مزار ستاره آسمان طبابت و پزشکی، شیخ الرئیس ابوعلی سینا کجاست؟/ همه شواهد از تدفین بوعلی در نصف جهان

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از صاحب نیوز؛ با وجود اینکه حدس و گمان‌ها مبنی بر اینکه ابن سینا در اصفهان مدفون است روز به روز قوی‌تر می شود اما از این شیخ وارسته در اصفهان جز نام یک خیابان و یک مدرسه موجود نیست.

یکی از جاذبه‌های گردشگری استان همدان در مجاورت میدانی بیضی شکل قرار گرفته که در آن تندیسی از ابوعلی سینای کتاب به دست شما را به سمت آرامگاه این دانشمند مشهور راهنمایی می‌کند.

آرامگاهی که با اقتباس از گنبد قابوس و به مناسبت هزارمین سال تولد ابن سینا توسط هوشنگ سیحون در سال 1330 هجری شمسی احداث شده است.

مدخل اصلی این بنا از سمت شرقی است و ایوانی به طول 30 متر و عرض 3.15 متر با 10 ستون مدور از سنگ گرانیت، نمودار گذشت یک قرن از ولادت ابوعلی سینا است.

همدان یا اصفهان؟

ابن سینا در سال 392 هجری قمری در سن 22 سالگی و بعد از فوت پدر از بخارا به خوارزم رفت و پس از آن به خراسان و گرگان عزیمت کرد، وی پس از هجرت به ری و قزوین به همدان سفر کرد و در فاصله سال‌های 406 تا 411 هجری قمری دوبار به وزارت شمس‌الدوله دیلمی (والی همدان) منصوب شد.

پس از شمس‌الدوله، وزارت پسر او سماءالدوله را نپذیرفت و به همین دلیل به جهت اتهام مکاتبه با علاءالدوله دیلمی (والی اصفهان)، مدتی محبوس شد، بعد از رهایی مدت زیادی در همدان توقف نکرد و در سال 414 هجری به اصفهان رفت و 10 سال پایانی عمر خود را در این شهر سپری کرد.

اینها توضیحاتی است که راهنمایان گردشگری همدان در حین بازدید از مقبره ابن سینا ارائه می‌دهند و این سوال را در ذهن ایجاد می‌کنند که با توجه به حضور ابوعلی سینا در اصفهان، آیا مقبره وی در همدان واقعی است یا نه؟

*شواهد زیادی مبنی مدفون بودن ابن سینا در اصفهان وجود دارد

مهدی فقیهی پژوهشگر میراث فرهنگی با اشاره به اینکه شواهد و منابع تحقیقاتی بسیار زیادی مبنی مدفون بودن ابن سینا در اصفهان موجود است اظهار کرد: در محله دردشت سنگ قبری منوط به ابن سینا بوده که معلوم نیست چه بلایی بر سرش آمده است.

وی در خصوص وجود قبر ابن سینا در اصفهان افزود: در حدود هشت سال پیش در مدرسه ملا حسن در محله دردشت استخوان‌هایی پیدا شد که مجددا آنها را دفن کردند، در حالیکه با آزمایش‌های کربنیک می‌توانستند لااقل به این نتیجه برسند که این استخوان‌ها مربوط به چند سال پیش است.

پژوهشگر میراث فرهنگی، کتاب‌ها و منابع متفاوت و زیادی را منبع و ماخذ و محل استناد وجود قبر و محل دفن ابن سینا در اصفهان دانست و ابراز داشت: ویل دورانت در کتاب تاریخ تمدن خود می‌نویسد: هنگامی که محمود غزنوی، ابن سینای بیرونی و دیگر علماء معروف را از دربار مامون خواست، ابن سینا از قبول این دعوت خودداری کرد و به گرگان گریخت و در دربار قابوس منصب یافت.

