قطره آبی بر گلوی تشنه فارسی در هند؛ از نمایشگاه کتاب دهلی تا دپارتمان‌های دانشگاه‌ها

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، پنجاه و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب دهلی نو امروز پس از 9 روز به کار خود پایان می‌دهد، در این نمایشگاه 1000 ناشر به عرضه کتاب‌های خود پرداختند و از 16 کشور شامل ایران، عربستان، امارات، ایتالیا، نپال، انگلیس، استرالیا و... نیز در نمایشگاه شرکت کردند.

نمایشگاه کتاب دهلی شباهت‌های بسیاری به نمایشگاه کتاب تهران داشت و مهمترین وجه این شباهت‌ها غلبه جنبه فروشگاهی بر نمایشگاهی و امکان بازدید عمومی از نمایشگاه بود. البته نمایشگاه کتاب دهلی به مانند نمایشگاه کتاب تهران تفکیک شده و بخش‌بندی شده نبود، همه ناشران عمومی‌، کودک و نوجوان، کتاب‌های درسی و حتی ناشران خارجی در کنار یکدیگر در 5 سالن به هم پیوسته جانمایی شده بودند.

دو روز ابتدایی و پایانی نمایشگاه کتاب دهلی به دلیل مصادف شدن با تعطیلات آخر هفته از استقبال قابل توجهی برخوردار بود، استقبالی که در روزهای بعد از آن به ویژه در روزهای نخست هفته کمرنگ‌تر شد. با توجه به جمعیت بالای دهلی این میزان استقبال در مجموع روزهای نمایشگاه استقبال قابل توجهی نبود.

حضور گروه‌های دانش‌آموزی یکی از ویژگی‌های نمایشگاه کتاب دهلی است که از همان نخستین ساعات آغاز به کار نمایشگاه تا روزهای بعد هم‌چنان ادامه داشت.

هندی‌ها علاقه‌مندی خاصی به کتاب و کتابخوانی دارند‌، این علاقه وقتی در کنار تمایل به کشف در آن‌ها قرار می‌گیرد، استقبال از غرفه ناشران خارجی حاضر در نمایشگاه را رقم می‌زد.

عربستان مهمان ویژه نمایشگاه کتاب دهلی بود که با هدف معرفی فرهنگ خوددر نمایشگاه شرکت کرده بود، نمایشی از فرهنگ که کتاب کمترین سهم را در آن داشت و به جایش موسیقی، لباس‌، صنایع دستی و ماکت‌هایی از آثار باستانی و خطاطی قرار داشتند، عربستانی‌های حاضر در نمایشگاه علاقه فراوانی به گرفتن عکس‌های یادگاری نیز داشتند تا جایی که غرفه عربستان معمولا پر بود از هندی‌هایی که می‌خواستند با نخل‌های تزئیئی و افراد حاضر در غرفه عکس یادگاری بگیرند.

شاید بتوان گفت، پررونق‌ترین حضور را در بین کشورهای خارجی ترکیه و ایران داشتند، ترکیه با نویسندگان و شاعرانش در نمایشگاه شرکت کرده بود، کتاب‌های بسیاری هم از شاعران و نویسندگان سال‌های اخیر این کشور در نمایشگاه عرضه شده بود، البته در طراخی غرفه ترکیه از المان‌های فرهنگی استفاده‌ای نشده بود. با این حال غرفه ترکیه یکی از شلوغ‌ترین غرفه‌های نمایشگاه بود.

غرفه ایران نیز مورد توجه و استقبال هندی‌ها قرار گرفته بود،‌مهمترین حسن غرفه ایران توجه به المان‌های شرقی در طراحی غرفه بود، استفاده از رنگ آبی در کنار طراحی نقشه‌ای ایران که مورد توجه قابل توجه هندی قرار گرفت و خود تبدیل به دیواری برای عکس یادگاری شد، از جمله محاسن این طراحی بود.

عرضه 800 عنوان کتاب که عمدتا شامل کتاب‌های ادبیات و تاریخ بود، نیز در نوع خود جالب توجه بود، کتاب‌هایی از حافظ‌، سعدی‌، فردوسی و.. در کنار کتاب‌هایی از فروغ، سهراب، اوستا، هوشنگ مرادی کرمانی، قیصر و... در غرفه ایران توجه‌ها را به خود جلب می‌کرد.

کتاب‌هایی از تاریخ معاصرایران، تفسیر قرآن، ادبیات پایداری، رهبر انقلاب، حوزه دین و... نیز در کنار کتاب‌های ایران‌شناسی و... عرضه شده بود. عمده کتاب‌ها به زبان فارسی بود و برخی کتاب‌ها نیز به انگلیسی‌، اردو و معدودی هم به هندی ترجمه شده بود.

اگرچه عمده بازدیدکنندگان از غرفه ایران هندی‌هایی بودند که یا زبان فارسی را می‌دانستند یا از پدران و مادران خود درباره فارسی و سرزمین ایران شنیده بودند، اما این ضرورت وجود داشت که کتاب‌های بیشتری به زبان انگلیسی یا هندی ترجمه شود. هم‌چنان که در جلسه دیدار یاسر احمدوند با اساتید زبان فارسی به توجه بیشتر به ترجمه کتاب‌های ایرانی به زبان هندی اشاره شد.

