ضرورت اهمیت توسعه گردشگری مذهبی در مسیر حرکت امام رضا (ع) در ایران چیست؟
به گزارش ایسنا هجرت امام رضا (ع) به ایران به عنوان بزرگترین رویداد مذهبی تاریخ ایران مسیری معنوی و مذهبی را به وجود آورده که قابلیت بازشناسی به عنوان محور گردشگری مذهبی را داراست؛ به همین منظور توجه به این مفاهیم در مسیر حرکت امام رضا (ع) اعم از پدیده‌های کالبدی، کاربری، فرهنگی، اجتماعی و طبیعی می‌تواند به تعمیق ریشه‌های ایرانی اسلامی به ویژه هویت مکانی رضوی نزدیک کند.
رویکرد گردشگری مذهبی در محور هجرت امام رضا (ع) با هدف تعظیم شعائر مذهبی و بزرگداشت مهمترین رویداد مذهبی تاریخ ایران می‌تواند در بازشناسی مسیرها و نقاط مهم حضور امام رضا (ع) ضمن استفاده از قابلیت‌های محیطی هر بخش همراه باشد. این امر با بکارگیری نشانه‌ها و نمادهایی از جمله دروازه‌های ورود و خروج امام رضا (ع)، سقاخانه‌ها، نقاره‌خانه‌ها و مراسم نقاره‌زنی و سایر یادمان‌های کالبدی فرهنگی محقق می‌شود.
در ایران از دیرباز علاقه خاصی به خاندان اهل بیت (ع) وجود داشته است. بدین لحاظ اماکن متبرکه متعددی در گوشه و کنار این مرز و بوم وجود دارد که به نحوی قابلیت ایجاد قطب‌های گردشگری مذهبی را به وجود آورده است. وجود مرقد مطهر امام رضا (ع) بزرگترین انگیزه سفر به خراسان رضوی است.
وجود بارگاه ملکوتی رضوی باعث شده هرساله میلیون‌ها نفر از داخل و صدها هزار نفر از خارج از کشور به این استان و مشهد سفر کنند. بنابراین مهمترین و تاثیرگذارترین واقعه تاریخی در دوران اسلامی سفر امام هشتم شیعیان در زمان خلافت عباسیان به ایالت خراسان و شهادت آن حضرت در قریه سناباد طوس بود. از آن پس قریه مشهدالرضا به تدریج به مهمترین مرکز مذهبی و سیاسی ایران تبدیل شد و سرنوشت منطقه خراسان اساسا زیر تاثیر نقش مذهبی زیارتی مشهد قرار گرفت و تا به امروز نیز ادامه دارد.
بنابراین مهمترین ضرورت ایجاد گردشگری مذهبی در مسیر سفر امام رضا (ع) به ایران تعظیم شعائر و بزرگداشت، مهمترین رویداد مذهبی در تاریخ ایران است که بازشناسی مسیر سفر و نقاط مهم حضور امام رضا (ع) را می‌طلبد. این نوع نگرش به گردشگری که با استفاده از فرصت‌ها و زمینه‌های طبیعی، تاریخی، فرهنگی و تفریحی هر بخش نیز همراه است، می‌تواند نمونه‌ای ارزشمند در گردشگری اسلامی ایرانی را ارائه کند.
امام رضا (ع) در ورود به ایران از شهرهای اهواز، رامهرمز، شلمچه و... عبور کرده است. کاروان تا اهواز، از ساحل تا کارون طی طریق کرده و در طول مسیر از آب و علوفه حوضه رود بهره گرفته و تا اهواز هیچ اثری از آن به جای نمانده است. سپس در آرامگاه علی بن مهزیار، صحابه آن حضرت و حضرت جواد (ع) در نزدیکی کارون، توقف کرد.
کاروان پس از گذر از کارون، مسیر رامهرمز را در پیش می‌گیرد و با بهره‌گیری از نعمات دشت جنوبی زاگرس و گذر از رامهرمز به سوی ارجان که در هشت کیلومتری شمال بهبهان قرار دارد، طی طریق می‌کند و با گذر از مارون از طریق پل ساسانی که هنوز آثاری از آن باقی می‌ماند. در ساحل شرقی رود اتراق می‌کند و قدمگاهی دیگر برای تسکین درد دردمندان پدید می‌آید.
در منطقه خوزستان، خاطرات و رویدادهای مربوط به دفاع مقدس و شهدای جنگ تحمیلی و یادمان‌ها و آثار برجای مانده از این دوران، به همراه تبرک این منطقه به قدوم مبارک امام رضا (ع) حائز اهمیت است.
اتراقگاه دیگر امام پس از نیشابور، قدمگاه است که یکی از پرآوازه‌ترین توقفگاه‌های کاروان امام رضا (ع) است. سالانه عده کثیری برای زیارت به آن محل می‌روند و از چشمه آب بهره گرفته و پوست درختان کهنسال به رسم تبرک به همراه خود می‌برند. در این محدوده از گذشته، آب‌انبار، کاروانسرای معتبری وجود داشته است.
نقل است که امام (ع) پس از ورود به نیشابور در محله فز یا بوژ، کوچه بلاش‌آباد و در منزلی که صاحب آن بعدا پسندیده لقب گرفت، اسکان گزیدند و هسته بادامی را در گوشه حیاط منزل نشاندند. آن هسته درختی شد و قد برافراشت و تا سال‌ها بعد میوه و پوست آن درخت، شفابخش درد دردمندان بود. در این شهر، امام هنگام عزیمت، به تقاضای 2 تن از بزرگان شهر، حدیث سلسله الذهب را قرائت کردند.
بعد از نیشابور، توقفگاه دیگر کاروان امام در منطقه خراسان، روستای ده‌سرخ است. انجام مراسم نماز در شمال شرقی ده‌سرخ، چشمه‌زمینی مشهور به تختگاه امام (ع) وجود دارد که از نظر اهالی متبرک بوده و مراسم مذهبی در آن انجام می‌گیرد. کاروان امام پس از ده‌سرخ در مسیر طوس، با گذر از پستی و بلندی‌ها به سناباد وارد می‌شود و در باغ حمیدبن قحطبه طایی اسکان می‌گیرد و در این مسیر شاید از کوه معجونی که با سنگ آن ظروف زیبا می‌سازند گذر کرده باشد.
مسیر بعدی، شهرهای طوس و مرو هستند که در مسیر جاده ابریشم واقع شده‌اند. امام در مسیر طوس برای زیارت آرامگاه خواجه ربیع توقف و سپس به مرو حرکت می‌کنند.
تقریبا در تمامی نوشته‌های اولیه اسلامی «سناباد» به عنوان قریه‌ای با باغ‌های متعدد در مجاورت شهر نوقان معرفی شده است. باغ و عمارت احمد بن قحطبه طائی (فرمانروای خراسان) در سال 913 هجری مدفنِ هارون الرشید و از سال 203 هجری با دفن پیکر مطهر امام رضا (ع) هسته مرکزی تشکیل و منجربه گسترش شهر مشهد شد.
منبع
ابن طاووس، السید عبدالکریم (1368)؛ فرجه الغری، جلد 1، ص 105.
فقیهی، حسین (1386)، نشریه علوم قرآن و حدیث، فرهنگ کوثر، پاییز 1386_ شماره 72؛ صص 32_35.