قیمت نجومی شربت تریاک / بازار داغ در ناصرخسرو
شربت تریاک یکی از انواع داروها محسوب می شود که در صورت صلاح پزشک برای بیمار درگیر اعتیاد تجویز می شود.
متسفانه، وجود افراد درگیر بیماری اعتیاد در کشور ما زیاد است و بسیاری از این افراد تحت درمان قرار می گیرند تا بتوانند اعتیاد خود را ترک کنند.
دردی جان‌فرسا که تکرار و تجربه، هیچ از میزانش نمی‌کاهد؛ همان‌قدر فراگیر که گویی تک‌تک استخوان‌هایش را جداگانه و هزار باره می‌شکند و همان‌قدر تازه که آرام در هر سلول تنش تکثیر می‌شود. با این حال، چاره‌ای جز ترک افیون به‌خاطر دختر کوچک و شیرین زبانش ندارد؛ حتی اگر دفعه بیست و چهارم باشد یا مرتبه هزارم. با اندام ترکه ای و بدنی نیمه‌جان، خود را به کمپی دیگر می‌رساند. خمیده و بی‌قرار، درست روبه‌روی فردی که مشاور و راهنما می‌خوانندش، می‌نشیند. چهره‌اش سیاه از دود و حمام‌های نرفته، چشمانش در گودی گودال‌هایی عمیق، لب‌هایش کبود و چاک‌خورده و جای دندان‌هایش هم یک در میان، خالی. از حرف‌های فرد مشاور و راهنما که سیمایی اطمینان‌بخش دارد، فقط یک چیز می‌فهمد؛ بازگیری مواد به کمک داروهای تأییدشده ترک اعتیاد؛ «متادون»، «بوپرنورفین»، «اپیومتینکچر» یا «شربت تریاک». شنیدن نام این مورد آخر یعنی شربت تریاک، او را کشان‌کشان برد به 30سال قبل؛ به زمانی که پدرش به ضرورت کهولت سن و ناتوانی در ترک اعتیادی کهنه، درگیر افیونی بود که زندگی او را هم سوزاند.
مخالفان و موافقان شربت تریاک
آنها که سن و سال‌شان می‌رسد، طرح تریاک کوپنی یا کارت سهمیه تریاک ویژه افراد بالای 60سال در روزگار پیش از پیروزی انقلاب اسلامی را به‌خاطر دارند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و همزمان با متوقف شدن این طرح، گرفتاران این بلای خانمان‌سوز در کوچه و پس‌کوچه‌های خلوت شهر یا در خلوت بوستان‌هایی خاص، پی موادفروش و قاچاقچی می‌رفتند؛ تا اواسط دهه 80که با پیشگامی سازمان بهزیستی و البته مشارکت وزارت بهداشت، ستاد موادمخدر و قوه قضاییه، طرح توزیع داروهای درمان اعتیاد (ماده 41قانون مبارزه با موادمخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام با موضوع دسترسی افراد به مخدر طبق تجویز پزشک) که توزیع دولتی و پزشکی شربت تریاک نیز از مصوبات مهم آن محسوب می‌شد، دوباره راه افتاد. این طرح در مراکزی مانند مراکز صیانت، پیشگیری، درمان سرپایی، اقامتی، کاهش آسیب‌ها، مراکز گذری، شلترها (سرپناه) و اقامتی شبانه (ابتدا به‌صورت آزمایشی در معدودی از مراکز در استان تهران و بعد در سایر استان‌ها) به اجرا درآمد؛ طرحی که موافقان و مخالفان بسیاری را مقابل هم به صف کشاند؛ مخالفانی که اغلب زنگ خطر را برای عواقب جبران‌ناپذیر آزادسازی مصرف موادمخدر بدون فراهم بودن زیرساخت‌های فرهنگی و مدیریتی به صدا درمی‌آوردند و موافقانی که مدام به انتشار اخبار مربوط به آلوده بودن موادمخدر یا برخی سم‌زداها به انواع سرب، فضولات حیوانی، پودر استخوانی و داروهای تاریخ مصرف گذشته توسط قاچاقچیان سودجو، اشاره می‌کردند. این طرح با عبور از فراز و نشیب‌های بسیار از کمیاب شدن شربت تریاک در مراکز درمانی بهزیستی، وزارت بهداشت و دانشگاه‌های تابعه، کلینیک‌ها و سمن‌های ترک اعتیاد و حتی فروش در داروخانه‌ها و تأثیرپذیری از تورم و افزایش قیمت، ثبت نسخه‌ها و پرونده‌های بیماران در سامانه‌های الکترونیک دولتی گرفته تا ورود به بازار سیاه همچنان ادامه دارد.
