محک مذاکرات از سه زاویه
نتیجه مذاکرات هسته‌ای در وین با ابهام کم‌سابقه‌ای مواجه شده است؛ درحالیکه غرب از پیش‌نویس نهایی سخن می‌گوید، تهران تاکید دارد که پیش‌نویس روی میز هنوز به مرحله نهایی نرسیده است. درباره چالش‌های باقی‌مانده نیز نظرات متفاوتی در تهران ابراز می‌شود. حسین شریعتمداری روز چهارشنبه از باقی ماندن 4 مانع مهم در مذاکرات خبر داد و در عین حال برخی از چهره‌های نزدیک به تیم مذاکرات مهم‌ترین مانع...
گفت‌وگوها در وین پایان یافت، هیات ها به پایتخت ها بازگشتند، غرب از پیش نویس نهایی که باید بر سر آن تصمیم‌گیری شود، سخن می‌گوید اما در داخل کشور نگاه ها به جمع بندی مذاکرات چهار روزه وین متفاوت است؛ برخی می‌گویند اختلافات کمتر شده و طرفین به توافق نزدیک تر شد ه اند و برخی نیز از باقی‌ماندن اختلافات عمده سخن می‌گویند. در این رابطه حسین شریعتمداری، مدیر‌مسوول روزنامه کیهان در یادداشتی که روز سه شنبه در این روزنامه منتشر شد، نوشته است که «برخلاف آنچه مقامات و رسانه های غربی اعلام می‌کنند، تا کنون مذاکرات وین به هیچ نتیجه ای که تضمین کننده منافع ملی کشورمان و مخصوصا تامین کننده انتفاع اقتصادی ایران باشد، نرسیده است و مذاکرات درباره چهار محور اصلی، کماکان بی نتیجه مانده است.»
به گفته شریعتمداری، «پادمان، لغو تحریم ها، تضمین آمریکا که تعهدات خود را نقض نمی‌کند و اجرای مرحله ای توافق که پیشنهاد - بخوانید حیله - آمریکاست و تیم هسته ای ایران با شناخت هوشمندانه ای که از حریف دارد، به‌شدت با آن مخالفت می ورزد» چهار محور اصلی اختلافات است. همچنین مدیر‌مسوول این روزنامه در ادامه این مطلب نوشت: «مقامات و رسانه های غربی با این هدف که ایران را مانع انجام توافق معرفی کنند، درباره خودداری آمریکا از تن‌دادن به خواسته های قانونی و منطقی ایران سخنی نمی‌گویند و پی در پی مصاحبه کرده و مقاله می نویسند که پیش نویس توافق مورد قبول طرفین آماده است و اکنون نوبت ایران است که گام نهایی را برداشته و توافق هسته ای رسمیت پیدا کند! انگیزه حریف از این بازی روانی، آن است که در افکار عمومی، ایران را مانع رفع تحریم‌ها معرفی کند! حال آنکه حریف اصرار دارد تحریم‌های اصلی باقی بماند و حتی حاضر نیست تضمین بدهد که بعد از انجام توافق به تعهدات برجامی خود وفادار باشد!»
در همین رابطه پیتر استانو، سخنگوی سرویس اقدامات خارجی اتحادیه اروپا روز سه شنبه در جمع خبرنگاران با اشاره به مذاکرات وین گفت: «دیگر فضایی برای مذاکرات باقی نمانده است.» به گزارش «ایسنا» وی ادامه داد: «ما متن نهایی را در اختیار داریم. حال باید دراین‌باره تصمیم‌گیری شود. پاسخ «آره یا نه» است. ما از تمامی طرفین انتظار داریم تا بسیار سریع در این‌باره تصمیم‌گیری کنند.» اما چرا در ایران نگاه های متفاوتی درخصوص جمع بندی گفت‌وگوها وجود دارد؛ برخی نسبت به آن خوشبین هستند و بعضی از باقی‌ماندن اختلافات عمده سخن می‌گویند.
ناپایداری، اولین چالش دیپلماسی هسته ای
دکتر ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران در ارزیابی یادداشت اخیر مدیر‌مسوول روزنامه کیهان در خصوص بی نتیجه‌ماندن مذاکرات درباره چهار محور اصلی پادمان، لغو تحریم ها، تضمین آمریکا و اجرای مرحله ای توافق به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «مذاکرات و دیپلماسی هسته ای موضوعی راهبردی محسوب شده و به همین دلیل است که دارای فراز و نشیب های خاص خود است. ایران و تمامی کشورهای فعال در روند دیپلماسی وین، همواره تلاش داشته اند که به توافقی نسبتا پایدار نایل شوند. روند تحقق این امر به گونه ای اجتناب ناپذیر چالش‌های خاص خود را به‌همراه خواهد داشت. ناپایداری به‌عنوان اولین چالش دیپلماسی هسته ای محسوب می‌شود. به همان‌گونه ای که تردید بازیگران نسبت به دیگری و چگونگی اجرای تعهدات، در زمره دومین چالش هرگونه توافقی در فضای سیاست بین‌الملل تلقی می‌شود.» وی افزود: «مذاکرات ایران و کشورهای گروه 1+ 4 را باید به‌عنوان بخش دیگری از فضای سیاست جهانی با رویکرد امنیتی دانست. در این روند هریک از بازیگران تلاش می‌کند تا زمینه گریز دیگری را مسدود کند. یکی از دلایل اصلی طولانی‌شدن مذاکرات اعاده‌برجام را باید بی‌اعتمادی همه‌جانبه کشورها نسبت به یکدیگر دانست.»
