فروچاله؛ زخمی بر پیکره گلستان جنوب کشور / وقتی مردم از ترس دفن شدن زیر آوار خواب ندارند

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا به نقل از هرمز؛ دشت میناب یکی از قدیمی ترین جلگه های ایران زمین است که گفته می شود قدمتی 100 هزار ساله دارد و سابقه آن به زمان ساسانیان بر می گردد.؛ سرزمینی که نماد آبادانی در جنوب کشور است و برای سالیان سال آوازه مرکبات باکیفیت آن بر سر زبان ها بود.

اما این دشت نیز مانند بسیاری از عرصه های طبیعی ایران این روزها وضعیت وخیمی پیدا کرده و با وضعیت فعلی دور نیست که نام دشت میناب را در هم کتابها بخوانیم و به جای آن با "فروچاله میناب" رو به رو باشیم.

"زمانی لیمو و پرتقال میناب شهره آفاق بود و مناسب بازارهای صادراتی، حالا در بازارهای میناب هم لیموی مینابی پیدا نمی شود و لیمو جهرم جایش را گرفته، نه که لیمو جهرم بهتر باشد بلکه دیگر باغی نمانده که لیمو از آن به دست بیاید."

دلهره هر شب مردم از دفن شدن زیر آوار ترک‌های خانه‌هاشان

به جرات می توان امروز از پدیده هایی همانند فروچاله ها در زمین به مثابه بیماری هایی خاموش برای بدن انسان یاد کرد، بیماری‌هایی که در ظاهر هیچ نشانه ای از آن ها نیست؛ اما زمانی که ابعاد ظاهری خود را نشان می دهند، بیمار و اطرافیانش متوجه وخامت حال فرد شده و بی محابا دست به دامن و جستجوی دارو و درمان می شوند کما این که اغلب این تلاش ها و تکاپوها نیز راهی به جایی نمی برد و یا دست کم از شدت درد بیمار نمی کاهد و در آخر نیز نوشدارو پس از مرگ سهراب می شود.

پدیده فروچاله های شهرستان میناب که در 90 کیلومتری شرق بندرعباس واقع است نیز از این حیث شاید تشابه بسیاری با یک بیماری خاموش داشته باشد، در گذشته های نه چندان دور میناب را گلستان می خوانند و محصولات صیفی و باغی این شهرستان از انبه های کمیاب گرفته تا مرکبات آن، رقیبی در منطقه نداشت.

" غم بی‌آبی و خشکسالی که شیره جان نخل‌های میناب را مکیده از یک سو، دلهره هر شب مردم از دفن شدن زیر آوار ترک‌های خانه‌هاشان از سوی دیگر آن‌قدر مهیب هست که قلب آدمی را فارغ از اینکه گوش‌هایش از خبرهای هرروزه فروچاله‌های میناب" و وعده‌های مسئولین پر باشد، محزون کند.

فروچاله‌های دشت میناب که وضعیت بحرانی را در منطقه به وجود آورده‌اند از سال 84 در میناب و منطقه چلوگاومیشی پیدا شدند؛ مستندات و فیلم‌هایی نیز توسط شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان از همان سال تاکنون موجود است.

ضرورت جابجایی 15روستای میناب، گزارشی که رسانه‌ای نشد

شاید مهمترین وحساسترین سفری که در خصوص فروچاله‌های دشت میناب طی سنوات اخیر صورت گرفت و هیچگاه رسانه‌ای هم نشد سفر مهدی زارع، استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله بود که پس از بازدید و انجام تحقیقات در اظهار‌نظری که تنها به فرمانداری میناب گزارش شد، اعلام کرد که 15روستای واقع در کانون فروچاله‌ها بایستی برای جلوگیری از فاجعه انسانی از سکنه خالی و به جای دیگر انتقال یابند.

البته این مهم شاید خیلی هم دور از ذهن نباشد، وقتی هر بیننده‌ای با اولین بازدید از روستاهای در معرض خطر، شکاف‌های ایجاد شده بر دیوار بناهای نه چندان مقاوم روستائیان را با چشم غیر مسلح می‌بیند و ورود باد و خاک از درون این شکاف‌ها را احساس می‌کند.

دیگرحاصل بازدیدهای مکرر مدیران و چهره‌های مطرح کشور، به ویژه محمد باقر نوبخت معاون رئیس جمهور و مریم ابتکار رئیس سازمان محیط زیست، ایجاد و افزایش سطح توقعات بجای مردم منطقه در پی انعکاس اخبار فرونشست زمین در جلسات ملی و منطقه‌ای بود، که البته خواسته و توقعی به حق است.

