طرحی برای نوسازی خانه کلنگی جشنواره موسیقی

به گزارش خبرگزاری اقتصادی ایران، آخرین جلسه شورای ارزیابی سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر، یکشنبه هفتم اردیبهشت با حضور چند تن از اعضای شورای ارزیابی سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر برگزار و مقرر شد بر اساس آیین‌نامه این جشنواره، نظرات نهایی شورا درباره این دوره جمع‌بندی و به معاونت امور هنری ارائه شود.

آخرین دوره از جشنواره موسیقی فجر اواخر سال گذشته از 24 بهمن ماه آغاز شد و به مدت یک هفته (تا 30 بهمن ماه) با 89 اجرا در بخش‌های موسیقی نواحی، کلاسیک، پاپ، دستگاهی، تلفیقی، جاز و بین‌الملل ادامه یافت؛ جشنواره‌ای که پایان آن درست با اعلام رسمی شیوع کرونا در ایران همراه بود و انتشار اخبار مربوط به این ویروس فراگیر، فرصت نقد جشنواره را تا حدودی از رسانه‌ها گرفت.

در جشنواره سی و پنجم برخلاف دوره قبل که بخش بانوان حذف شده بود، حضور پنج گروه را داشتیم که البته برنامه‌ریزی صورت گرفته برای برگزاری کنسرت‌ها به لحاظ زمان‌بندی و سالن با نقدهایی از طرف خود این هنرمندان روبه‌رو شد. اضافه شدن جایزه موسیقی و رسانه هم از جمله بخش‌های جدید این جشنواره بود که آن هم به نوبه خود با نقدهایی رو به رو شد.

از اینها که بگذریم قرار بود در جشنواره امسال هشت گروه موسیقی بین‌الملل حضور داشته باشند که پلوان حمیداف از ترکمنستان به علت شیوع بیماری کرونا از حضور در این جشنواره انصراف داد. ولی هفت گروه دیگر که شامل اجراهای متنوع جاز، رسیتال پیانو، دوئت آکاردئون و ساکسیفون، دوئت زهی اتریش، ضابط نبی‌زاده از آذربایجان و ظافر یوسف از تونس بود به عنوان اجراهای خوب و باکیفیتی از آنها یاد شد و از جمله نقاط قوت جشنواره 98 به شمار می‌آمدند.

اما در جشنواره سی و پنجم اجراهای نواحی با استقبال خوبی روبه‌رو نبود و حتی برخی، از کیفیت آنها شکایت می‌کردند. از طرفی امسال قیمت بلیط‌های جشنواره نسبت به دوره قبل افزایش یافته بود که در کنار شرایط حاکم بر جامعه باعث شد استقبال از اجراها به طور چشم‌گیری کاهش یابد.

پیش از شروع جشنواره در صحبتی که با رییس دفتر موسیقی داشتیم بحث رقابتی بودن جشنواره را مطرح کردیم که او به آیین‌نامه اشاره کرد و گفت که آیین‌نامه اجازه این کار را نمی‌دهد. اله‌یاری در عین حال تاکید کرد که بهتر است رقابتی بودن جشنواره حداقل در برخی بخش‌ها اضافه شود.

به طور کلی جشنواره موسیقی سی و پنجم که در سایه اتفاقات سال 98 برگزار شد، طبیعتا از این مشکلات متاثر بود و این مسائل بر میزان استقبال هنرمندان و البته تماشاگران هم تاثیر گذاشته بود.

با در نظر گرفتن کلیه این موارد تصمیم گرفتیم با حسین علیشاپور خواننده آواز ایرانی و پژوهشگر موسیقی که پیشتر تجربه حضور در این جشنواره را داشته است، صحبتی داشته باشیم تا شاید بتوان پیشنهادی برای بهبود وضعیت برگزاری این جشنواره را از زبان او بیان کرد.