آغاز سازنده و پایان مبهم
متقی در پاسخ به این پرسش که در حال‌حاضر مهم‌ترین حوزه های اختلافی باقی‌مانده چیست، گفت: «روند تنظیم مذاکرات در اردیبهشت1400 به‌گونه ای بود که تمامی گروه‌ها و کشورهای شرکت کننده در دیپلماسی هسته ای وین توافق کردند که در ابتدا بر سر موضوعاتی توافق کنند و توجه داشته باشند که درباره اجرای آن اتفاق نظر دارند، به‌همین‌دلیل است که روند دیپلماسی وین دارای آغازی سازنده و پایانی مبهم است.» وی با اشاره به اینکه مهم‌ترین موضوع مذاکرات مربوط به چگونگی لغو تحریم‌ها و تعهدات کشورهای غربی بوده است، افزود: «بر اساس طرح جوزپ بورل باید ایران تعهدات خود را در زمان محدودی به انجام برساند.» این کارشناس تاکید کرد: «عدم‌موازنه بین تعهدات ایران و آمریکا به‌عنوان اصلی‌ترین و اولین چالش بین کشورها در روند دیپلماسی هسته ای وین محسوب می‌شود.»
متقی همچنین با اشاره به موضوع پادمانی که اخیرا از سوی گروسی مطرح‌شده، توضیح داد: «وی تلاش دارد تا مسائل حل‌نشده درباره ادعاهای اتهامی را دوباره بازخوانی کند، درحالیکه بازخوانی این‌گونه ادعاها نمی‌تواند در فضای حسن‌نیت دیپلماتیک معنای موثری داشته باشد، به‌همین‌دلیل است که موضوع پادمانی و چگونگی انجام تعهدات کشورهای جهان‌غرب برای پایان دادن به تحریم‌ها به‌عنوان اصلی‌ترین چالش‌های باقی‌مانده در شرایط موجود محسوب می‌شوند. چالش‌های دیگر از قابلیت حل مرحله ای برای نیل به توافق برخوردار هستند.» به گفته این استاد دانشگاه، موضوع ادعاهای اتهامی یک چالش دائمی و تاریخی برای ایران خواهد بود و فرآیند حل موضوع تحریم‌ها به‌عنوان نیاز اصلی ایران برای توافق محسوب می‌شود.
تا ایران نخواهد، پیش نویس نهایی وجود ندارد
این استاد دانشگاه تهران و کارشناس مسائل هسته ای در توضیح اینکه چرا اروپا و آمریکا اصرار دارند که پیش نویس نهایی است و ایران با آن مخالف است؟ تشریح کرد: «واقعیت آن است که در روند مذاکرات چندجانبه هیچ پیش نویسی بدون توافق تمامی بازیگران به مرحله نهایی نمی‌رسد. البته تمامی و اکثریت بازیگران باید نسبت به برخی از موضوعات دارای اتفاق نظر و اجماع تحلیلی باشند. کشورهای روسیه و چین نسبت به طرح پیشنهادی جوزپ بورل موافقت کرده و آن را به‌عنوان چارچوب قابل‌قبول برای مذاکرات و نهایی سازی توافق اعلام کرده اند، درحالیکه ایران برای حل موضوعات اقتصادی خود باید از ساز و کارهایی برای توافق چندجانبه بر اساس حداقل های منافع ملی یعنی اقدام همزمان با هدف اجرای تعهدات ایران و کشورهای غربی به‌خصوص ایالات‌متحده تاکید کند.»
وی با بیان این موضوع که ایران تجربه بسیار ناموفقی در ارتباط با اعتماد به سیاست و الگوی رفتار مرحله ای آمریکا داشته است، افزود: «به همین دلیل است که پذیرش مرحله ای پایان‌دادن به تحریم‌ها هیچ‌گاه موردپذیرش ایران قرار نخواهد داشت. علت اصلی را باید در ناپایداری توافق و همچنین ناپایداری سیاست‌های مرحله ای آمریکا در ارتباط با جمهوری‌اسلامی دانست.» در پایان عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران در واکاوی چشم انداز مذاکرات با توجه به اختلافات باقی‌مانده گفت: «روند مذاکرات، ماهیت همکاری‌جویانه دارد. اگر ایران به تعهدات مرحله ای خود عمل کند، انتظار دارد تا سایر کشورها نیز به این‌گونه تعهدات پایبند باشند. چه ایران و چه تمامی کشورهای گروه 4+1 باید انگاره نسبتا همکاری جویانه ای برای اعاده توافق موردنظر داشته باشند. ضرورت های حسن نیت در دیپلماسی هسته ای از این جهت اهمیت دارد که آمریکا باید به تحریم‌ها پایان دهد؛ زیرا نظارت آژانس بر چگونگی و الگوی رفتار ایران وجود داشته درحالیکه هیچ‌گونه نظارتی بر چگونگی اجرای تعهدات از سوی سایر کشورها به‌ویژه آمریکا وجود ندارد.» وی همچنین تاکید کرد که روند پایان‌دادن به تحریم‌ها و همچنین پایان‌دادن به الگوی ادعاهای اتهامی آژانس بین المللی انرژی اتمی اصلی‌ترین موضوعات مورداختلاف ایران با اتحادیه اروپا و پیش نویس بورل خواهد بود. در چنین فرآیندی دیپلماسی ادامه خواهد داشت و روند برای رسیدن به توافق نسبتا متوازن اجتناب ناپذیر خواهد بود.