مطالبه حقوق حق آبه مردم از مسئولان

محمد علی مویدی مدیر موسسه نگاهبانان جلگه میناب و فعال محیط زیستی گفت: بنده و تمام کسانی که پیگیری این معضل تهدید آمیز را وظیفه خود می‌دانند، در قالب فعالان محیط زیستی تلاش‌های بسیاری برای مطلع کردن مدیران استان و کشور نسبت به عمق فاجعه کردیم و خوشحالیم که حداقل حاصل این پیگیری‌ها، آگاهی جامعه نسبت به وقوع این پدیده تلخ است.

وی ادامه داد: بارها و بارها با حضور هرکدام از مسئولان کشوری و استانی با بیان نظرات علمی کارشناسان زمین شناسی کشور که خود از نزدیک شاهد و نظاره‌گر پدیده فروچاله‌های میناب بودند، حقوق حقه دشت میناب و مردم درمانده روستاهای بخش مرکزی این شهرستان را مطالبه کردیم.

خانه هایی که به یکباره فرو می ریزند

شهروند مینابی و ساکن روستای چلو گاومیشی گفت: سال گذشته بخشی از دیوار حیاط خانه ام به یک باره فروریخت وقتی که به دنبال علت آن گشتم متوجه شدم شکاف بسیار عمیقی زیر آن ایجاد شده است.

وی افزود: در روستای چلو هر روز بر تعداد شکاف منازل مسکونی افزوده می شود و ایجاد شکاف و حفره در نزدیکی خانه های مردم موجی از نگرانی را بین اهالی منطقه ایجاد کرده است.

این شهروند مینابی بیان کرد: از مسئولین می خواهیم تا نسبت به رفع مشکل اهالی این روستا اقدام و برای زندگی کار و اشتغال مردم میناب هم فکری کنند.

30 روستا در چنبره فروچاله

علی ذاکری فعال زیست محیطی با بیان اینکه علت این فرونشست به‌زعم بسیاری از کارشناسان سازمان زمین‌شناسی، حوزه آب و منابع آبی این است که برداشت بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی دشت میناب صورت گرفته است، افزود: تخلیه آبخوان‌ها از آب خود را به شکل فروچاله نشان داده‌اند، بیش از 30 روستا در بخش مرکزی و بنزرک میناب درگیر فروچاله‌ها هستند، در این 30 روستا مدارس، خانه‌های بهداشت و جاده‌ها آسیب‌های جدی دیدند، حتی به گفته کارشناسان زمین‌شناسی خیلی از این روستاها باید تخلیه شوند.

وی ادامه داد: ازآنجایی‌که امکانی برای اسکان این جمعیت وجود نداشته تاکنون اقدامی جهت انتقال این افراد صورت نگرفته است، انتقال این افراد همت مسئولین را می‌طلبد.

ذاکری با بیان اینکه پدیده فروچاله‌ها به جایی رسیده که به مرکز شهر میناب کشیده شده است، عنوان کرد: باند فرودگاه میناب و محله سلیمانی که دقیقا روبروی بیمارستان مرکز شهر میناب است نیز درگیر فروچاله شده‌اند و هر آن ممکن است هرکدام از این 30 روستا توسط زمین بلعیده شوند.

وی خاطرنشان کرد: با تلاش و دعوت تشکل‌های مردمی و فعالان زیست‌محیطی، مدیر منابع آب ایران، پروفسور کردوانی پدر علم کویر شناسی، دانشکار آراسته پدر علم هیدرولوژی ایران، پروفسور کهرم، خانم ابتکار رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست، مدیرکل آموزش سازمان حفاظت محیط‌زیست به میناب آمده‌اند، بازدیدهایی از منطقه داشته‌اند، قول‌هایی هم دادند و تاکنون ماحصل این تلاش این بوده که توانستیم پرونده وضعیت بحرانی دشت میناب را به شورای عالی آب بکشانیم که امیدواریم مسئولین و به‌خصوص نمایندگان هرمزگان در آنجا حمایت بکنند تا برای این مسئله یک مصوبه ملی بگیریم.

این فعال زیست‌محیطی با اشاره به اینکه باید یک تدبیر آنی و فوری از جانب مسئولین صورت بگیرد و این از توان مسئولین استانی خارج است و باید یک تدبیر ملی برای وضعیت بحرانی دشت میناب اندیشیده شود، ابراز کرد: باید از انتقال آب از حوزه میناب به بندرعباس جلوگیری و برای تأمین آب شرب بندرعباس از یک منبع پایدار چاره‌ای اندیشیده شود که به‌زعم کارشناسان تنها با احداث آب‌شیرین‌کن امکان‌پذیر است.