اگر وضعیت خوب نیست جشنواره برگزار نکنند

علیشاپور در ابتدا با بیان اینکه عدم توفیق و استقبال از جشنواره موسیقی فجر 98 تابع یک سری مسائل اجتماعی و سیاسی بود به ایسنا می‌گوید: در زمان برگزاری جشنواره ویدیویی از اجرای ارکستر سمفونیک صداوسیما دیدم که تعداد تماشاگرهای آن کمتر از نوازندگان بود. جشنواره موسیقی فجر همیشه به‌گونه‌ای بوده است که افرادی برای حضور در آن دعوت شده یا برای حضور در آن درخواست داده‌اند. ولی امسال خیلی‌ها در جشنواره حضور پیدا نکردند و شاید به همین دلیل برگزارکنندگان جشنواره مجبور شدند راه را برای افرادی در سطح هنری پایین‌تر باز بگذارند.

او ادامه داد: برگزاری یک جشنواره موسیقی در کشور باید فارغ از کلیه جریانات سیاسی یا اجتماعی باشد و همگام با مردم پیش رود. امسال برخی دوست نداشتند در این جشنواره حضور پیدا کنند؛ پس وقتی مردم از لحاظ روحی در شرایط خوبی نیستند اصلا جشنواره برگزار نکنند. برگزاری جشنواره در شرایط نامناسب باعث جدایی متولیان امر از مردم می‌شود؛ چون مردم مخاطب کنسرت هستند. هنرمند هم از مردم است و برای اجرا در یک کنسرت باید روحیه داشته باشد. رایانه نیست که به صورت برنامه‌ریزی شده چیزی را اجرا کند، او به احساس نیاز دارد.

علیشاپور به شرکت نکردن هنرمندان خوب موسیقی نواحی در جشنواره موسیقی فجر اشاره می‌کند و می‌گوید: ممکن است حضور نیافتن هنرمندان خوب نواحی در این جشنواره در پی اتفاقات کشور بوده باشد یا به دلیل مسائل مالی؛ ولی واقعیت این است که معیشت این افراد در کل سال وضعیت خوبی ندارد؛ حال اینکه در چنین جشنواره‌ای دستمزد معمولی دریافت کنند یا نکنند خیلی به حالشان فرق نمی‌کند، پس در نهایت ترجیح می‌دهند در جشنواره حضور پیدا نکنند.

او اظهار می‌کند که هنرمندان پاپ هم در طول سال مدام کنسرت‌هایی را در ایران برگزار می‌کنند و حضورشان در جشنواره تفاوتی به حال آنها ندارد.

به این هنرمند می‌گوییم که بخش پاپ اصولا برای تأمین هزینه‌های جشنواره است و همان‌گونه که گفت هنرمندان این بخش نیازی به حضور در این جشنواره ندارند و بیشتر شاید بر اثر یک اجبار در این جشنواره حضور پیدا می‌کنند. توضیح می‌دهد: نباید حضور موسیقی پاپ برای تأمین موسیقی ایرانی یا کلاسیک باشد. این امر درست نیست. به یاد دارم که در زمان تشکیل ارکستر سازهای ملی که من و آقای تاج در آن می‌خواندیم پس از برگزاری یک کنسرت به رهبری اسماعیل تهرانی که با استقبال رو به رو شد، گفتند که ارکستر باید منحل شود؛ چون توجیه مالی ندارد. گرچه که دولت باید ارکستر را حمایت کند. تا زمانی که چنین نگاه‌هایی وجود دارد و مسئولان برگزاری چنین جشنواره‌های را نوعی رفع تکلیف می‌دانند، برگزاری جشنواره فایده ندارد.

موسیقی فولک سرمایه فرهنگی

او همچنین درباره استقبال مردم از موسیقی جدی می‌گوید: موسیقی کلاسیک یا فولک خیلی در ایران با استقبال روبه‌رو نمی‌شود، و البته تقریبا در همه جای دنیا به همین گونه است. اما در کشورهای پیشرفته این سبک از موسیقی را کنار نمی‌گذارند چون ثروت فرهنگی است و ثروت فرهنگی هم نباید پول‌ساز باشد و دولت باید از آن حمایت کند. ولی مدیران ایران می‌گویند چیزی را که پول ساز نیست باید به حال خود رها کرد.