پس از کشته شدن قابوس برای معالجه امیر همدان به آنجا رفت و پس از توفیق در معالجه امیر مقام وزارت وی را به دست آورد اما سپاهیان و فرزندان امیر از او ناراضی بودند و او را تحت تعقیب قرار دادند، حتی مدتی نیز زندانی شد و به همین جهت به اصفهان گریخت و در دربار علاءالدوله از دیالمه ی اصفهان پناهندگی یافت.

وی به مطالبی از کتاب اعلام اشاره کرد و بیان کرد: نویسنده کتاب اعلام اصفهان می‌گوید: سرانجام ابن سینا در سفری که به همدان می‌رفت به بیماری قولنج مبتلا شد و هرچه معالجه کرد فایده‌ای نبخشید و وی در شنبه 6 شعبان یا جمعه اوایل رمضان 428 قمری در بین راه وفات یافت. پیکرش را به همدان بردند و در آنجا دفن کردند و چندی بعد جسد او را به اصفهان نقل کرده و در دروازه کون گنبد یا تخت گنبد مدفون ساختند.

*ابن سینا در اصفهان وفات کرد

نویسنده کتاب اعلام، در جلد اول کتاب خود صفحه 175 عنوان می‌دارد که در مجموعه شماره 101 کتابخانه آیت الله مرعشی رساله شماره 2 در ترجمه حال ابن سینا از نویسنده‌ای نامعلوم که حیدربن علی بن اسماعیل بن عبدالعالی هاشمی کرکی در سه شنبه 2 ذی قعده ی 1072 قمری (آن را) کتابت کرده، بیوگرافی (مشخصات ابو علی سینا) را به طور مختصر می‌نویسد و پس از ذکر مؤلفات او در آخر می‌گوید: ابن سینا در همدان مرده و در آن جا دفن شده و پس از آن جنازه‌اش را به اصفهان نقل کردند.

در جایی دیگر میر سید علی جناب صاحب کتاب الاصفهان در ص 218 سطر 20 و 21 به نقل از ابن اثیر در حوادث سنه 427 آورده است، ابن سینا در اصفهان وفات نمود که فیلسوف مشهور و صاحب تصانیفی است.

سعید نفیسی و دولتشاهی سمرقندی نیز در کتاب خود آورده‌اند که ابن سینا را به اصفهان بردند و در جایی بر دروازه کونکنبد به خاک سپردند.

*محله در دشت، محل دفن ابن سینا؟

پژوهشگر میراث فرهنگی با اشاره به اینکه از قدیم الایام در اصفهان مدرسه ابن سینا، بین مردم اصفهان به نام قبر ابوعلی سینا شهرت داشته است گفت: در این محل، گنبدی آجری بر روی اتاقی چهارگوش بوده و نقل است که محل تدریس او بوده و محل قبر او را در آنجا نشان می‌دهند و مطابق نقل اهالی محل سنگ نوشته‌ای بروی قبر بوده که مالک آن بنا سنگ نوشته را ناپدید ساخته است.

وی افزود: محققین و مورخین اصفهان همچون استاد همایی و محمد صدرهاشمی برای اثبات وجود قبر ابن سینا در اصفهان و احداث آرامگاهی شکوهمند بر مزار او تلاش بسیار کردند اما عاقبت حکومت آن زمان (اواخر پهلوی) ضمن برپایی مراسم هزارمین سال تولد ابن سینا در همدان آرامگاهی بر سر قبر منسوب به او بر پا ساخت.

فقیهی افزود: در جایی دیگر جلال الدین همایی صاحب کتاب تاریخ اصفهان در این مورد می‌نویسد: هم اکنون در محله در دشت (باب الدشت) که از محلات شمالی قدیم اصفهان است در سمت شمال شرقی گنبدی به عنوان بقعه مقبره شیخ الرئیس به نام گنبد ابن سینا و گنبد ابو علی سینا معروف است که عامه آن را مرقد ابو عالی سینا می‌گفتند و معلوم نشد که دست کدام غاصب تبهکار اثر قبر را محو کرد اما هم اکنون گنبد و بقعه مخروبه بر جای است، این گنبد در حدود یک صد و چند متر بالاتر از مدرسه شفیعیه معروف دردشت واقع شده است.

