علم باز با داده‌های پژوهشی تعریف می‌شود

سید ابراهیم عمرانی دبیر شورای تامین منابع علمی وزارت عتف در نشست تخصصی «مدیریت داده‌های پژوهشی: روند جهانی و چشم‌انداز ایرانی» با طرح پرسش‌هایی میزان مدیریت داده‌های پژوهشی و اهمیت و اولویت آن در ایران و سیر تحول آن‌ها در جهان و تاثیرات بر سازوکار تحقیق را مورد بررسی قرار داد و گفت: دسترسی آزاد، روشی برای دسترسی آنلاین و رایگان است که اجازه استفاده از نتایج را به محقق می‌دهد. از همین رو در زمینه تحقیق و توسعه، دسترسی آزاد معمولاً بر مقاله‌های علمی که داوری شده اند و داده‌های پژوهشی تمرکز دارد.

وی در ادامه با اشاره به این مطلب که دسترسی آزاد در سه حوزه جغرافیایی که بیشترین مقاله‌ها، مجله‌های علمی با ناشر تجاری و مجلات معتبر انجمن‌های علمی را دربر می‌گیرد؛ گفت: دسترسی آزاد به لحاظ جغرافیایی با در نظر گرفتن ویژگی‌ها در آمریکا، انگلیس و اتحادیه اروپا متمرکز است. به این ترتیب که در فوریه سال 2002 در بوداپست پایتخت مجارستان اولین بیانیه دسترسی آزاد تصویب شد.

عمرانی افزود: آمریکا اولین تصمیم گیرنده در بحث دسترسی آزاد بود و در مرحله اول مقاله‌های پزشکی با بودجه عمومی پژوهش و تحقیق شده بود، به صورت رایگان و شش ماه پس از انتشار در دسترس عموم قرار گرفت.

او می گوید: دولت انگلیس در سال 2012 موضوع دسترسی آزاد را پذیرفت و در سال 2011 موضوع دسترسی آزاد در اتحادیه اروپا مطرح شد که با مقاومت ناشران روبرو شد و درنهایت در سال 2018 پذیرفته شد. کمیسیون اروپایی نیز بر اساس سند «رهنمودی بر دسترسی آزاد به انتشارات علمی و داده‌های پژوهشی در افق 2020» بر دو مدل طلایی و سبز دسترسی آزاد به عنوان انتشار نتایج تحقیقات در اتحادیه اروپا از شروع سال 2013 تاکید می‌کند و اظهار امیدواری کرد که در سال 2020 همه داده‌های پژوهشی و انتشارات علمی این قاره به صورت رایگان در اختیار قرار گیرد.

دبیر شورای تامین منابع علمی وزارت عتف در توضیح علم باز و داده‌های باز پژوهشی گفت: علم باز، علم قرن 21 است و داده‌های پژوهشی مهمترین بخش تعریف علم باز محسوب می‌شود.

این استاد دانشگاه درباره فعالیت برخی از کشور‌ها در حوزه دسترسی آزاد یادآور شد: کشور مصر، طی چند سال گذشته با افزایش مبلغی روی قبض‌های آب و برق توانسته دسترسی به مقاله‌های علمی را برای کل کشور دسترس پذیر کند. کشور ترکیه نیز دو کنسرسیوم قوی در این زمینه دارد و کشور هند هم در سال 2018 اعلام کرد که پنجمین تولید کننده مقالات علمی بعد از آمریکا، چین، انگلیس و آلمان است.

سید ابراهیم عمرانی درباره فعالیت ایران در حوزه دسترسی آزاد گفت: از زمان تشکیل کمیته علم سنجی دانشگاه تهران در اواخر دهه 80 توصیه شد که دسترسی آزاد رسمی شود و تنها به باز بودن دسترسی به مقاله‌ها در پایگاه‌های آرشیو مجلات اکتفا نکنند. مکاتبات بسیاری با مراکز مختلف انجام شد که یا متوقف شد و یا با وعده‌های عملیاتی نشده مواجه شدیم.