نکته قابل توجه در دیدارهای بین شاعران و ادبای ایرانی با شاعران و ادبای هندی‌، تاکید هر دو طرف بر پیوندهای مشترک بین این دو کشور بود، پیوندی تاریخی که علاقه بسیاری از هندی‌ها را برای جذب شدن به سمت زبان فارسی ترغیب کرده است.

در حاشیه حضور هیات ایرانی در دهلی به مناسبت نمایشگاه کتاب تهران، 3 جلسه مشترک بین فارسی زبانان ایران و هند شکل گرفت، در هر 3 جلسه اساتید زبان فارسی هند بر کمبود شناخت هندی‌ها از ادبیات معاصر ایران تاکید کردند‌، تا جاییکه اکر شاه استاد زبان فارسی دانشگاه در هند، از عدم شناخت دانشجویان هندی از ادبیات معاصر ایران سخن گفت و افزود: در دانشگاه های هند، ادبیات 60 سال پیش ایران به عنوان ادبیات معاصر تدریس می‌شود در حالیکه باید ادبیات امروز ایران را بشناسیم.

در این شکی نیست که ایران را امروز با خیام و سعدی و حافظ در جهان می شناسند، اما این نسخه برای کشوری مثل هند که شناخت زبان فارسی را با این سرامدان قله شعر فارسی آغاز کرده‌اند، جوابگو نیست، بنابراین شاید بتوان با ارائه راهکارهایی هم این روابط را بیشتر کرد و هم شناخت از ایران را در هند افزایش داد و هم به توسعه بیشتر ادبیات فارسی در این کشور اقدام کرد.

شاید در سال آینده بتوان دیواری از غرفه ایران را به معرفی شاعران و نویسندگان شاخص ایرانی اختصاص داد یا بستری برای ارتباط این دو با یکدیگر ایجاد کرد، این بستر می‌تواند مشابه آن چیزی باشد که سال‌ها پیش علیرضا قزوه پس از بازگشت از هند انجام داد و گروهی مجازی را برای شعرخوانی شاعران دو کشور ایجاد کرد و یا می‌تواند در قالب رفت و آمد اساتید دو کشور انجام شود.

تعریف یک کتابچه برای معرفی شاعران و نویسندگان ایرانی که هم شامل مشخصات شاعر یا نویسنده و راه‌های برقراری ارتباط با او باشد و هم شامل معرفی نمونه هایی از آثارش باشد.

با توجه به ذوق و علاقه‌مندی شاعران هندی برای سرودن شعر به فارسی، بخش ویژه‌ای را در جشنواره شعر فجر و... برای آن‌ها در نظر گرفت که فارسی زبانان خارج از کشور با یکدیگر رقابت کرده و برگزیده‌ای نیز در برای این بخش معرفی کرد. یقینا این اقدام موجب ترویج بیشتر شعر فارسی در هند، تاجیکستان و افغانستان خواهد شد.

یکی دیگر از نیازهای جدی فارسی آموزان هند دسترسی به کتاب‌های ایران معاصر است، در این زمینه قرار است که یک کتابفروشی در خانه فرهنگ ایران در دهلی راه اندزای شود تا کتاب‌های مورد نیاز را در معرض فروش قرار دهد، بروز بودن این کتابفروشی به کتاب‌های تازه، گسترده بودن دامنه موضوعی کتاب‌ها و نویسندگان از جمله ضروریاتی است که نباید از آن غفلت کرد.

از سوی دیگر، به مشارکت طلبیدن نهادهای دیگری هم‌چون کتابخانه ملی و نهاد کتابخانه‌های عمومی در این زمینه نیز ضروری است، چرا کتابخانه ملی هنوز با کتابخانه‌های خارج از کشور در زمینه تجهیز بخش فارسی ارتباط موثر برقرار نکرده است، آیا نمی‌توان با کمک کتابخانه ملی حداقل کتابخانه دئپارتمان‌های زبان فارسی در هند را تجهیز کرد؟

آیا نمی‌توان با دعوت از نماینده نهاد کتابخانه‌های عمومی در این نمایشگاه‌ها، هم ارتباط موثرتری با کتابخانه های دپارتمان‌ها برقرار کرد و هم نسبت به تجهیز این کتابخانه‌ها کمک کرد؟

مورد دیگری که اساتید زبان فارسی در دانشگاه های دهلی، جامع ملی اسلامی و... خواستار آن بودند، راه اندازی دوره های بازآموزی فارسی در هند بود، به جای اینکه بنیاد سعدی در سال یک دوره بازآموزی برای تعداد محدودی در ایران راه‌اندازی کند، با اعزام یک استاد به هند این دوره بازآموزی در هند و با حضور تعداد بسیار بیشتری از هندی‌ها برگزار شود. در این مسیر قطعا هم در هزینه‌های مادی و سرمایه انسانی صرفه جویی خواهد شد هم دامنه تاثیر بر تعداد افراد بیشتری خواهد بود. حضور کتاب‌های معاصر ادبیات ایران در هند ضرورتی است انکار ناپذیر وقتی متوجه باشیم که بسیاری از دانشجویان مقطع دکترای زبان فارسی در دانشگاه‌های هند نمی‌توانند فارسی معاصر را بخوانند و بنویسند و تنها فارسی کلاسیم را آموخته‌اند.

