غفلت مسئولین یا حماقت مردم؟ / تخریب آثار باستانی در چهارشنبه سوری

آثاری چند هزار ساله در جغرافیای ایران که به میراث فرهنگی تمام دنیا مشهور است، اما حفاظت از آن‌ها از سوی نهاد‌های مسوول و بعضی از مردم بعضا نادیده گرفته می‌شود؛ از نوشته‌ها و یادگاری‌های عجیب روی این آثار تا ساخت‌وساز‌های اقتصادی در حریم این میراث بشر گرفته تا تخریب‌های تازه و ماجرای چهارشنبه‌سوری امسال؛ جشن باستانی ایرانیان در آخرین چهارشنبه سال 1402 که چهارشنبه‌سوری خوانده می‌شود امسال دست‌کم دو اثر تاریخی ایران را نشانه گرفت؛ شلیک ترقه و نارنجک دستی به کتیبه‌های هخامنشی در استان همدان و همچنین پل خواجو اخباری است که تاکنون مخابره شده، اما این همه ماجرا نیست و پیش‌تر و در سال‌های گذشته هم بار‌ها چنین اخباری منتشر شده است.

یک مورد خبرساز دیگر پرونده موزه رشت است که در چند گزارش مفصل به آن پرداختیم و از برخورد عجیب این موزه با خمره‌های تاریخی که به سطل آشغال تبدیل شده بودند، نوشتیم. پرونده تازه، اما به چهارشنبه‌سوری امسال و دو شهر باستانی ایران برمی‌گردد.

پل خواجو در معرض خطر

اگرچه بسیاری از شهر‌های ایران خود را پایتخت فرهنگی یا مرکز آثار باستانی ایران می‌خوانند، اما بی‌شک اصفهان در این بین جایگاه مهمی دارد هرچند که در این سال‌ها بار‌ها رسانه‌های محلی و کشوری از بی‌توجهی به این آثار در اصفهان نوشتند. مورد تازه به چهارشنبه‌سوری امسال برمی‌گردد و خلاصه خبر و تصاویر منتشر شده به این صورت است که در شب چهارشنبه‌سوری امسال پل خواجو با نارنجک دستی آسیب دیده و اثر این آسیب مشهود است. انتشار این تصاویر در حالی است که تاکنون مسوولان استانی و همچنین مدیران وزارت میراث به این موضوع واکنشی نداشته و توضیحی در این باره ارایه نکردند. مساله برجسته چهارشنبه‌سوری امسال، اما در همدان و ضربه به یکی از آثار دوره هخامنشی برمی‌گردد.

خطر بیخ گوش کتیبه‌های گنجنامه

وجود کتیبه و سنگ‌نوشته‌های گنجنامه همدان در دل کوه‌های الوند با قدمتی طولانی و 2500 ساله حاکی از تمدن ایرانیان و بالندگی ایرانیان به تاریخ و تمدن خود است، اما گویا افرادی به هر دلیلی چندان با این موضوع آگاه نیستند و خواسته یا ناخواسته کمر به تخریب این میراث بسته‌اند. همین چند ماه پیش بود که بالا رفتن فردی از بدنه کتیبه گنجنامه در فضای مجازی اعتراض بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی را برانگیخت و این امر موجب شد تا نسبت به حفاظت این اثر با اقدامات ایمنی دوچندان گوشزد کنند و به روایت رسانه‌های استانی این نگرانی مردم و دوستداران میراث موجب آن شد تا میراث فرهنگی با همکاری شهرداری نسبت به نصب نرده در مقابل این کتیبه برای جلوگیری از نزدیک شدن افراد به کتیبه اقدام کند، اما گویا این اقدام تاثیر چندانی در ایمنی و حفاظت کتیبه نداشته است. خبر تازه می‌گوید که یک شب پس از شب چهارشنبه‌سوری فرد یا افرادی در یک اقدام نابخردانه با پرتاب نارنجک دست‌ساز به کتیبه 2500 ساله هخامنشی گنجنامه موجب آسیب به این کتیبه شدند که این اقدام آن‌ها احساسات مردم فرهنگ‌دوست و دوستدار تاریخ و تمدن کشورمان را در فضای مجازی برانگیخت.

درباره اینکه آیا این آسیب قابل ترمیم و مرمت است یا خیر؟ و اینکه میراث فرهنگی با چنین اتفاقی چه تدابیری برای حفظ و محافظت از این اثر تاریخی بی‌نظیر در پایتخت هگمتانه اندیشیده، سوالی است که معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان به آن پاسخ داد. معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همدان در تشریح اتفاق رخ داده برای کتیبه‌های گنجنامه اظهار کرد: متاسفانه اطلاع داده شد که کتیبه گنجنامه با استفاده از مواد محترقه عامل یا عاملان دچار آسیب شده است. حمیدرضا حیدری با بیان اینکه با حضور در محل متوجه شدیم از دو کتیبه، کتیبه سمت راست، قسمت پایین آن توسط افراد ناشناس مورد اصابت مواد محترقه قرار گرفته، اما خوشبختانه کتیبه‌ها آسیب فیزیکی ندیده‌اند و تنها دوده و سیاهی روی کتیبه مانده است، تصریح کرد: با همکاری متخصصان با استفاده از داربست با مواد مخصوص این دوده و سیاهی‌ها پاک شد و اثر آن کامل از بین رفت.

