ضرورت اجماع ملی برای حل بحران آب

کمبود آب در بخش صنعت، اختلال در زنجیره تولید و افزایش هزینه‌ها را سبب شده است. همچنین کشاورزی، به‌عنوان ستون معیشت‌میلیون‌ها ایرانی، با کاهش شدید منابع آبی مواجه است. این وضعیت، امنیت غذایی کشور را تهدید کرده و فشار مضاعفی بر جوامع روستایی وارد می‌کند.

خشک شدن دریاچه ارومیه، یکی از فاجعه‌بارترین پیامدهای این بحران، نه‌تنها اکوسیستم منطقه را تخریب کرده، بلکه به مهاجرت اجباری ساکنان شهرها و روستاهای اطراف منجر شده است. توفان‌های نمکی ناشی از بستر خشک دریاچه، سلامت عمومی را به خطر انداخته و بیماری‌های تنفسی را افزایش داده است. کاهش تولیدات کشاورزی، اقتصاد محلی را فلج کرده و معیشت هزاران نفر را تحت تاثیر قرار داده است.

این بحران، نگرانی‌های گسترده‌ای در میان شهروندان و فعالان محیط‌زیست ایجاد کرده و حیات در حوضه آبریز دریاچه ارومیه را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. دولت چهاردهم، با درک عمق این فاجعه، احیای دریاچه ارومیه و مدیریت بهینه منابع آبی را در اولویت قرار داده است. معاون اول رئیس‌جمهور در جلسه‌های جداگانه با اعضای «شورای عالی آب» و «کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه»، بر ضرورت سیاستگذاری‌های جامع و پایدار تاکید کرد. این سیاست‌ها شامل اصلاح الگوی مصرف آب در کشاورزی، توسعه زیرساخت‌های انتقال آب و تقویت همکاری‌های بین‌بخشی است.

همچنین معاون اول رئیس‌جمهور بر مشارکت فعال گروه‌های مردمی و نهادهای محیط‌زیستی در تدوین و اجرای برنامه‌های نجات دریاچه ارومیه تاکید کرد تا با هم‌افزایی، از تکرار اشتباهات گذشته جلوگیری شود.

تاکید بر حل مساله آب شهروندان

معاون اول رئیس‌جمهور در چهل و نهمین جلسه شورای عالی آب با تاکید بر اهمیت و ضرورت اجرای دقیق مصوبات شورای عالی آب و هیات دولت از جمله جلوگیری و برخورد با برداشت‌های غیرمجاز در کنار ساماندهی برداشت‌های مجاز در بالادست و پایین‌دست سدها و مخازن آبی کشور و همچنین جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز به‌ویژه در مناطق با تنش آبی بیان کرد: حل مساله آب موضوعی بخشی و منطقه‌ای نبوده و نیازمند اتخاذ اقدامات ملی است.

محمدرضا عارف، با اشاره به مساله جدی آب در کشور و با بیان اینکه سایر ناترازی‌ها با همکاری و همراهی مردم و با اتخاذ اقدامات و تدابیر لازم از سوی نهادهای مرتبط حل‌شدنی است اما حل موضوع ناترازی آب و مقابله با خشکسالی نیازمند برنامه‌ریزی جدی و اصولی است، افزود: در گزارش‌ها و پیش‌بینی‌های بین‌المللی دهه‌های گذشته در خصوص بحران آب و خشکسالی، هشدارهای لازم به‌ویژه در ایران داده شده بود که امروز باید با جدیت در زمینه مساله آب و تامین نیازمندی‌های شهروندان، کشاورزان و بخش صنعت عمل کنیم.