مرندی: غرب در حوزه‌های مختلف عقب‌نشینی کرد
محمد مرندی، مشاور رسانه ای هیات مذاکره کننده در طول مذاکرات وین به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» درباره متن پیشنهادی اروپا توضیح داد که متن پیش نویس فعلی محصول چند‌ماه زحمات تیم هسته ای است که غربی ها را در حوزه های مختلف همچون تحریم ها، تضمین ها، تضمین های ذاتی که متفاوت از تضمین هاست، راستی آزمایی و برخی دیگر از مسائل مربوط به آژانس مجبور به عقب نشینی کردند. مرندی تاکید کرد: «در تمامی این حوزه ها آنچه که چند‌ماه پیش مدنظر غربی ها بود با آنچه که در پیش نویس فعلی آمده بسیار متفاوت است.» این کارشناس همچنین گفت که این متن، پیامی از سمت غربی هاست که ما بیش از این نمی‌توانیم عقب نشینی کنیم و برایمان مقدور نیست. به گفته استاد دانشگاه تهران، اکنون مسوولان جمهوری‌اسلامی باید این پیش نویس را بررسی کرده و ببینند که آیا مواردی که لحاظ شده کفایت می‌کند یا خیر.
مرندی با اشاره به اینکه ایران از آمریکا تجربه بسیار بدی دارد، تشریح کرد: «اوباما از روز اول برجام دست به تخلفات عمیق و ساختاری در این رابطه زد، ترامپ از توافق خارج شد و بایدن نیز همچنان سیاست فشار حداکثری سلف خود را در قبال ایران دنبال می‌کند.» وی افزود: «این در حالی است که آمریکا برای این اقداماتش علیه ایران هزینه ای نپرداخته است؛ لذا ایران باید توافقی را آماده کند که هزینه خارج‌شدن از آن برای واشنگتن بسیار سنگین باشد.» همچنین این استاد دانشگاه می‌گوید: «پرونده ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی که یک‌سری اتهامات بی اساس را شامل می‌شود باید قبل از اجرایی‌شدن هر توافقی توسط جمهوری‌اسلامی حل و فصل شود.» مرندی با تاکید بر این موضوع که شورای‌حکام آژانس یک شورای سیاسی است و نه یک شورای فنی، ادامه داد: «در این شورا نمایندگان دولت‌های مختلف حضور دارند و غرب نیز قدرت نفوذ بالایی در آژانس دارد.
کمااینکه درست قبل از بر‌گزاری نشست پیشین شورای‌حکام، رئیس آژانس به سرزمین های اشغالی سفر کرد؛ یعنی نزد دولتی رفت که خود بمب اتم دارد و با آنها در مورد مساله ایران رایزنی کرد.» وی افزود: «در اسناد ویکی لیکس نیز آمده است که رئیس سابق آژانس پیش از آنکه به این سمت گمارده شود به آمریکا قول داده بود که اگر وی را تایید کند در همه زمینه ها از این کشور پیروی خواهد کرد.» این کارشناس گفت: «لذا چون سازوکار آژانس، سیاسی است اکنون آنها می‌توانند پرونده ادعایی علیه ایران را نیز خاتمه دهند. به بیان دیگر چون این پرونده فنی نیست و به‌صورت سیاسی این پرونده را باز‌کرده اند اکنون نیز می‌توانند آن را ببندند؛ به‌خصوص با توجه به اینکه جمهوری‌اسلامی ایران در رابطه با همه سوالات ادعایی به‌صورت قانع‌کننده پاسخ داده است.» مرندی معتقد است که اگر این پرونده ادعایی مختومه اعلام نشود، فردا روز دست آمریکا باز‌است که بار دیگر زیر هر توافق جدیدی بزند. کارشناس مسائل هسته ای در پایان تاکید کرد: «مهم‌ترین نکته همین است که این پرونده در آژانس باید بسته شود و مسوولان نیز باید متن فعلی را بررسی و نظرشان را اعلام کنند تا بعد منتظر باشیم و ببینیم چه تحولی رخ می‌دهد.»