عرفه روز معرفت، تقرب و خودسازی بندگان
تهران - ایرنا - عرفه هنگامه‌ای است که پروردگار جهانیان در فرصتی دوباره بندگان را به طرف خویش فرامی خواند و نعمت‌های مادی و معنوی خود را بر آنان ارزانی می‌دارد تا آنها با توبه و استغفار، غبار غفلت را از قلب‌های خود زدوده و معرفت حضور و توسل به درگاه باری تعالی را پیدا کنند.
هدف خداوند از آفرینش انسان، دستیابی او به معرفت و شناخت معبود خویش است و برای حصول این هدف، انسان می بایست از فرصت‌هایی که پروردگار برای عبادت و بندگی خود در اختیارش قرار داده به بهترین شکل بهره ببرد. روز عرفه یکی از این فرصت‌ها برای تقرب به درگاه الهی به شمار می رود و در روزی که درهای رحمت به روی انسان گشوده می‌شود، جاماندگان از بخشش و رحمت الهی در شب قدر می توانند در چشمه زلال بخشش پروردگار، خود را تطهیر کنند. خواندن دعای مشهور عرفه منسوب به امام حسین (ع) و امام سجاد (ع) که دارای مضامین بلند عرفانی و معرفتی هستند در روز مبارک عرفه بهترین وسیله برای تقرب و خودسازی هستند.
کتاب شرح دعای عرفه از زیباترین و شیرین‌ترین دعاها، مناجات امام حسین(ع) در روز عرفه است. سومین امام شیعیان (ع) در این دعای پرمحتوا و شیوا که در عصر روز عرفه و مناسب‌ترین وقت دعا عرضه شده است، عالی‌ترین مضامین توحیدی را در قالب کلماتی دلنشین بیان می‌کند. روح عرفان و معرفت در عرصه توحید الهی در بخش‌های مختلف این دعا موج می‌زند و سالکان راه حقیقت را در طی مراحل سیر و سلوک استوارتر، مصمم‌تر و مشتاق‌تر می‌سازد. امام حسین(ع) این مناجات عاشقانه را در فضایی معنوی و در کنار کعبه، مقدس‌ترین جایگاه مسلمانان و با دلی پرسوز و چشمانی اشکبار قرائت کرد و به عنوان منشور جاویدان توحید برای اهل ایمان به یادگار گذاشت.
به حقیقت می‌توان گفت که اگر از آن امام همام جز همین مناجات، سخن دیگری برای رسیدن به حق و معرفت الهی به جای نمانده بود، اهل عرفان و ایمان را همین کلمات عارفانه و حیات بخش بس بود در حالی که دعای عرفه بخش اندکی از معارف بلند و اندیشه‌های عبادی، عرفانی، اجتماعی و سیاسی حضرت اباعبدالله الحسین (ع) را به پیروان حقیقت‌جوی آن حضرت ارایه می‌کند.
برخی مرجحات سندی دعای عرفه
انتساب این دعا به امام حسین (ع) مشهور است و تمام علما و محققان در ایام مختلف به ویژه در روز عرفه و در عرفات بر تلاوت و قرائت آن اهتمام و تاکید داشته‌اند و به گفته علامه ابوالحسن شعرانی استاد علوم اسلامی و تاریخ، علما به بسیاری از عبارات این دعا در مسایل توحید احتجاج کرده‌اند و این دعا از مواریث بزرگ اهل بیت (ع) و افتخار شیعه محسوب می شود و این خود دلیلی بر صحت و اصالت آن به شمار می رود. افزون بر این، نقل بزرگانی همچون سید ابن طاووس، علامه مجلسی و محدث قمی که از بزرگان علم رجال و حدیث بوده و نزد علمای شیعه مقام برجسته‌ای دارند، به عنوان مؤیدات سندی در خور ذکر است. در همین باره امام خمینی (ره) می‌فرماید: «دعای بلند و عرفانی سالار شهیدان، حضرت حسین ابن علی، دارای چنان مضامین بلند عرفانی است که در کمتر دعایی یافت می‌شود.» مضامین دعای عرفه با روح قرآن و روایات دیگر اهل بیت سازگار است و مثل مضامین این دعا در بسیاری از ادعیه دیگر معصومان آمده است.