اعزام استاد به هند برای تدریس زبان فارسی ضرورتی است که 10 سال است از سوی وزارت علوم نادیده گرفته شده است، این یعنی 10 سال است فارسی در هند بروز نشده است، 10 سال است که متدهای آموزشی در هند بر اساس متدهای بروز ایران، بروز نشده است. این در حالی است که کرسی‌های زبان ترکی، عبری و... با صرف هزینه‌های بسیار، تولید کتاب‌ها و محتوای آموزشی هم و اعزام استاد و بورسیه دانشجویان هندی هم فرهنگ خود را در این کشور رشد می‌دهند و هم زبانشان گویشوران بیشتری پیدا می‌کند.

یکی از انتقادهایی که می‌توان به شیوه حضور ایران در نمایشگاه دهلی اشاره کرد، عدم حضور یک نماینده از نثر ایران در هیات ایرانی همراه بود. شاعرانی چون قربان ولیئی‌، نعمه مشتار نظامی، زهیر توکلی و حامد محقق شعر معاصر ایران را نمایندگی می‌کردند‌، اما از نثر ایرانی نماینده‌ای در نمایشگاه وجود نداشت. اگرچه عمده توجه فارسی زبانان هند به شعر ایران است، اما نثر ایران نیز برای مخاطبان این حوزه قابل توجه است.

انتقاد دیگر به ناشران باز می‌گردد، ناشران و آژانس‌های ادبی در سال های اخیر حضور کمرنگ‌تری در نمایشگاه‌های خارجی داشته‌اند، افزایش نرخ ارز و گران‌تر شدن هزینه‌های حضور در کشورهای دیگر قطعاً در این زمینه بی‌تاثیر نیست، اما باید توجه داشت که شرکت در نمایشگاه های کتاب در کشورهای همسایه و منطقه به دلیل اشتراکات فرهنگی‌، زبانی و مذهبی می‌تواند در درازمدت تاثیرات قابل توجهی برای صنعت نشر ایران به همراه داشته باشد.

اگرچه سالن رایت نمایشگاه کتاب دهلی نو، در بازار جهانی نشر از درجه اعتبار بالایی برخوردار نیست، اما با توجه به اشتراکات فرهنگی ایران و هند‌، و علاقه هندی‌ها برای شناخت ایران‌، می‌تواند بازاری خوب و یک فرصت برای ناشران ایرانی باشد. رمان و شعر ایرانی خواهان بسیاری در هند دارد و طبعا ناشران هندی نیز به این نکته واقف اند و طالب رایت این کتاب‌ها. بررسی خبرنگار تسنیم در نمایشگاه کتاب دهلی نشان می‌داد که چند ناشر هندی در سال‌های گذشته اقدام به انتشار آثاری از ایران و درباره ایران کرده‌اندو اتفاقا این آثار بنا به گفته ناشرانشان از استقبال خوبی هم برخوردار بودندو.‌، انتشارات مانوهار یک انتشاراتی در هند است که کتاب‌های تاریخی را منتشر می‌کند، این ناشر کتاب‌ها پرشماری را درباره ایران منتشر کرده است که عمدتا‌ً کتاب‌هایی است که مستشرقان خارجی درباره ایران نوشته‌اند، وقتی از او پرسیدیم که چرا ایران را با کتاب‌های نویسندگان ایرانی معرفی نمی‌کند؟ از عدم حضور و شناخت چنین کتاب‌هایی در بازار نشر جهانی سخن گفت.

با توجه به پیگیری مسئولان کشورمان در نمایشگاه کتاب دهلی نو برای حضور ایران به عنوان مهمان ویژه در نمایشگاه کتاب دهلی سال آینده و حضور هند به عنوان مهمان ویژه نمایشگاه کتاب تهران هم ما ایرانی‌ها و هم هندی‌ها یکسال فرصت دارند تا برای ریشه دواندن این ارتباطات فرهنکگی بین دو کشور وقت بگذارند.

در پایان باید گفت‌، هند و جامعه فارسی زبانان هند، مسلمانان اردو زبان هند، یک فرصت برای جمهوری اسلامی ایران هستند که اگر از این فرصت استفاده نکنیم، در سال‌های آینده کشورهایی مثل ترکیه، عربستان و... از آن استفاده خواهند کرد. حالا که قرار است فارسی طبق تصمیم دولت این کشور راهی به مدارس باز کند‌، بهترین فرصت است برای پرورش نسلی از مردمان هند که هم به فارسی آشنایی دارند و هم ایران را به خوبی می‌شناسند. لازم به ذکر است که این تصمیم دولت هند در انتظار اعزام استاد و تالیف محتوای آموزشی از سوی ایران است.