ذاکری با بیان اینکه حدود 20 سال پیش در منطقه چلوگاومیشی میناب اگر به‌اندازه 20 سانتی‌متر زمین را حفر می‌کردیم به آب می‌رسیدیم، اظهار کرد: حتی فیلم‌هایی قبل‌تر از آن موجود است که آب از روی زمین می‌جوشیده و روان بوده است اما اکنون فروچاله‌هایی ایجاد شده، تمامی نخل‌ها و درخت‌ها در حال از بین رفتن و باغ‌ها در حال خشک شدن هستند.

وی ادامه داد: این‌ها نتیجه عملکرد بد درزمینه مدیریت آب است و برداشت بی‌رویه از منابع آبی دشت میناب باعث شده که وضعیت به این شکل شود.

این فعال زیست‌محیطی بیان کرد: علاوه بر تلفات انسانی بسیاری از حیوانات و احشام منطقه از شتر، گاو، بز، بزغاله و گوسفند مردم و چوپانان در این فروچاله‌ها می‌افتند و هیچ کاری هم نمی‌توان برای آن‌ها انجام داد و تلف می‌شوند؛ مردم برخی از این فروچاله‌ها را با خار و خاشاک پوشانده‌اند تا احشام داخل آن‌ها نیفتند.

سرانجام نافرجام پیگیری ابتکار در سورای عالی آب

وضعیت بغرنج دشت میناب موجب شد تا خود اهالی منطقه در قالب تشکل های مردمی "نگهبانان آب جلگه میناب" به صورت خود جوش وارد عمل شده و وضعیت چالشی منطقه را به گوش مسئولان برسانند.

همین تلاش ها، تیرماه 95 معصومه ابتکار را به استان هرمزگان کشاند و وی با بازدید میدانی با وضعیت نگران کننده منطقه آشنا شد و "نگرانی مردم در مورد دشت و جلگه میناب را به حق دانست " و وعده داد که این مسئله را در شورای عالی آب پیگیری کند اما مشخص نیست سرانجام وضعیت دشت میناب در این شورا بررسی شد یا خیر.

مصطفی طاهرزاده می گوید: شاید اگر آب شیرین کن بندرعباس راه اندازی شود بتوان بخشی از آب شرب مرکز استان را از آن تامین کرده و به دنبال آن فشار از روی سفره های زیرزمینی برداشته شود.

"در حال حاضر در مناطق روستاهایی اطراف شهر میناب شاهد فرونشست است. در حال حاضر بندرعباس با چالش جدی برای تامین آب شرب روبه رواست که با توجه به کمبود بارش ها باید برای آن چاره اندیشی کرد.

این در حالیست که رئیس سازمان محیط زیست معتقد است که انتقال آب آشامیدنی از میناب به بندرعباس را نمی توان بلافاصله متوقف کرد، اما این انتقال را می توان در حد ضرورت کاهش داد تا با اجرای طرحهای کوتاه مدت مانند استفاده از آبشیرین کن و تامین سفره های آب زیرزمینی مشکل کمبود آب را برطرف کرد.

پیش‌ازاین پروفسور کردوانی، در آذرماه سال 94 در سفری که به میناب داشت، گفته بود: استفاده بی‌رویه از آب و ذخایر زیرزمینی سبب شده است که دشت‌های میناب بمیرند، خاک این دشت‌ها فرسایش یافته است که این فرسایش خاک یکی از دلایل به وجود آمدن فروچاله‌ها هستند.

وی با بیان اینکه خط‌های انتقالی آب از دشت‌ها و سد استقلال میناب باید قطع و برداشت آب از دشت میناب متوقف شود زیرا وضعیت دشت‌های میناب به‌شدت بحرانی است، پلمپ چاه‌های عمیق، احداث سدهای خاکی، استفاده از آب دریا با راه‌اندازی آب‌شیرین‌کن‌های خورشیدی و مهار کردن آب‌های جمع شده در پشت‌بام‌ها را تنها راهکار جلوگیری از پیشروی این پدیده در میناب دانسته بود.

همچنین در همان زمان علی‌اصغر رضایی، مدیرعامل وقت شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان تنها راه موجود برای تأمین آب استان هرمزگان را احداث آب‌شیرین‌کن در جوار دریا اعلام کرده بود.

پروفسور اسماعیل کهرم، مشاور وقت رئیس سازمان محیط‌زیست کشور نیز در خردادماه سال 95 در سفری که به میناب داشت، حفر چاه‌ها و برداشت بی‌رویه آب را از عوامل ایجاد فروچاله‌ها در دشت میناب دانسته و اظهار کرده بود: چنانچه چاه‌ها پلمپ نشود و این روند ادامه داشته باشد در آینده‌ای نزدیک باید منتظر جابجایی و کوچ روستائیان در معرض خطر باشیم.

جمعی از فعالان زیست‌محیطی در اوایل تیرماه سال 95 اقدام به راه‌اندازی کمپینی تحت عنوان "هزارنامه برای پایان دادن به خشک کردن دشت میناب" و تهیه یک طومار و جمع‌آوری امضای 20 هزار نفر مینابی برای رفع بحران آب در میناب از مسئولان رده‌بالای کشور طلب یاری خواستند.