دولتی‌اش 550هزار تومان، ناصرخسرو اما میلیونی!
طبق آخرین آمار منتشر شده از سوی ستاد مبارزه با موادمخدر، حدود 3میلیون معتاد در کشور وجود دارد و بیش از 8هزار مرکز درمان اعتیاد در کشور فعال هستند؛ مراکزی که در کنار ارائه مشاوره به رهایی‌جویان، خدماتی مانند توزیع داروهای ترک اعتیاد براساس پرونده و نظر پزشکی، ارائه می‌دهند.
نامش «عباس» است و مصرف بلندمدت موادمخدر شیشه، زخم‌هایی چرکین بر صورتش به جا گذاشته است. بطری‌ای پلاستیکی به رنگ قهوه‌ای تیره در دست دارد و دنبال کارت عضویتش در کنگره 60(یکی از انجمن‌های خیریه درمان اعتیاد) می‌گردد. برای پاسخ به سؤالاتمان، مقاومت چندانی به خرج نمی‌دهد و می‌گوید: «سن و سالم کم است، ولی چون عملم سنگین بود، نتوانستم یک‌دفعه قطع مصرف کنم؛ برای همین راهنمای گروه درمانی‌مان پیشنهاد داد درمان پله‌ای 11ماهه با شربت اُپیوم (شربت تریاک) را امتحان کنم؛ یعنی ترک اعتیاد با تریاک آن هم به شرط حضور در جلسات هفتگی و مشاوره‌های تخصصی.» از هزینه‌های شربت تریاک نیز می‌گوید: «راستش این دوره دوم درمانم است؛ دوره قبل سر 3ماه نرسیده با مصرف خارج از برنامه شربت تریاک لغزش کردم و به پاکی نرسیدم. این‌بار هم با کلی تعهد، قسم و آیه، به من فرصت دادند تا از درمان شربت تریاک دولتی و سهمیه‌ای استفاده کنم. الان قیمت هر شیشه شربت تریاک که 250سی‌سی است برای مصرف 2هفته درمان‌جو، 550هزار تومان است.» کمی جلوتر می‌آید تا نزدیک گوشمان، درد دلی کوتاه کند: «اگر پول داشته باشی می‌توانی هر چند سی‌سی که بخواهی از بازار آزاد مثل همین ناصر خسرو، شربت تریاک اعلا بخری! آنجا، هر شیشه 250سی‌سی شربت تریاک را یک‌میلیون و 100تا یک میلیون و 500 هزار تومان می‌فروشند.»
غنیمت قیمت شربت اُپیوم و ژن فعال شده اعتیاد
دوزهای مصرف شربت تریاک به تعداد سال‌های مصرف و میزان مصرف موادمخدر بستگی دارد. شربت اُپیوم را داخل نایلونی سیاه‌رنگ، مخفی می‌کند و به شیوه و مسلک گروه درمانی‌شان می‌گوید: «نادر هستم یک مسافر؛ با 19سال تخریب و آخرین ماده مصرفی هروئین.» انگار که یاد گرانی این داروی ترک اعتیاد افتاده باشد، می‌گوید: «وضعیت مالی من و امثال من که مدتی را گرفتار موادمخدر بودیم، در حد متوسط و حتی پایین‌تر از آن است. به این اوضاع مالی نه چندان خوب، حال جسمانی ضعیف‌مان را هم اضافه کنید که به ما توان و اجازه انجام کارهای سنگین یا دوشیفته برای درآمدزایی بیشتر را نمی‌دهد. پس، چطور هر هفته فقط حدود 600هزار تومان پول شربت تریاک بدهیم؟ شاید بگویید الان که انواع موادمخدر سنتی و صنعتی گران شده‌اند، این شربت و با این قیمت، غنیمت است و باید کلاه‌مان را بیندازیم هوا، ولی برای کسی که ژن اعتیاد در بدنش بیدار شده، گاهی پیش می‌آید که عطای شربت تریاک را با همه مزیت‌هایش به لقای موادمخدر ارزان و مخرب‌تر می‌بخشد! این قضیه به‌ویژه در مورد مصرف‌کنندگانی صادق است که از درمان روانی و فکری اعتیادشان غافل مانده‌اند.»
