شهادت دو برادر در شمال و جنوب کشور در راه وطن ستودنی است

نشست نقد و بررسی کتاب «بایندر: نگاهی به زندگانی و عملکرد شهید دریابان غلامعلی بایندر»، شنبه (دوازدهم آذرماه 1401) با همکاری معاونت علوم، تحقیقات و فناوری ارتش جمهوری اسلامی ایران با حضور قربانعلی کناررودی؛ نویسنده و پژوهشگر تاریخ و عضو هیئت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، ناخدا مهدی بیرقی؛ نویسنده و مسئول انتشارات دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، عبدالرحمان شلیلیان؛ پژوهشگر، مستندساز و کارگردان سینما و تلویزیون و سرهنگ رضا جهانفر؛ نویسنده کتاب «بایندر» در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

بایندر در کتابش بسیار زیبا خلیج فارس را توصیف می‌کند در بخش ابتدایی این نشست رضا جهان‌فر با اشاره به اینکه کتاب «بایندر» در سال 1397 در 235 صفحه از سوی انتشارات دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نداجا به چاپ رسیده، بیان کرد: پیش از این کتابی اختصاصی درباره شهید بایندر منتشر نشده بود. ایشان در عین نظامی بودن، پژوهشگر نیز بوده و کتاب ارزشمند «خلیج فارس» نیز از یادگارهای شهید دریابان بایندر است.

وی در ادامه گفت: شهریور 1320 در شرایطی که ایران در جنگ جهانی دوم اعلام بی‌طرفی کرده بود، در میان سستی حاکمیت مرکزی که نتوانست کشور را در شرایط بحرانی اداره کند و دستور عدم مقاومت صادر کرد، تهاجم متفقین به ایران صورت گرفت که به اشغال ایران منجر شد. اما در این شرایط عده‌ای از نظامیان به خاطر علاقه‌ای که به وطن و مردم ایران داشتند، در برابر بیگانگان مقاومت کردند و جان ارزشمندشان را فدای اعتقادات و کشور کردند.

این نویسنده و پژوهشگر افزود: درخصوص وقایع جنگ جهانی دوم در ایران، هنوز زوایای پنهان و تاریکی به‌جای مانده است. با وجود اینکه ایران برای متفقین پل پیروزی بود و اثرگذاری این کشور پس از هجوم متفقین در فرایند کسب پیروزی در برابر آلمان و متحدانش غیرقابل انکار است و در این زمینه پژوهش‌های متعددی توسط بیگانگان با روایت آنها صورت گرفته، اما در این حوزه در کشور خودمان با کاستی‌هایی مواجه هستیم. بسیاری از شهدای ایران در جنگ جهانی دوم هنوز معرفی نشده‌اند.

جهان‌فر اظهار کرد: تا همین چند سال قبل زمانی که این کتاب را به نگارش درآوردم، عده‌ای از من انتقاد کردند که چرا به این موضوع پرداخته‌ام و به سراغ فرمانده نیروی دریایی پهلوی رفته‌ام. کار بایندر و شهدا را نمی‌توان در ظرف مکان و زمان و یک حکومت گنجاند. همانطور که اعتقاد داریم شهادت مرگ تاجرانه است، اثرگذاری کار شهدا فراتر از حکومت‌ها است. پس از گذشت قرن‌ها، خون امام حسین (ع) در جوامع مختلف اثرگذاری دارد، سرمایه اجتماعی ایجاد می‌کند و تحول و تحرک اجتماعی را در پی دارد.

وی در بخش دیگری از سخنانش افزود: در زمان جنگ جهانی اول، تمام گروه‌های مرجع حتی روحانیون در برابر بیگانگان مقاومت می‌کردند، اما در زمان جنگ جهانی دوم درست در زمانی که کشور در غربت بود و سرمایه اجتماعی دچار افول بی‌سابقه‌ای شده بود، تنها گروهی که طبق اسناد ثبت‌شده در تاریخ در برابر بیگانگان مقاومت کرد، تعدادی از کارکنان نظامی و انتظامی بودند. اینجاست که ارزش کار بایندر را می‌فهمیم. وقتی وصیت‌نامه این شهید را می‌خوانیم، می‌بینیم که او تسلط بسیاری بر قرآن داشته است. اینکه دو برادر یکی در شمال در برابر نیروهای متجاوز شوروی و دیگری در جنوب کشور در مقابل استعمار انگلیس می‌ایستند و به شهادت می‌رسند، قابل ستایش است. شهدای نیروی دریایی در جنگ جهانی دوم آنقدر مظلوم بودند که هیچ حامی هم نداشتند و با یاد و نام امام حسین (ع) و قرآن جنگیدند. کلام بایندر در وصیت‌نامه‌اش از قرآن است. او در این وصیت‌نامه تماما از دین و قرآن و کشور می‌گوید. او در کتاب «خلیج فارس» بسیار زیبا خلیج فارس را توصیف می‌کند.