«با این شرایط جشنواره موسیقی فجر چگونه بهبود پیدا می‌کند؟» اظهار می‌کند: عوامل زیادی باید دست به دست هم دهند تا وضع این جشنواره بهبود یابد. موسیقی یک فضای شهری می‌خواهد؛ کنسرت‌های پاپ در سطح شهر بیلبوردهای تبلیغاتی دارند و تبلیغات گسترده‌ای برای آنها می‌شود ولی برای کنسرت موسیقی جدی چنین امکاناتی وجود ندارد. دولت باید از این امر حمات کند ولی موسیقی جدی دغدغه آنها نیست. توجه به موسیقی جدی باید از کودکی و توسط آموزش و پروش در افراد نهادینه شود. ولی تا زمانی که تناقضات وجود دارد و مثلا آموزش موسیقی در کلیه مدارس ممنوع است، نمی‌توان انتظار داشت بتوان جشنواره‌ای مانند فجر را به خوبی برگزار کرد. برگزاری جشنواره موسیقی فجر به عنوان فستیوال موسیقی کشور نباید بودجه پایینی داشته باشد وگرنه اتفاقی در آن نخواهد افتاد.

«چه عواملی باید دست به دست هم دهند تا جشنواره خوبی برگزار شود؟» می‌گوید: موسیقی باید از سوی دولت یک ارزش شمرده شود؛ به‌خصوص موسیقی ملی. ولی اکنون بیشتر به عنوان یک امر ممنوعه تلقی می‌شود نه یک ارزش؛ به همین دلیل نمی‌توان توقع داشت که هنرمندان بتوانند خیلی برای آن کاری کنند.

جشنواره موسیقی فجر رایگان باشد

این پژوهشگر موسیقی درباره هزینه بلیط‌های جشنواره نیز بیان می‌کند: جشنواره فجر که نباید پول بلیط بگیرد، باید رایگان باشد. به یاد دارم قبلا به فستیوال الانشاد در الجزایر رفتیم که اصلا شهر بزرگی نبود ولی بیش از 2000 تماشاچی کنسرت‌ها را به صورت رایگان تماشا می‌کردند.

«با وجود کلیه این مشکلات چه پیشنهادی برای بهبود این جشنواره دارید؟» علیشاپور تصریح می‌کند: این جشنواره مانند استخوانی در گلوی مسوولان است، نه می‌توانند آن را کنسل کنند و نه بهتر؛ به همین دلیل همین‌گونه آن را ادامه می‌دهند. این جشنواره خانه‌ای کلنگی است که باید آن را از نو ساخت. با این حال اگر بخواهند شرایط آن را بهبود ببخشند باید آن را در حوزه‌های مختلف در تمام طول سال برگزار کنند نه اینکه یک هفته در سال به صورت فشرده. ما باید در چهار فصل سال چیزی به نام جشنواره موسیقی داشته باشیم. از هنرمندان باید به گونه‌ای دعوت شود که آنها را تأمین کنند و حواسشان باشد که جریانات جامعه به کدام سمت می‌رود. باید چهار تا 10 روز را در هر فصل برای حوزه‌های مختلف با یک دبیرخانه دائمی برای برگزاری جشنواره و با بودجه خوب در نظر بگیرند. همچنین مسوولان باید دنبال هنرمندان بروند؛ زیرا هنرمندان سال‌ها می‌مانند و کار هنری می‌کنند و این مدیران هستند که مدام تغییر می‌کنند.

او در پاسخ به اینکه رقابتی شدن جشنواره چه کمکی می‌کند؟ می‌گوید: رقابت یک مسئله است و اجرای جنبی مسئله دیگر. رقابت در بین جوانان است و باید برای آن تقسیم‌بندی سنی وجود داشته باشد. برای استادان و قدیمی‌ترها باید بخش جنبی در نظر بگیرند که بیایند و موسیقی خوب اجرا کنند.

علیشاپور درباره از سرگیری مجدد بخش موسیقی بانوان هم گفت که اعتقادی ندارد؛ زیرا موسیقی مرد و زن ندارد، موسیقی، موسیقی است.

او در پایان درباره دبیری این جشنواره گفت: دبیری جشنواره یک کار تشریفاتی است و جشنواره جزئیات و تعرفه‌هایی دارد که ثابت هستند و پیشتر ثبت شده‌اند؛ به همین دلیل حضور دبیر تفاوت چندان ندارد و کار خاصی نمی‌تواند برای جشنواره انجام دهد.