سفری که دوشنبه 21 تیرماه همراه با معاون امور آب و آبفای وزارت نیرو، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور و معاون آب‌وخاک وزارت جهاد کشاورزی محقق شد و بازدید ابتکار از فرو چاله‌های دشت میناب در روستاهای میناب بار دیگر او را بر آن داشت تا بر ضرورت اصلاح و بازنگری در سیاست‌ها و مدیریت منابع آبی تأکید کند.

بعد از این بازدید، رئیس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست از آغاز این اقدام در دولت یازدهم و بازنگری در سیاست‌های مدیریت منابع آب به‌ویژه سدسازی و نحوه بهره‌برداری از سدها خبر داد و اشاره‌ای هم به ایجاد سازوکارهایی قانونی درزمینه ارزیابی زیست‌محیطی و توقف احداث 15 سد جدید در کشور، همچنین توقف بهره‌برداری و آب‌گیری بعضی سدها با موافقت وزارت نیرو داشت.

رئیس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست برای کوتاه‌مدت، استفاده از آب‌شیرین‌کن و برای بلندمدت اجرای طرح‌های وسیعی مانند تغذیه سفره‌ها و تقویت آبخیزداری، استفاده صحیح از منابع موجود آب، جلوگیری از هدر رفت آب و استفاده صحیح از پساب را گره‌گشا دانست و از مردم و مسئولان خواست با همکاری هم برای اصلاح الگوی کشاورزی و آبیاری و هم بستن چاه‌های غیرمجاز تلاش کنند.

مجتبی پاک پرور، عضو انجمن علوم خاک ایران نیز در تیرماه سال 96 در سفری که به میناب داشت، نقش مخرب انسان در تخریب طبیعت را بسیار نگران‌کننده دانسته و عنوان کرده بود: برای مهار فروچاله‌های میناب راهکار فراگیر و جامعی وجود ندارد و تنها راهکار جلوگیری از پیشرفت و گسترش بیشتر فروچاله‌های دشت بحران‌زده میناب است و این وضعیت قابل جبران نیست.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین اکبری، رئیس‌کل دادگستری استان هرمزگان نیز در همایشی که در دی‌ماه سال 96 برگزار شده بود اعلام کرد که رسیدگی ویژه به موضوع فرو چاله‌های دشت میناب را در دستور کار شورای حفظ حقوق بیت‌المال استان قرار داده است.

و سرانجام در نهم اسفندماه 96 هم‌زمان با سفر رئیس‌جمهور به استان هرمزگان و بر اساس دستور ویژه رضا اردکانیان؛ وزیر نیرو، محمد حاج رسولی‌ها، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران و علی‌اصغر قانع، معاون برنامه‌ریزی و توسعه شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور از پروژه 100 هزار مترمکعبی آب‌شیرین‌کن شهر بندرعباس بازدید کردند تا از نزدیک در جریان مراحل پیشرفت فیزیکی این پروژه باشند.

برداشت های غیر اصولی و استحصال های بی رویه از دشت های میناب

و سرانجام محمد احمدی فرماندارویژه میناب در 28 تیرماه 98 در همایش کشت هزاره گفت: برداشت های غیر اصولی و استحصال های بی رویه از دشت های میناب بدون توجه به کارهای کارشناسی شده و زیست محیطی موجب شد این دشت طلایی به محلی جهت گسترش فروچاله ها تبدیل شود و نه تنها باعث توسعه کشاورزی نشود بلکه ساکنان روستایی را نیز به مشکلات عدیده ای مواجه کرد.

وی بیان کرد: از نمایندگان و اعضای فراکسیون های مختلف مجلس که در این همایش حضور دارند تقاضا داریم همانگونه که استاندار و نماینده شرق هرمزگان در مجلس شورای اسلامی آستین همت را بالا زده و احیای این دشت زخم خورده را آغاز کرده اند، اعضای فراکسیون های مجلس نیز وزارتخانه های نیرو و جهاد کشاورزی را مکلف کنند تا با تامین اعتبار شتاب بیشتری به احیای این دشت دهند.

علیرغم دید و بازدیدهای انجام شده مسئولان از دشت و جلگه میناب فروچاله ها در پی بازندگی های اخیر با رنگ و لعابی متفاوت با عمق بیشتر همچنان دشت طلایی گلستان جنوب کشور و ساکنین بیشتر روستاها را در معرض تهدید زیست محیطی قرار داده است امید است مسئولان این موضوع مهم را به فراموشی نسپارند و برای رفع این مشکل تدابیر لازم را بیاندیشند.

انتهای پیام /