ارتفاع گنبد حدود دوازده ذرع و پایه گنبد ده ذرع (10 ذرع ×10 ذرع) و فضای داخلی گنبد و در حدود 8 ذرع (8×8) می‌شود. باری گنبد مزبور علی المشهور مقبره شیخ الرئیس است در اصفهان. همایی می‌افزاید: یک روایت دیگر نیاز از مشایخ اصفهان شنیده‌ام که بعضی ادعای روایت کرده‌اند به این قرار که در محل حوض خانه‌های قدیم بود و مرحوم حاج آقا جمال الدین مسجد شاهی، امام جماعت مسجد این قسمت را از مدرسه خواجه‌ها گرفت و برای مسجد شیخ لطف الله حوض خانه و چاه و منبع و حوض خانه و منبع ساخت و قبل از وی این جا حوض خانه و متوضا وجود نداشت. گفتند در این محل چون حفر کردند به سر دابه‌ای عظیم قدیم بر خوردند که در وسط سردابه قبری مجلل با سنگ لوح قدیمی پیدا شد که متعلق به شیخ الرئیس ابو علی سینا بود و معلوم نشد که آن سنگ لوح را چه کردند.

*مدرسه ابن سینا نیازمند تغییر کاربری است

محمد حسین ریاحی مدرس تاریخ و تمدن دانشگاه اصفهان و مسئول پژوهش مرکز اصفهان شناسی در سال 1386 در گفتگو با روزنامه ایران بیان کرد: آنچه اکنون از مدرسه ابن سینا باقی مانده، بخشی از بنای بزرگی است که در گذشته وجود داشته و طی زمان با تصرف و تخریب به خانه و کاربری‌های دیگر بدل شده است.

وی پیشنهاد می‌کند: این مکان در حکم بزرگترین نهاد آموزشی جهان اسلام جایگاهی که شیخ 15 سال از عمر خود را به تدریس در آن صرف کرده است، باید به یک مکان یا موزه با کاربری فرهنگی، آموزشی برای معرفی ابن سینا تبدیل شود.

*توانستیم تنها بخش‌هایی از یک استخوان پا و دست را پیدا کنیم

اما محسن جاوری مسئول دفتر باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان در همان سال، در بخشی از سخنانش با روزنامه ایران در این باره می‌گوید: متأسفانه حدود 90 سال قبل عده‌ای تصمیم می‌گیرند، این مکان را به زورخانه تبدیل کنند؛ به همین علت محتویات داخلی بنا از جمله سنگ قبری از جنس مرمر که به گفته شاهدان قدیمی بسیار هم زیبا بوده از جا کنده و به وسیله یکی از اوباش محل داخل چاهی انداخته می‌شود.

وی با اشاره به نظر اهل فن که به نوعی این مکان را مدفن شیخ نیز می‌دانند می‌گوید: چند سال قبل به وسیله سازمان میراث فرهنگی گمانه زنی در این مکان انجام شد، اما متأسفانه چون در زمان تبدیل به زورخانه میزان تخریب و گود برداری بسیار بوده است، ما توانستیم تنها بخش‌هایی از یک استخوان پا و دست را پیدا کنیم، که این هم چیز روشنی را ثابت نمی‌کند و تنها اثبات می‌کند که زمانی شخصی این جا دفن شده است.

*هیچ کسی پیگیر ابن‌سینا در اصفهان نیست

ناصر طاهری معاون میراث فرهنگی استان اصفهان در سال های گذشته در این باره تصریح کرد: اینکه ابوعلی سینا در اصفهان دفن شده باشد صحت ندارد، ادعاهایی که قبلا مطرح شده بود مورد بررسی قرار گرفت اما نتیجه‌ای را در بر نداشت، قطعا اگر حتی احتمال دفن ابن سینا در اصفهان قوی بود تاکنون افراد زیادی جهت اثبات این موضوع پای کار آمده بودند، ابوعلی سینا 10 سال آخر عمر خود را در اصفهان بوده اما در همدان دفن شده است.