درمانی که به درد می‌انجامد
با علی در یکی از بوستان‌های مرکزی پایتخت آشنا می‌شویم. اعتیاد، چین و شکن‌های پوستش را عمیق‌تر کرده است. تلخ می‌خندد و می‌گوید: «انگار اعتیاد در فامیل ما ارثی است؛ میراثی که از 17سالگی به من رسید. جالب اینجاست که پدرم حتی زمانی که به قول خودش ترک کرده بود به شربت تریاک اعتیاد داشت! یک پرونده درمان اعتیاد در یکی از کلینیک‌ها تشکیل داده بود و سال‌ها به واسطه آن پرونده قدیمی، شربت تریاک می‌گرفت؛ گاهی حتی خیلی بیشتر از سهمیه‌اش.» یکی از دوستان علی، در این لحظه انگار به جوش و خروش می‌آید، می‌پرد وسط حرف او و می‌گوید: «نظارت مراجع بالادستی شاید کافی نیست که بعضی مراکز و کلینیک‌های درمان اعتیاد در توزیع شربت تریاک، بی‌قانونی می‌کنند؛ چون خیلی از افراد دوزهای شربت تریاکشان را که برای مصرف یک هفته درنظر گرفته شده، در کمتر از 5روز تمام می‌کنند و بعد بدون هیچ محدودیتی می‌روند کلینیک و دوزهای بیشتر می‌گیرند؛ نمونه‌اش هم در فامیل ما زیاد است. شربت تریاک خودش می‌تواند اعتیادآور باشد و می‌تواند فرد را دوباره به موادمخدر و مصرف قبلی خود برگرداند.»
سر ریز شربت در قاشق دلالان
روی بخشی قابل رویت از دیوار یکی از مراکز درمان اعتیاد در یکی از محله‌های جنوبی تهران، پوستری بزرگ با جنس گلاسه چسبانده‌اند که پروتکل درمان اعتیاد و رویکردهای مختلف آن مانند پرهیزمدار یا نگهدارنده و بازگیری و سم‌زدایی پله‌ای با کمک شربت تریاک، متادون و... را نمایش می‌دهد. مراجعه‌کنندگان یکی پس از دیگری وارد می‌شوند و بطری‌های پلاستیکی خالی شربت تریاک خود را تحویل متصدی می‌دهند. متصدی نیز، روزگاری خودش درگیر افیون بوده است. او بطری‌ها را با 250سی‌سی محلول تریاک پر و چیزهایی روی پرونده و برگه‌های آنها، یادداشت می‌کند. از او در مورد سهمیه شربت تریاک کلینیک‌شان می‌پرسیم: «در حال حاضر سهمیه همه مراکز حدود 100شیشه شربت تریاک به‌صورت ماهانه است که از واحدهایی در سازمان غذا و دارو، وزارت بهداشت و هلال‌احمر طبق آیین‌نامه و تعرفه خدمات درمانی اعتیاد دریافت می‌کنیم.» درصد قابل‌توجهی از مراجعه‌کنندگانش، 20تا 40سال دارند؛ گروه سنی‌ای که در موردشان می‌گوید: «گاهی پیش می‌آید این گروه از مراجعه‌کنندگان دچار لغزش در چرخه درمان اعتیاد خود شوند و به متادون یا شربت تریاک‌تراپی غیرتخصصی آوردنددر حالی که اغلب مراجعه‌کنندگان در گروه‌های سنی بالاتر، به برنامه درمان خود با دوزهای معین، پایبند هستند.» سؤال آخرمان را نیز اینطور پاسخ می‌دهد: «کلینیک‌هایی هستند که سهمیه‌شان به‌دلیلی مانند ریزش مراجعه‌کننده، مازاد می‌آید و آنها هم به طمع پول بیشتر، پرونده‌شان را از سهمیه خارج نمی‌کنند و با دریافت شربت تریاک دولتی و شبه‌رایگان (میانگین 30تا 50هزار تومان) به عرضه در بازار آزاد با قیمت‌های میلیونی می‌پردازند.»