قدیمی‌ترین سند ازدواج در مرکز اسناد آستان قدس رضوی مربوط به دختر شاهرخ شاه افشار است
مشهد - ایرنا - رییس اداره اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: قدیمی‌ترین عقدنامه موجود در این مرکز مربوط به عقدنامه دختر شاهرخ شاه افشار است که یکی از شاهدان آن، شیخ فضل‌الله نوری است.
به گزارش روز چهارشنبه آستان قدس رضوی، الهه محبوب افزود: قباله ازدواج امین‌الدوله، فرزند مجدالملک، از شخصیت‌های مهم دوره قاجار که صدراعظم ایران در دوران مظفرالدین شاه بود از دیگر عقدنامه‌های مهم این مجموعه به شمار می‌رود. وی ادامه داد: مجموعه ارزشمندی از قدیمی‌ترین عقدنامه‌های تاریخی مربوط به دوره‌های افشاریه، قاجار و پهلوی در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که ضمن ارزش تاریخی، به شیوه هنرمندانه‌ای صفحه‌آرایی و تزیین شده است. رییس اداره اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: مجموعه‌ای از عقدنامه‌ها مربوط به اقشار مختلف مردم شامل جوامع شهری و روستایی و طبقات مختلف اجتماعی اعم از علما و روحانیون، درباریان و دیوانیان، تجار، اطبا و کسبه از مناطق مختلف شامل خراسان، تهران، اصفهان، یزد و شیراز در این مرکز نگهداری می‌شود که به سه زبان فارسی، عربی و ترکی است. وی درباره شکل و ابعاد این عقدنامه‌ها افزود: بیشتر عقدنامه‌ها تک‌برگی و برخی دفترچه‌ای و دارای جلد هستند و ابعاد متنوعی دارند. تعداد سطرهای آن‌ها براساس شکل، سبک نگارش و تنظیم و این‌که مربوط به طبقات پایین جامعه یا بزرگان باشد، متفاوت است. محبوب ادامه داد: اغلب کاغذهای این اسناد فرنگی است و برای نقوش تزیینی آن از رنگ‌های مختلف سرخ، سبز، آبی، زرین و سفید استفاده شده که با خط‌های مختلف نوشته شده است و نام شهود با درج مهر آن‌ها پایین عقدنامه دیده می‌شود. وی گفت: برخی عقدنامه‌ها مرتبط با طبقه‌های اجتماعی مختلف است که به انواع تزیینات هنری منقش شده است، همچنین برخی اسناد با سرلوح گنبدی، سرلوح با طرح نیم‌ترنج کتیبه و شمسه تزئئین شده که از جمله اسناد نفیس در این زمینه، متعلق به ازدواج دختر مؤتمن الملک فرزند میرزانصرالله خان نائینی مشیرالدوله است. رییس اداره اسناد آستان قدس رضوی افزود: برخی تزیینات این عقدنامه شامل سرلوح تاجی شکل، با گل و برگ‌های ختایی و نقوش اسلیمی با حاشیه‌ای ساده و شنگرف آراسته شده که در ذیل آن، کتیبه‌ای قلمدانی با زمینه زرین و دو نیم‌ترنج با زمینه لاجوردی و گل و برگ‌های زرین است. حاشیه دو صفحه اول مذهب به نیم‌ترنج‌های متناوب است که همانند سرلوح دارای گل و برگ‌های ختایی و نقوش اسلیمی در زمینه زرین است و بقیه صفحات دارای نقوش کتیبه قلمدانی در حاشیه است وی ادامه داد: دو صفحه آخر هم دارای جدول‌های مربعی‌شکل با نقوش ستاره‌ای چندپر است که برای متن نوشته شهود در نظر گرفته شده و سند با ترکیب زیبایی از خط نسخ و نستعلیق و رنگ‌های سیاه و شنگرف نوشته شده است. محبوب گفت: با توجه به این‌که در برخی اسناد، عناوین زوجین و پدران آن‌ها، شغل زوجین، محل سکونت، سن و زمان ازدواج، مهریه و چگونگی پرداخت، شرایط ضمن عقد، وکلای زوجین، ظهر یا پشت‌نویسی عقدنامه‌ها با موضوعات مختلف درج شده است، از دل این اسناد به اطلاعات ارزشمندی درباره مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی هر دوره می‌توان دست یافت.
مدیر مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نیز گفت: قدیمی‌ترین کتب خطی ازدواج به سه زبان در گنجینه نسخ خطی آستان قدس رضوی موجود است. دکتر علی سوزنچی کاشانی افزود: نسخه‌های خطی و چاپ سنگی نفیسی با موضوع ازدواج در مخزن کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که قدمت برخی نسخه‌ها به قرن ششم قمری می‌رسد. وی ادامه داد: نسخه‌های خطی و چاپ سنگی نفیسی به زبان‌های فارسی، عربی و اردو با موضوع نکاح و ازدواج در این مرکز نگهداری می‌شوند که بیشتر آن‌ها دارای بلاغ و حاشیه بوده و تصحیح و مقابله شده است.