*ابوعلی سینا قطعا در همدان دفن شده است

از سوی دیگر خسرو معتضد، تاریخ نگار معاصر هم در این خصوص به خبرنگار صاحب نیوز گفت: ابوعلی سینا قطعا در همدان دفن شده است، حکیم ابن سینا به واسطه داشتن شاگرد وفادار خوبی همچون ابوعبید جوزجانی اطلاعات خوبی از زمان خودش به یادگار گذاشته اما متأسفانه برخی از مورخان جدید نظراتی را مطرح می کنند که مطابق با واقعیت نیست.

معتضد تصریح کرد: در زمان افتتاح مقبره ابن سینا از بسیاری از مورخان کشورهای مختلف همچون مصر، عراق و فرانسه دعوت شد و قطعا اگر چنین اشتباهی شده بود حداقل یک نفر تذکر می داد.

به منابع دست اول، شاگران شیخ الرئیس مراجعه کنید

مهدی نجار اعرابی پژوهشگر تاریخ اصفهان در گفت و گو با خبرنگار صاحب نیوز، در رابطه با محل دفن ابن‌سینا اظهار کرد: با اطمینان صددرصد می گویم که ابن سینا، اصفهان دفن است، محل مقبره‌اش هم در خیابان ابن سینا نیست و کنار مسجد شیخ لطف الله استو حدود 100 سال گذشته یکی از مورخین سنگ قبرشان را دیده بوده.

شاگرد ابن سینا به نام جوزجانی در یکی از کتاب هایش که به زبان عربی نوشته شده، اشاره کرده که (ابن سینا مدفن فی المحل گوی گنبد) و آن محله مسجد شیخ لطف الله به تخت گنبد یا گوی گنبد مشهور است، که در دوران آل بویه این مکان پشت حصار آل‌بویه بوده است، زمانی که غزنویان حمل می‌کنند، ابن سینا بیماری قولنج داشته است و در اینجا یک مثالی است که می‌گویند، بیماری همه را مداوا کرد ولی بیماری خودش را نتوانست مداوا کند، وقتی که افراد میخواستند به سمت همدان حرکت کنند و فرار کنند این بیماری قولنج او حدود تیران و کرون اصفهان حوالی نجف آباد، تشدید پیدا کرد و فوت می شود و افراد همراه او به سمت اصفهان باز می گردانند و او را دفن می کنند.

شنیده ها حاکی بر این است که ابن سینا حدود مسجد پاگلدسته که اکنون دارای یک گنبد است، دفن است و اسناد نشان می‌دهد که استخوان رانش هم در آن‌جا پیدا شده است، اما خیر این گونه نیست، مرحوم استاد همایی در یکی از مقاله هایی که نوشته‌اند اثبات کردند که در همان حوالی مسجد شیخ لطف‌الله دفن است و در یک سرایی هستند که متاسفانه امروزه آنجا کلا بافتش بر هم خورده است.

برای دیدن ابن سینا به محله گوی‌گنبد اصفهان بروید نه همدان!

یکی از مورخین دیگر می‌گوید: زمانی که یکی از افراد خاندان نجفی از نجف وارد اصفهان شد و قصد اقامه نماز جماعت داشت، مسجدی را به آن اختصاص دادند که افراد به آن اقتدا کنند، در آن مسجد وضوخانه نبوده، و آن‌ها کنار مسجد را خیلی اتفاقی گود کردند که فضایی تا ایجاد کنند اما ناگهان زیر پایشان خالی می شود و تعدادی سنگ از قرن چهارم و دوران آل بویه پیدا می شود، یکی از آن سنگ‌ها مقبره ابن سینا بوده است و خود ایشان می‌گوید من سنگ را دیدم نوشته های آن را هم دیدم اما متاسفانه مشخص نشد که چه بلایی بر سر این سنگ آمد.

