت اسلامی عراق

به دلیل سادگی در مونتاژ و تعمیر و نگهداری و همچنین هزینه نهایی پایین تر آن نسبت به نمونه های مشابه، رسانه های غربی از جمله یورو نیوز به آن لقب کلاشنیکف پهپاد ها را داده اند و در تحلیل ها، این پلتفرم ایرانی الاصل پای ثابت منازعات نظامی امنیتی آینده خواهد بود. یورو نیوز در تشریح این پهپاد نوشت:

«کلاشنیکف دنیای پهپاد‌ها»؛ توانایی اصلی شاهد 136 ارزان قیمت و کم سرعت در جنگ‌ها چیست؟

پهپاد شاهد 136 ایران که تا همین چهار سال پیش کاملا ناشناخته بود، امروزه به پای ثابت جنگ‌ها در نقاط مختلف دنیا تبدیل شده است و در حملات شنبه شب جمهوری اسلامی ایران به اسرائیل ده‌ها فروند از آن به کار گرفته شد. روسیه نیز از همان ابتدای تهاجم نظامی به اوکراین در فوریه سال 2022 از این پهپاد در حملات گوناگون خود بهره جسته است. شاهد 136 با بال‌های مثلثی شکل و موتور پروانه‌ای کوچکش بسیار آسیب‌پذیر است. سرعتش هم بسیار پایین و حدود 185 کیلومتر بر ساعت است. نقطه قوت دیگر این پهپاد‌ها برد آن‌ها است. شاهد 136 به دلیل سرعت پایین، مصرف سوخت کمی دارد. همین امر به آن اجازه پیمودن مسافت‌های طولانی را می‌دهد. بنابر تخمین سازمان‌های اطلاعاتی غربی و بسته به تنظیمات پهپاد‌ها، آن‌ها می‌توانند به اهدافی در فاصله هزار و 500 تا دو هزار و 500 کیلومتر از نقطه پرتاب حمله کنند. پهپاد‌های شاهد 136 در حملات شنبه شب سپاه پاسداران به اسرائیل از خاک ایران پرتاب شدند و مسافتی به طول دست‌کم 900 کیلومتر را از جمله بر فراز عراق طی کردند. آین امر همچنین به این پهپاد‌ها امکان می‌دهد تا از مسیرهای غیر مستقیم و از محدوده‌هایی که کمتر تحت نظارت قرار دارند برای حمله به اهداف استفاده کنند.

اورلین دوشن، مشاور امور ژئوپولیتیک و دفاعی می‌گوید: «پهپاد‌های شاهد آستانه را نه تنها برای مهاجم به دلیل قیمت پایین‌شان، بلکه برای مدافع نیز پایین می‌آورند، زیرا او را ترغیب می‌کنند که از سیستم پدافند دفاعی و موشک‌های ارزانتری برای مقابله استفاده کند.»

پهپاد شاهد -136، به عنوان یک سلاح راهبردی ارزان‌قیمت و کارآمد، جایگاه ویژه‌ای در دکترین نظامی جمهوری اسلامی ایران کسب نموده است. دقت هدف‌گیری بالا، برد عملیاتی قابل توجه و هزینه تولید بهینه، این پهپاد را به یک تهدید جدی و فزاینده برای دشمنان ایران تبدیل نموده است. مقابله موثر با این تهدید، مستلزم اتخاذ رویکردهای پدافندی چندوجهی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین شناسایی و مقابله با پهپادهای پیشرفته می‌باشد.

سید نویدرضا موسوی