معاون اول رئیس‌جمهور با تاکید بر اهمیت و ضرورت اجرای دقیق مصوبات شورای عالی آب و هیات دولت از جمله جلوگیری و برخورد با برداشت‌های غیرمجاز در کنار ساماندهی برداشت‌های مجاز در بالادست و پایین‌دست سدها و مخازن آبی کشور و همچنین جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز به‌ویژه در مناطق با تنش آبی گفت: حل مساله آب موضوعی بخشی و منطقه‌ای نبوده و نیازمند اتخاذ اقدامات منطقه‌ای است. عارف تصریح کرد: دولت‌ها و حاکمیت موظف به تامین آب شرب مورد نیاز مردم هستند و درعین‌حال با توجه به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی کشور درخصوص وضعیت آبی و بارندگی در سال جاری آبی باید حمایت‌های لازم از کشاورزان در حد توان دولت به عمل آید، چراکه کشاورزی در ایران در طول قرون گذشته علاوه بر محلی برای تامین درآمد، دارای جنبه‌های فرهنگی بوده است.

در این جلسه که وزرای جهاد کشاورزی و نیرو، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و مسوولان دستگاه‌های امر حضور داشتند، راهکارهای ساماندهی از برداشت‌ها در بالادست و پایین‌دست مخازن آبی تامین کننده آب شرب بررسی و تصمیم‌گیری و همچنین گزارش طرح بهبود وضع هوای کشور ارائه شد.

براین اساس و به منظور مدیریت کم‌آبی، مدیریت شرایط کشت دیم، ارائه الگوی کشت، اتخاذ سیاست‌های حمایتی از کشاورزان، جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز و ساماندهی برداشت‌ها در بالادست و پایین‌دست سدها و مخازن آبی به‌ویژه در مناطق دارای تنش آبی در دستور کار دولت و شورای عالی آب قرار گرفت.

در ادامه این جلسه گزارش «سازمان توسعه و بهره‌برداری از فناوری‌های نوین آب‌های جوی» کشور ارائه شد.

همچنین تاکید شد: نظر به شرایط منابع آبی کشور و لزوم ارتقاء بهره‌برداری منابع آب جوی و اجرای «برنامه پنج ساله پایش جو و ارتقا‌ء بهره‌برداری از آب‌های جوی کشور»، سازمان توسعه و بهره‌برداری از فناوری‌های نوین آب‌های جوی با همکاری سازمان برنامه و بودجه راهکارهای تامین مالی اقدامات پیش‌بینی شده را بررسی و ارائه کنند. اعضای این جلسه نیز بر ضرورت بهره‌گیری از توان‌های شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی در ساخت رادارهای هواشناسی تاکید کردند.

 اجماع نخبگان برای نجات دریاچه ارومیه

معاون اول رئیس‌جمهور همچنین در جلسه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه با تاکید بر اینکه نجات دریاچه ارومیه یک مساله ملی است که با عزم ملی و نه نگاه بخشی‌نگری و منطقه‌ای، قادر به نجات این دریاچه هستیم، تصریح کرد: راهی جز اجماع نخبگانی، بهره‌گیری از نظرات دانشگاهیان و ورود تشکل‌های مردمی و محیط زیستی برای نجات این دریاچه نداریم.

محمدرضا عارف با اشاره به اینکه چالش و بحران دریاچه ارومیه مربوط به یک استان نیست و این مساله ملی باید با راه‌حل‌های ملی نیز حل شود، تاکید کرد: راهی جز اجماع نخبگانی برای نجات دریاچه ارومیه وجود ندارد و از دانشگاهیان، نخبگان و کارشناسان برجسته این حوزه انتظار داریم نقد همراه با پیشنهاد و راهکار ارائه دهند.

معاون اول رئیس‌جمهور بیان کرد: اگر احیا و نجات دریاچه ارومیه مساله‌ای ساده بود در دوره‌های قبل نیز چنین جلساتی تشکیل شده بود و این مساله حل می‌شد. جالب است کسانی که خود در گذشته مسوولیت داشتند اکنون نقد می‌کنند البته با کمک دانشگاهیان و برجستگان علمی و با یک عزم ملی امید به حل این چالش داریم. وی با قدردانی از دانشگاه‌های شریف و تهران در کنار دانشگاه‌های منطقه شمال غرب برای ارائه راهکارهای علمی و عملیاتی نجات دریاچه ارومیه ادامه داد: باید با توجه به مشکلات و شرایط کشور و همچنین شرایط اقلیمی سال‌های گذشته مساله دریاچه ارومیه حل شود چراکه بر این باوریم که موجودی زنده و بانشاط به نام دریاچه ارومیه داریم و باید اثربخشی آن را در کل کشور ببینیم.