اما باز هم عده‌ای میگویند یکی از افرادی که علاقه مند به میراث فرهنگی بوده، این سنگ را به منزل خود برده و از آن نگهداری می‌کند تا از آفاتی که وجود دارد، دور بماند اما تاکنون خبری از این سنگ نیست.

مرحوم محمد صدر هاشمی در سی سی روزنامه نگار بود و در همان دهه روزنامه‌ای داشتند به نام روزنامه چهلستون، که ایشان در چند مقاله متفاوت اشاره کردند، ابن‌سینا در محل گوی گنبد دفن است، حتی بیان کرده که استاندار وقت همدان در دهه سی به اصفهان آمد و مکاتبه کرد که شما چرا می خواهید همه بناهای تاریخی را فقط مختص اصفهان بگذارید، اصفهان سه دوره پایتخت بوده و بسیار بسیار دارای بناهای تاریخی است.

مرحوم صدر هاشمی می‌گوید که استاندار همدان از من خواهش کرد که این داستان هایی که شما می‌گویید درست است اما اگر می‌شود این ماجرا را ختم کنید و اجازه دهید این افتخار برای همدان باقی بماند، چرا که ممکن است از لحاظ توریستی و گردشگری همدان آسیب ببیند، بنابراین از دهه سی به بعد کسی درباره این داستان صحبتی نکرد و همان‌جا تمام شد.

نجار اعرابی متذکر شد: امام من می‌گویم که 100 درصد ابن سینا در اصفهان دفن است چراکه تنها منبع دست اول پیرامون این ماجرا شاگرد خود ابن سینا است.

مرحوم سید مصلح الدین مهدوی در کتاب مزارات اصفهان به این نکته اشاره کرده است که ابن سینا در مدرسه پزشکی ساخته خود ابن سینا دفن است و گاهی افراد استناد شان همین است ولی هیچ کس دیگر به این ماجرا اشاره ای نکرده است، مرحوم مهدوی هم نوشته های استاد همایونی را نخوانده بوده و اگر خوانده بود، بیان می‌کرد که استاد همای درست می‌گوید.

مدرسه ابن‌سینا فقط محلی برای تدریس نه بیشتر

مرحوم مهدوی صرفا در محله مدرسه ابن سینا رفته و در آن‌جا با افراد سالمند محلی مصاحبه کرده و آن افراد سالمند محلی بیان کردند که یک چوب بری در آن محل بوده که برای این که خانه اش خراب نشود آن محل را تخریب می کند، در این راستا استخوان رانی در آن محل پیدا می کند که به ابن سینا نسبت می‌دهند، اما مدرسه ابن‌سینا فقط و فقط محل تدریس بوده است.

میرزا حسن خان جابری انصاری، منشی ظل‌السلطان و مورخ بود، که تاریخ قاجار اصفهان را مدیون ایشان هستیم و مقبره ایشان اکنون در تخت فولاد است و کتاب قطوری در رابطه با اصفهان دارد، ایشان می‌گوید من سنگ قبر را دیدم و مشخصات سنگ قبر را گزارش می دهد، همچنین استاد همایی هم از نقل قول جابر انصاری صحبت می‌کند.

پژوهشگر تاریخ اصفهان اعلام کرد: قرن چهارم به بعد تا قرن دهم، هر محله قبرستانی داشته است و این قبرستان ها داخل خود محله ها بوده، و آن محله گوی گنبد هم که جوزجانی می گوید، قبرستانی داشته و این قبرستانی که ابن‌سینا را دفن کردند، بقایای قبرستان قدیم است.

اما سوال این است که اگر شواهد بر محل قبر ابن سینا در اصفهان روز به روز قوی‌تر می‌شود چرا مسئولان در فکر پیگیری این مهم نیستند که لااقل مقبره‌ای برای او بسازند و تنها به داشتن نام یک خیابان اکتفا نکنند؟

انتهای پیام /