وجه تسمیه عرفات
دلیل نام‌گذاری آن سرزمین مقدس به عرفات یا به سبب معرفت بندگان به خدا توسط عبادات و ادعیه است یا به خاطر اینکه حضرت آدم و حوا (ع) هنگام هبوط به زمین همدیگر را در آن مکان یافتند. (راغب، همان: 562؛ رشیدالدین میبدی، 1371، 1: 533) یا اینکه جبرئیل (ع) هنگام تعلیم مناسک حج به حضرت ابراهیم (ع)، به او گفت: «در این سرزمین در پیشگاه خداوند به گناهان خود اعتراف کن«(کلینی، 1407ق، 4: 207) بنابر این وجه، سبب تسمیه آن سرزمین به عرفات این است که جبرئیل (ع) از آنجا به عنوان عرفات نام برد. (جوادی آملی، 1388: 168)
فضیلت دعای عرفه
عرفه در پیشگاه خدای متعال از چنان عظمتی برخوردار است که پروردگار از آن به نام مشهود قسم یاد می‌کند: «و سوگند به شاهد و مشهود»، یعنی زائران بیت الله الحرام شاهد و ناظر آن روزند، در روایتی از پیامبر اکرم (ص)، امام باقر (ع) و امام صادق (ع) این تفسیر نقل شده است. (مکارم شیرازی، (بی‌تا) 26، ص: 330)
همه ایام در نزد خدا محترم هسند، اگر فردی به درگاه الهی توبه و استغفار کند امید است که بخشیده شود اما برخی روزها مخصوص برای بخشش گناهان محسوب می شود و روز عرفه جزو همان روزها به شمار می رود. امام صادق (ع) می‌فرماید: «اگر ماه مبارک رمضان بر فردی گذشت و او آمرزیده نشد، تا ماه مبارک آینده به آمرزش او امیدی نیست مگر آنکه عرفه را درک کند.» (مجلسی، 1403ق، 96: 261)
آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری با اشاره به اهمیت و فضیلت عرفه مردم را به بهره‌مندی بیشتر از برکات این روز و دعا در آن بیان می‌کند و می‌فرماید: «روز «عرفه»، روز دعا و توسل و تضرع است،... برکات عظیم روز عرفه، در حقیقت چنین روزی را به معنای روز عید، روز برکت و روز رحمت از طرف پروردگار به ما معرفی می کند.... کسی خیال نکند در زندگی ملتی که در حال سازندگی است، دعا و تضرع نقش زیادی ندارد. به عکس، ملتی که راه دشواری را در پیش روی خود دارد و می خواهد کار بزرگی را انجام دهد، در کنار کار و تلاش و مجاهدت، لازم است که باب گشاده ای برای دعا و توجه به پروردگار و استمداد از خداوند قرار دهد.»
مضامین والای دعای عرفه امام حسین (ع)
یکی از درس‌های مهم دعای عرفه امام حسین (ع) درخواست هدایت و بازگشت به سوی پروردگار عالمیان در پرتو بصیرت است. آن امام همام (ع) در بخشی از این دعا به آثار هدایت در پرتو بصیرت اشاره و بیان می‌کند: «خدایا مرا به رجوع به آثار فرمان دادی، پس مرا به پوششی از انوار و هدایتی بصیرت جو به سوی خود بازگردان، تا از آنها به سویت بازگردم همانطور که از آنها به بارگاهت باز یافتم، با نگاهداری نهادم از نگاه به آنها و برگرفتن همتم از اعتماد بر آنها، همانا تو بر هرچیز توانایی.»
مبارزه با استکبار در سایه حکومت اسلامی
امام حسین (ع) در بخشی از دعای عرفه به قدرت لایزال الهی در کوبیدن جباران و اینکه خدا هر کفرپیشه و ستمگری را ریشه کن می کند، اشاره و اظهار می دارد: «او شنونده دعاها و دورکننده بلاها و بالابرنده درجات و کوبنده گردن کشان است.» و در بخش دیگر دعا، عنایت پروردگار نسبت به دولت الهی و تولد در زمان حکومت اسلامی و نجات از پیشتازان کفر و الحاد و حکمرانان خودسر تبیین شده است؛ آنجا که به خدا می فرماید: «از باب رأفت و لطف و احسانی که به من داشتی، مرا در حکومت پیشوایان کفر، آنان که پیمانت را شکستند و پیامبران را تکذیب کردند، به دنیا نیاوردی، ولی زمانی به دنیا آوردی به خاطر آنچه در علمت برایم رقم خورده بود و آن عبارت بود از هدایتی که مرا برای پذیرفتن آن آماده ساختی و در عرصه گاهش نشود و نمایم دادی.»
دعای عرفه امام حسین (ع) گرچه نیایش و راز و نیاز به درگاه بی نیاز است اما راز و رمز مبارزه و قیام علیه نظام سلطه گری در آغاز آن مورد توجه و عنایت ویژه قرار گرفته است. چون امام حسین (ع) وقتی که در این دعا بهترین نعمت هایی را که خدا به او داده، می‌شمارد و در برابر آن نعمت ها خدا را می ستاید، به درهم کوبیده شدن ظالمان توسط پروردگار اشاره می‌کند و خدا را می ستاید که او را در زمان جاهلیت به دنیا نیاورده است؛ این نشان بلندنظری آن حضرت(ع) است. این سخن امام (ع)، تشویق به تشکیل حکومت اسلامی و تلاش برای استقرار نظام الهی است. چون اگر فردی بخواهد شکر نعمت به دنیا نیامدن در دولت کفر را بجا آورد، باید برای براندازی دولت کفر و حاکمیت شرک و تشکیل حکومت اسلامی و حفظ آن تلاش کند.
منابع:
1. جعفری، محمد تقی، نیایش امام حسین در صحرای عرفات، چاپ چهارم: تهران، نشر آثار علامه، 1382ش.
2. جمعی از پژوهشگران، گلشن ابرار، چاپ دوم: قم، نشر معروف، 1387 ش.
*س_برچسب‌ها_س*