نویسنده کتاب «بایندر: نگاهی به زندگانی و عملکرد شهید دریابان غلامعلی بایندر» در پایان گفت: کتاب بی‌عیب قرآن است و هر کتاب دیگری که نوشته می‌شود، ایراداتی دارد که باید این اشکالات از سوی نویسنده و پژوهشگر کم شود. فکر می‌کنم نگارش و همچنین مطالعه این کتاب، کمترین وظیفه ما در برابر خون به ناحق ریخته شده جوانان و مردان و زنان این سرزمین در جنگ جهانی دوم است.

پژوهشگر بدون سوءگیری و فارغ از نگاه‌های سیاسی کار پژوهش را انجام می‌دهد در ادامه قربانعلی کناررودی؛ نویسنده و پژوهشگر تاریخ که به‌عنوان منتقد در این نشست حضور داشت، بیان کرد: شخصیت‌هایی در تاریخ کشور وجود دارند که گمنام مانده‌اند و کمتر کسی به سراغ آن‌ها رفته است. البته پرداختن به برخی شخصیت‌ها انعکاس‌هایی دارد و ممکن است سوءبرداشت‌هایی را نیز در پی داشته باشد. اما باید توجه داشت که نویسنده و پژوهشگر رسالتی دارد که براساس آن بدون هیچ حب و بغض و سوءگیری و فارغ از نگاه‌های سیاسی، کار پژوهش تاریخی را با توجه به مستندات تاریخی انجام می‌دهد و تاریخ یک منطقه یا یک جغرافیای سیاسی را به مخاطبان معرفی می کند.

وی افزود: طبیعتا اشتباه و کاستی‌های در متن نانوشته معلوم نمی‌شود و پس از نگارش یک اثر است که کاستی‌ها مشخص می‌شود و هدف جلسات نقد نیز رفع همین کاستی‌هاست و اگر نظری ارائه می‌شود، بدون حب و بغض و سوءگیری و براساس تجربیات و تحقیقات پیشین است که برای تکمیل این پژوهش و پژوهش‌های بعدی باید مدنظر قرار گیرد.

عضو هیئت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در ادامه با اشاره به دو نوع نقد شکلی و محتوایی، گفت: نقد شکلی بیان می‌کند که چه نکاتی باید باشد و چه نکاتی نباید باشد، چه نکاتی می‌تواند ما را به سمت هدفمان سوق دهد، چه چیزهایی می‌تواند در معرفی بهتر شخصیت کمک کند. در یک پژوهش تاریخی مانند این اثر ابتدا باید مقدماتی فراهم شود که ذهن‌ها آماده شود تا بتوانیم به سراغ شخصیت مورد نظر برویم. در این راستا معرفی جغرافیای سیاسی ایران در مقطع زندگی دریابان بایندر الزامی است. همچنین باید حوادثی که در آن دوران در عرصه بین‌المللی اتفاق افتاده، به‌خوبی تشریح شود. موضوع دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، تلاشی است که در ایران برای ایجاد نیروی دریایی در حال شکل‌گیری بوده است.

کناررودی توضیح داد: مطالعات نشان می‌دهد از قبل سال 1300 شمسی تلاش‌هایی برای ایجاد ارتش ملی، منسجم و یکپارچه در ایران در حال شکل‌گیری است و قرارداد 1919 نیز با این هدف بود، ولی سمت و سوی آن به جهت دیگری رفت و به سرانجام نیز نرسید. اما همین قراداد، کودتای 1299 شمسی را به دنبال داشت. در واقع کودتا علت تحقق نیافتن قرارداد 1919 بود. در نتیجه وقتی کودتای 1299 شمسی شکل می‌گیرد، همه بر این عقیده توافق داشتند که کشور به سر و سامان می‌رسد، لذا کودتا از سوی افراد مختلف و البته بیگانگان مورد حمایت قرار می‌گیرد. وقتی دولت و کابینه جدید ایجاد می‌شود، یکی از اهداف عمده آن ایجاد ارتش منسجم ملی و تجمیع نیروهای نظامی است. تشکیل نیروهای سه‌گانه زمینی، هوایی و دریایی در دستور کار قرار می گیرد که البته مخالفانی همچون قزاق‌ها و ژاندارم‌ها نیز دارد. انگلیسی‌ها مخالف وجود نیروی دریایی قدرتمند در ایران بودند، چون بر آب‌ها سیطره داشتند و تسلط بر آب‌های بین‌المللی جزو اهداف عمده آن‌ها بود.

وی ادامه داد: این موارد باید مطرح شود تا خواننده متوجه شود که انگلیس حتی بدون هیچ اولتیماتومی به ایران حمله کرد. این جغرافیا و وضعیت سیاسی ایران ما را به سمت شخصیت‌هایی مانند بایندر می‌برد که چطور رشد کردند، چگونه به این منسب رسیدند و در این منسب وظیفه‌شان چه بوده است؟ با این مقدمه مشخص می‌شود که در آن مقطع در جغرافیای سیاسی ایران در کجا ایستاده‌ایم و اطراف ما چه اتفاقاتی در حال وقوع بوده و داشته‌های نیروی دریایی ما چه بوده است؟

این نویسنده و پژوهشگر تاریخ در بخش دیگری از سخنان خود در نقد کتاب «بایندر» اظهار کرد: کتاب سرفصل‌های خوبی دارد، اما ای کاش در فهرست مطالب زیرفصل‌ها نیز ارائه می‌شد. یکی سری اشکالات ویرایشی نیز در کتاب دیده می‌شود که در چاپ‌های بعدی نیاز به اصلاح دارند.