او با بیان اینکه چندی پیش نیز شخصی برای گرفتن عکس از کتیبه‌های مورد نظر بالا رفته بود، خاطرنشان کرد: این امر موجب شد تا برای محافظت از کتیبه‌ها و جلوگیری از چنین مواردی نسبت به نصب نرده در اطراف کتیبه با همکاری شهرداری اقدام کنیم، اما متاسفانه این اقدام کافی نیست و برخی افراد با آتش روشن کردن و پرتاب مواد محترقه چنین حوادثی را پیش می‌آورند. البته در شب چهارشنبه‌سوری نیرو‌های یگان حفاظت میراث فرهنگی در محل گنجنامه در آماده‌باش کامل بودند. او با تاکید بر ضرورت آموزش، فرهنگ‌سازی و اغنای فرهنگی آحاد مردم نسبت به حفاظت و مراقبت از چنین اثر تاریخی ارزنده‌ای مطرح کرد: این اثر یک اثر شاخص ملی استان همدان و ایران زمین بوده که 85 میلیون نفر از جمعیت ایران زمین از این سهم دارند و کسی که چنین کاری را انجام می‌دهد، عمق فاجعه بی‌فرهنگی او است. او با اشاره به برنامه‌های اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای حفاظت هر چه بیشتر از این اثر تاریخی شاخص ادامه داد: طبق بررسی‌ها و برنامه‌ها قرار است که با همکاری شهرداری و نهاد‌های ذی‌ربط بتوانیم یک بخش خصوصی را برای حفاظت از این اثر انتخاب کنیم که متولی این قسمت شود و بلیت‌فروشی و حفاظت فیزیکی و الکترونیکی آن را انجام دهد، با جدیت پیگیر این موضوع هستیم و به‌طور قطع این امر اتفاق خواهد افتاد.

حیدری همچنین بیان کرد: برخی تدابیر فنی هم پیشنهاد داده شده که از جمله این تدابیر فنی استفاده از شیشه ضدگلوله و سکوریت برای این کتیبه‌هاست. در این باره مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان نیز گفت: در پی پرتاب یک ترقه در شب گذشته - چهارشنبه 23 اسفند - به یکی از کتیبه‌های گنجنامه همدان توسط شخص یا اشخاصی و پخش دوده ناشی از آن روی کتیبه، به محض دریافت اطلاع گروه مرمت برای اصلاح وضعیت به مجموعه اعزام شد. محسن معصوم‌علیزاده اظهار کرد: پس از بررسی‌های کارشناسی انجام شده، مشخص شد هیچ آسیبی به بنا وارد نشده است و تنها دوده ناشی از این ترقه به درستی باعث ایجاد نگرانی برای فعالان میراث‌فرهنگی شده بود. مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان همدان مطرح کرد: دقایقی پیش عملیات پاکسازی دوده‌ها به پایان رسید و این کتیبه ارزشمند به حالت اولیه خود بازگشت و امیدواریم دیگر شاهد این اتفاقات نباشیم.

واکنش وزیر میراث فرهنگی به پرتاب ترقه به کتیبه گنجنامه همدان

وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در واکنش به پرتاب یک ترقه به کتیبه گنجنامه همدان و اقدام فوری اداره‌کل میراث‌فرهنگی این استان در ترمیم آن، در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس یا همان توییتر سابق نوشت: هنوز تا تحول فکری در جامعه برای حفظ فرهنگ و تمدن تاریخی‌مان فاصله داریم. عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در پیامی از اداره‌کل میراث فرهنگی همدان برای ترمیم جزیی و فوری کتیبه گنجنامه قدردانی کرد. وزیر میراث فرهنگی نوشت: بار‌ها گفته‌ایم که میراث ناملموس، روح میراث ملموس است. هنوز تا تحول فکری در جامعه برای حفظ فرهنگ و تمدن تاریخی‌مان فاصله داریم.

انتشار این دو خبر در روز‌های گذشته واکنش بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی و تاریخی ایران را هم به همراه داشت و کارشناسان بسیاری نبود فضای مناسب برای برگزاری جنش‌های باستانی ایران و همچنین بی‌توجهی برخی مسوولان به چنین آثاری را زمینه‌ساز برخورد‌های غیرفرهنگی برخی افراد با چنین آثار فرهنگی و تاریخی عنوان کردند. ریشه، اما هر چه که باشد، خبر مهم این است که آثار فرهنگی و تاریخی ایران که متعلق به تمام دنیاست، حالا در خطر جدی است و ضروری است هر کسی که دستش می‌رسد، کاری انجام دهد.