عارف با اشاره به تبعات خشکی این دریاچه در کوتاه‌مدت برای زمین‌های حاصل‌خیز شمال‌غرب کشور و همچنین سایر استان‌ها با توجه به مسیر وزش باد، تغییر اقلیم، برداشت بی‌رویه آب بالادست و پایین‌دست سدها و مخازن آبی حوضه آبریز دریاچه، توسعه بی‌رویه زمین‌های کشاورزی و حفر چاه‌های غیرمجاز را از مهم‌ترین عوامل دامن زدن به خشکی دریاچه ارومیه برشمرد و بیان کرد: اصلاح الگوی کشت، برخورد با حفر چاه‌های غیرقانونی، جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز و بهره‌گیری از توانایی‌های تشکل‌های مردمی از مهم‌ترین راه‌حل‌های مهم و کوتاه‌مدت در نجات دریاچه ارومیه است. وی با اشاره به تغییر اقلیم و کاهش 32درصدی بارش در کشور از متوسط بلندمدت 248میلی‌متر به 152میلی‌متر در سال آبی گذشته افزود: با توجه به آخرین گزارش‌های سازمان هواشناسی، میزان بارش در حوضه‌های آبریز از میانگین سال‌های قبل پایین‌تر است و نگرانی‌هایی نیز در خصوص مخازن آبی سدهای منطقه وجود دارد که باید با توجه به چنین شرایطی اقدامات متناسب در نجات دریاچه ارومیه اتخاذ شود.

معاون اول رئیس‌جمهور، برداشت بی‌رویه آب از سدها و همچنین توسعه زمین‌های کشاورزی را از دیگر عوامل مهم خشکی این دریاچه دانست و گفت: با وجود همه اقدامات برداشت‌های بی‌رویه ادامه دارد و با وجود مسدود‌سازی چاه‌های غیرمجاز، چاه‌های جدیدی حفر می‌شود که باید نظارت‌ها و برخوردهای لازم برای اجرای مصوبات این کارگروه در این زمینه افزایش یابد.

وی همچنین به افزایش کاشت محصولات باغی و صیفی جات در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اشاره و اضافه کرد: تولید و صادرات محصولات باغی به قیمت هدر رفتن آب است که بسیاری از این محصولات نیز اتلاف می‌شود، البته سرمایه‌گذارانی در منطقه کارخانه‌هایی برای فرآوری محصولات باغی و تولید کنسانتره احداث کرده‌اند تا محصولات باغی تلف نشود اما باید دید با توجه به اهمیت نجات دریاچه ارومیه می‌توانیم الگوی کشت گذشته را ادامه دهیم یا خیر؟

عارف با تاکید بر اینکه احیاء و زنده ماندن دریاچه ارومیه از مهم‌ترین مسائل کشور است، گفت: وزارت جهاد کشاورزی اصلاح الگوی کشت در منطقه حوضه آبریز این دریاچه را به طور جدی پیگیری کند و استانداران نیز با قاطعیت اجرا کنند.

عارف ادامه داد: مصوبات کارگروه علمی دریاچه ارومیه زمانی اجرا می‌شود که به یک اجماع ملی برسیم و هنوز عده‌ای در خصوص خشکی دریاچه ارومیه توجیه نیستند و همچنین عوامل دولتی و انسانی را به دلیل برخی اقدامات اشتباه مقصر می‌دانند تا جایی که طبق برخی گزارش‌ها پل احداث شده بر روی این دریاچه در خشکی چشمه‌های اطراف موثر بوده است.

