قطر رسماً یار وفادار ایران شد

فهرست محتوا
• افت صادرات غیرنفتی به کشورهای همسایه
• پنج مقصد اصلی صادراتی ایران:
• کاهش واردات از همسایگان
• پنج کشور اصلی صادرکننده به ایران:
• تراز تجاری منفی و ظرفیت‌های منطقه‌ای
• نقاط قوت؛ رشد تجارت با برخی همسایگان
• چالش‌ها و فرصت‌های تجارت منطقه‌ای
• راهکارهای تقویت تجارت منطقه‌ای
• نتیجه‌گیری

بر اساس گزارش گمرک ایران، تجارت خارجی ایران با 15 کشور همسایه در سه‌ماهه نخست سال 1404 به 13 میلیارد و 427 میلیون دلار رسید که نسبت به بهار سال گذشته، کاهش 16 درصدی در ارزش و 17 درصدی در وزن داشته است. این افت، در حالی که توسعه تجارت منطقه‌ای یکی از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی و اقتصادی ایران است، هشداری برای بازنگری در سیاست‌های تجاری و بهره‌گیری از ظرفیت‌های مغفول بازارهای همسایه محسوب می‌شود.

افت صادرات غیرنفتی به کشورهای همسایه

در بهار 1404، ایران 6 میلیارد و 650 میلیون دلار کالا به کشورهای همسایه صادر کرد که نسبت به مدت مشابه سال قبل، کاهش 22 درصدی را نشان می‌دهد. کاهش صادرات به دو شریک کلیدی، عراق و امارات متحده عربی، نقش مهمی در این افت داشته است. محدودیت‌های بانکی، مشکلات ترانزیتی و کاهش تقاضا در بازارهای سنتی مانند ترکیه و افغانستان نیز به این روند دامن زده‌اند.

پنج مقصد اصلی صادراتی ایران:

کشور

ارزش صادرات

عراق

1.904 میلیارد دلار

امارات

1.600 میلیارد دلار

ترکیه

940 میلیون دلار

افغانستان

510 میلیون دلار

عمان

437 میلیون دلار

کاهش تقاضا در بازار عراق و محدودیت‌های بانکی و ترانزیتی با امارات، از عوامل کلیدی افت صادرات هستند. این وضعیت نشان‌دهنده نیاز مبرم به تقویت زیرساخت‌های صادراتی و حمایت از بازارهای سنتی منطقه‌ای است.

کاهش واردات از همسایگان

در بخش واردات، ایران در بهار 1404 حدود 6 میلیارد و 777 میلیون دلار کالا از کشورهای همسایه وارد کرد که نسبت به سال گذشته 9.65 درصد کاهش داشته است. امارات و ترکیه همچنان شرکای اصلی وارداتی ایران هستند، اما رشد واردات از کشورهایی مانند روسیه و عمان، نشانه‌ای از تغییر تدریجی در الگوی تجارت ایران است.

پنج کشور اصلی صادرکننده به ایران:

کشور

ارزش واردات

امارات

3.885 میلیارد دلار

ترکیه

1.986 میلیارد دلار

روسیه

353 میلیون دلار

عمان

223 میلیون دلار

پاکستان

174 میلیون دلار

تراز تجاری منفی و ظرفیت‌های منطقه‌ای

در بهار 1404، تراز تجاری ایران با کشورهای همسایه با کسری اندک 127 میلیون دلاری مواجه شد، زیرا ارزش واردات (6.777 میلیارد دلار) کمی بیشتر از صادرات (6.650 میلیارد دلار) بود. با وجود این کسری، حجم بالای صادرات به کشورهای همسایه در شرایط تحریم‌های بین‌المللی، نشان‌دهنده ظرفیت بالای بازارهای منطقه‌ای برای جذب کالاهای ایرانی است. این وضعیت فرصتی برای بهینه‌سازی مسیرهای صادراتی، بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تقویت پیمان‌های دوجانبه فراهم می‌کند.

نقاط قوت؛ رشد تجارت با برخی همسایگان

با وجود کاهش کلی تجارت، برخی کشورها شاهد رشد مبادلات تجاری با ایران بودند:

• قطر: رشد 69 درصدی در تجارت، که نشان‌دهنده ظرفیت بالای این بازار برای کالاهای ایرانی است.

• روسیه: افزایش 19 درصدی در واردات، که جایگاه این کشور را در سبد تجاری ایران تقویت کرده است.

• عمان: رشد 11 درصدی، که نشانه‌ای از ثبات و گسترش روابط اقتصادی دوجانبه است.

• ترکمنستان: افزایش 8.5 درصدی در حجم مبادلات، که حضور این کشور را در تجارت منطقه‌ای پررنگ‌تر کرده است.

چالش‌ها و فرصت‌های تجارت منطقه‌ای

کاهش صادرات به کشورهای همسایه، در حالی که سیاست رسمی کشور بر توسعه تجارت منطقه‌ای متمرکز است، زنگ خطری برای اقتصاد ایران محسوب می‌شود. عواملی مانند محدودیت‌های بانکی، نوسانات ارزی، ضعف در لجستیک و رقابت فزاینده صادرکنندگان منطقه‌ای، از دلایل اصلی این افت هستند. با این حال، رشد تجارت با کشورهایی مانند قطر، روسیه، عمان و ترکمنستان نشان می‌دهد که بازارهای منطقه‌ای همچنان برای کالاهای ایرانی جذابیت دارند.

راهکارهای تقویت تجارت منطقه‌ای

برای احیای تجارت با همسایگان و مثبت کردن تراز تجاری، ایران باید اقدامات زیر را در اولویت قرار دهد:

• تقویت زیرساخت‌های لجستیکی: توسعه حمل‌ونقل ریلی و دریایی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت صادرات.

• تسهیل روابط بانکی: استفاده از پیمان‌های پولی دوجانبه برای کاهش تأثیر تحریم‌ها.

• تنوع‌بخشی به کالاهای صادراتی: کاهش وابستگی به محصولات سنتی و تمرکز بر کالاهای با ارزش افزوده بالا.

• بهبود کیفیت و بسته‌بندی: افزایش رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی در بازارهای منطقه‌ای.

• دیپلماسی اقتصادی فعال: تقویت روابط با بازارهای نوظهور منطقه‌ای مانند قطر و عمان.

نتیجه‌گیری

تجارت ایران با کشورهای همسایه در بهار 1404 با کاهش 16 درصدی مواجه شده، اما رشد مبادلات با قطر، روسیه، عمان و ترکمنستان نشان‌دهنده ظرفیت‌های بالقوه بازارهای منطقه‌ای است. با وجود چالش‌هایی مانند محدودیت‌های بانکی و لجستیکی، ایران می‌تواند با اصلاح سیاست‌های تجاری، تقویت زیرساخت‌ها و تمرکز بر دیپلماسی اقتصادی، جایگاه خود را در بازارهای همسایه تقویت کند. بازارهای اوراسیا، خلیج فارس و آسیای میانه، با توجه به نزدیکی جغرافیایی و اشتراکات فرهنگی، فرصت‌های کم‌نظیری برای توسعه صادرات غیرنفتی ایران فراهم می‌کنند.