مدیر مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: برخی از این نسخه‌ها به‌طور ویژه به موضوع ازدواج و نکاح پرداخته و برخی نسخه‌ها بخشی از آن به این موضوع اختصاص یافته است. وی افزود: یکی از نفیس‌ترین نسخه‌ها، نسخه‌ای به قدمت قرن ششم قمری با عنوان "الانتصار فیما انفردت به الامامی" در موضوع فقه است که در سال 596 قمری به خط نسخ 19 سطری بر کاغذ حنایی با عناوین شنگرف کتابت شده و بخشی از آن، به موضوع ازدواج اختصاص یافته است. سوزنچی ادامه داد: اختلاف زوجین در مهر رساله‌ای خطی به زبان عربی با موضوع فقه، روابط زوجین، مهریه و ازدواج، تألیف محمدباقربن محمد میرداماد است که در سال 1022 قمری به خط نستعلیق 11 سطری بر کاغذ نباتی کتابت شده است. وی با اشاره به کتب چاپ سنگی گفت: کتاب "نکاح و ازدواج" یا "کتاب‌الازدواج" تألیف اسماعیل‌بن علی‌نقی غروی در سال 1352 قمری در 28 صفحه در تبریز چاپ شده است و کتاب "وسائل‌الابتهاج فی حفظ صحت‌الازدواج" یا "تحفه‌الخواتین" نوشته "کریزل" به قلم "زین‌العابدین نایب‌الصدر شیرازی" در سال 1325 قمری در بمبئی به خط نستعلیق و به صورت مصور چاپ شده است.
مدیر مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی افزود: دو نسخه چاپ سنگی نیز به زبان اردو در این مجموعه به نام های «بک آن میریج یعنی کتاب‌النکاح» در 116 صفحه به خط نستعلیق در سال 1336 قمری در هند منتشر شده و اهدایی رهبر معظم انقلاب به گنجینه رضوی است و همچنین، کتاب «نظام ازدواج» تألیف علی‌نقی نقوی نصیرآبادی در سال 1337 قمری در لکهنو هندوستان در 16 صفحه به خط نستعلیق در قطع 18 در 12 سانتی‌متر منتشر شده است. وی به نسخه‌هایی به کتابت قرن هفتم تا 10 قمری اشاره کرد و ادامه داد: نسخه‌های متعددی از «الکافی»، «الصافی فی شرح‌الکافی»، «تبصر‌المتعلمین فی احکام‌الدین»، «تحریرالاحکام‌الشرعیه علی مذهب‌الامامیه»، «غایه‌المراد فی شرح نکت‌الارشاد»، «عوالی‌اللئالی‌العزیزیه فی الاحادیث‌الدینیه»، «کنزالعرفان فی فقه‌القرآن»، «کیمیای سعادت»، «تلخیص‌المرام»، «جامع‌المقاصد فی شرح‌القواعد»، «جواب مسائل»، «حاشی ارشادالاذهان»، «معارج‌السئول و مدارج‌المأمول»، «مصابیح‌السنه»، و «نهج‌الحق و کشف‌الصدق» که آن را علامه حلی برای سلطان‌محمد اولجایتو نوشته است، در مخزن کتب خطی موجود است. سوزنچی برخی دیگر از نسخه‌های نفیس را دارای تزییناتی در کتابت همچون عناوین و ابواب شنگرف، جداول اوراق به لاجورد و شنگرف و تحریر و زر، کمند به تحریر و زر، دارای سرلوح مزدوج زرپوش منقش و فصول به شنگرف ذکر کرد و گفت: «الروضه‌البهیه فی شرح اللمعه‌الدمشقیه»، «حلیه‌المتقین»، «التحفه‌السنیه فی شرح‌النخبه‌المحسنیه» و «استبصار» برخی از این نسخه‌هاست. وی افزود: «احقاق‌الحق فی نقض ابطال‌الباطل»، «اربعین (و شرح آن)»، «ارشادالأذهان الی احکام‌الایمان»، «الاشباه و النظایر»، «التعلیقه‌السجادیه» یا «شرح من لایحضره‌الفقیه»، «تعلیقات»، «تفسیر شاهی»، «تهذیب‌الاحکام»، «جامع‌الاخبار» یا «معارج‌الیقین فی اصول‌الدین»، نسخه‌هایی به کتابت قرن 11 تا 13 قمری هستند. وی ادامه داد: همچنین «جلاء‌العیون»، «دعائم‌الاسلام»، «روضه‌الواعظین»، «زبده‌البیان»، «شرح مفاتیح‌الشرایع»، «علل‌الشرایع والاحکام والاسباب»، «مشکوه‌المصابیح» و «مصباح‌الانظار» از دیگر نسخه‌های گنجینه خطی آستان قدس رضوی با سرفصل‌هایی درباره ازدواج است.
*س_برچسب‌ها_س*