معاون اول رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه مساله حیاتی کشور و منطقه، نجات دریاچه ارومیه است که باید اصلاح الگوی کشت و برخورد با چاه‌های غیرقانونی با جدیت دنبال شود و گزارش‌ها نشان می‌دهد که 1.5برابر چاه‌های مسدودی، چاه‌های جدیدی حفر شده است، افزود: باید تشکل‌های مردمی و محیط زیستی را به میدان بیاوریم و هر جا که به مردم میدان دادیم موفق شدیم و پیروزی ما در دفاع مقدس هشت ساله نیز به این دلیل بود که یک جوان بسیجی با تلاش و انگیزه به میدان آمد و پس از آن رده‌های نظامی را طی کرد.

وی با بیان اینکه باید از توانایی‌ها و ظرفیت‌های تشکل‌های محیط زیستی برای نجات دریاچه ارومیه استفاده کنیم، بیان کرد: تشکل های محیط زیستی به دلیل برخی برخوردهای امنیتی که در گذشته با آنها شد، شاید انگیزه‌ای برای ورود به حل مسائل محیط زیستی و به ویژه نجات این دریاچه نداشته باشند و احتیاط می‌کنند که باید با اتخاذ سازوکارهای لازم زمینه ورود مردم منطقه و این تشکل‌ها را فراهم کنیم.

عارف احداث سدها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه فراتر از نیازهای آب شرب را کم لطفی به حق‌آبه محیط زیست منطقه برشمرد و ادامه داد: بخش مهمی از آب‌های پشت سدها و رودخانه‌ها برای کشاورزی استفاده شد و این سوال مطرح می‌شود که وقتی حق‌آبه دریاچه تخصیص داده نمی‌شود اما احداث سد اقدام درستی است یا خیر؟ که در نتیجه آن کشاورزان به افزایش کاشت محصولات باغی تشویق می‌شوند و زمانی که مخازن آب پشت سدها کاهش می‌یابد از دولت مطالبه می‌کنند.

معاون اول رئیس‌جمهور بیان کرد: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور می‌تواند در نجات این دریاچه میدان‌داری کند و در کنار آن نیز طرح بارور کردن ابرها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه با هدف نجات این دریاچه با جدیت دنبال می‌شود.

وی از دبیرخانه کارگروه ملی دریاچه ارومیه خواست تا علاوه بر پیگیری جدی اجرای این مصوبات جلسات این کارگروه هر دو ماه یک بار برای ارزیابی میزان پیشرفت عملیاتی شدن طرح‌های نجات دریاچه ارومیه برگزار شود.

دکتر عارف تاکید کرد: باید مسوولیت خودمان را در برابر مساله مهم و ملی نجات دریاچه ارومیه به طور کامل انجام دهیم.

همچنین در این جلسه دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، گزارشی از اقدامات این کارگروه در دولت چهاردهم شامل همکاری با دانشگاه‌ها، برگزاری همایش‌ها و بهره‌گیری از نظرات نخبگانی، برنامه‌ریزی برای بارور‌سازی ابرها، زمینه‌سازی برای ورود سرمایه‌گذاران علاقه‌مند در اجرای طرح‌های نجات دریاچه، فعال شدن مرزها برای جایگزینی درآمد مردم منطقه و حمایت‌های لازم از کشاورزان ارائه کرد.

در ادامه نیز گزارش سازمان هواشناسی گزارشی از تحلیل بارش، دما و خشکسالی حوضه دریاچه ارومیه ارائه کرد و سازمان حفاظت محیط زیست نیز آخرین وضعیت دریاچه ارومیه را طی گزارشی ارائه کرد و حاضرین این جلسه به بررسی میزان پیشرفت اجرای مصوبات جلسات قبلی این کارگروه و طرح پیشنهادها و راهکارهای جدید در خصوص نجات دریاچه ارومیه پرداختند.