عضو هیأت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در زمینه میزان استاندارد استفاده از خاطرات در متن کتاب افزود: خاطرات اگر بیش از یک صفحه باشد، خارج از حوصله خواننده است. به‌ویژه در کتاب‌هایی که مخاطب خاص دارند، حتی بیان خاطرات در حد یک پاراگراف هم زیاد است. بهتر این است که خاطرات از زبان نویسنده بیان و در ادامه به اصل خاطرات ارجاع داده شود. ذکر خاطرات شخصیت‌های بزرگی که در این کتاب نامشان آمده است، جای تقدیر دارد، ولی اختصاص 5 یا 6 صفحه به یک خاطره، از نظر شکلی درست نیست. همچنین نویسنده می‌توانست مقایسه‌ای نیز بین روایت‌های افراد مختلف انجام دهد. نکته دیگر درباره استفاده از اسناد است. اگر از اسناد استفاده می‌شود، حتما باید همانجا در متن به آن‌ها ارجاع داده شود.

کناررودی گفت: این کتاب جذاب، گیرا و با قلمی روان به نگارش درآمده است. وقتی کتاب می‌تواند تا انتها مخاطب را با خود همراه کند، خیلی مهم است. من از خواندن این اثر لذت بردم. جای چنین اثری در کشور ما خالی بود و باید قدردان نویسنده کتاب بود که این خلأ را پر کرده است. اینکه دو برادر در شمال و جنوب کشور، شهید راه وطن شوند، ستودنی است.

حُسن انتخاب نویسنده در انتخاب شهید بایندر برای انجام پژوهش در بخش دیگری از این نشست، ناخدا مهدی بیرقی؛ مسئول انتشارات دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ضمن تبریک هفتم آذر (روز نیروی دریایی)، بیان کرد: حُسن انتخاب نویسنده کتاب را درباره انتخاب شهید بایندر برای انجام این پژوهش و نگارش کتاب، ارج می‌نهم. شایسته است که این کتاب در میان دروس ارگان‌های دریایی مطالعه و روی آن کار شود.

وی افزود: اینکه این کتاب در انتشارات نیروی دریایی منتشر شده، یک نکته مثبت است. قطعاً اسناد و مدارکی که نیروی دریایی در اختیار پژوهشگر قرار داده، در کیفیت کار تأثیرگذار بوده است. استفاده از اسناد و مدارک معتبر از دیگر ویژگی‌ها و نقاط مثبت کتاب است. طراحی صفحات کتاب نیز با اینکه ساده است، ولی در آن‌ها از اِلمان‌های نیروی دریایی استفاده شده است. همچنین ارجاعات خوبی نیز در کتاب می‌بینیم که بر ارزش آن می‌افزاید. در کل ارزیابی من از این اثر، هم به لحاظ انتخاب موضوع و هم جامعیت آن، مثبت است.

ناخدا بیرقی با اشاره به اینکه کتاب «بایندر» در سال 1398 به‌عنوان کتاب سال نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران معرفی شده، گفت: این کتاب یک ماهیت تقریبا تاریخی دارد که سه فصل آن به بیان تاریخ و دو فصل دیگر به شهید بایندر می‌پردازد، لذا بهتر بود عنوانی کلی‌تر برای آن انتخاب می‌شد. در این اثر از شهدای بزرگ دیگری نیز نام برده شده که همگی از افتخارات این کشور هستند و به‌نظر من شایسته است در ویرایش بعدی صفحات بیشتری به این موضوع اختصاص داده شود.

بایندر، نمادی از میهن‌دوستی و غیرت است عبدالرحمان شلیلیان؛ کارگردان سینما و تلویزیون نیز در این آیین اظهار کرد: فضای نظامی‌گری رضاخان یک سری مسائل را برنمی‌تابید، ولی حرکت دریابان غلامعلی بایندر بسیار فراتر از فضای حاکم بر ارتش بوده است.

این پژوهشگر و مستندساز گفت: بایندر، انسانی به شدت قاطع و زیرک و نمادی از میهن‌دوستی و غیرت بود که در حق او جفا کرده‌ایم. بخشی از این ایراد را که چرا این تاریخ تاکنون گمنام مانده، متوجه نیروی دریایی می‌دانم. معتقدم در این زمینه کوتاهی شده است. لذا نگارش و چاپ این کتاب ارزشمند است. در این زمینه در حال ساخت فیلمی درباره زندگی شهید بایندر هستیم.