«معجزه آبخیزداری»| تأمین 70 درصدی آب استان تهران از منابع آب زیرزمینی / مناطق بحرانی فرونشست در تهران کجاست؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ فرونشست عبارت است از نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می‌تواند با اندکی حرکت افقی نیز همراه باشد گفته می‌شود.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

وضعیت فرونشست زمین در ایران به شدت بحرانی است؛ به طوری که طبق گزارش ها، میانگین فرونشست زمین در ایران 30 سانتی‌متر در سال است که این مقدار ایران را به عنوان چهارمین کشور درگیر با پدیده فرونشست در جهان معرفی کرده است. پدیده فرونشست به جز استان گیلان, تمام مناطق کشور را درگیر کرده است. عمق این پدیده از دشت‌های کشور گذشته و در استان‌های فارس, اصفهان و خوزستان و غیره به مناطق مسکونی نیز خسارت وارده کرده است و استان تهران از این مساله مستثنی نیست.

برداشت بی رویه آب زیرزمینی؛ عامل اصلی فرونشست در استان تهران

طبق بررسی انجام شده مناطق مختلفی از تهران و استان تهران در معرض خطر فرونشست قرار دارد؛ در این باره مهدی زارع عضو هیئت علمی پژوهشگاه زلزله شناسی می گوید: بر اساس آمارهای سازمان نقشه‌برداری در محدوده جنوب شرق و جنوب تهران یعنی دشت ورامین, شهریار, جاده ساوه, نسیم‌شهر, صبا‌شهر, نازی‌آباد, محدوده بزرگراه آزادگان و بوستان ولایت شرایط بحرانی‌تری از نظر شدت فرونشست دارند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه زلزله شناسی در تبیین علت فرونشست های استان تهران تصریح می کند: به‌طور کلی برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی علت اصلی فرونشست در کشور است که استان تهران نیز از این قاعده مستثنا نیست و بهره‌برداری بیش از اندازه از آبخوان‌ها دلیل اصلی افزایش شدت فرونشست در این استان محسوب می‌شود؛ تراکم بالای جمعیت در استان تهران و سکونت بیش از 22 درصد از جمعیت ایران در محدوده پیرامون تهران در استان‌های تهران و البرز نیاز آبی را در این منطقه به‌شدت بالا برده است که این امر منجر به برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و در نتیجه آن، افزایش شدت فرونشست در این استان شده است.

به گفته زارع، تأمین نیاز آبی برای صنعت, شرب و کشاورزی برای جمعیت بیش از 14میلیونی استان تهران, تعادل استفاده از منابع آبی را در این استان به‌هم زده است؛ در حالی که در شرایط عادی 70 درصد از آب مورد نیاز از منابع آب سطحی و آب پشت سدها و 30 درصد آب مورد نیاز از منابع آب زیرزمینی تأمین می‌شود, این نسبت در استان تهران به‌عکس شده و در مواقع خشکسالی 70 درصد از آب مورد نیاز استان تهران از منابع آب زیرزمینی تأمین می‌شود.

همچنین درباره علت تشدید پدیده فرونشست در استان تهران، محسن طباطبایی مزدآبادی دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران با اشاره به اینکه میزان فرونشست در کشور ما حدود 90 برابر استانداردهای جهانی است می گوید: فرونشست در استان تهران از دهه 70 از دشت ورامین در جنوب شرق استان شروع شد و با گذشت زمان علاوه بر اینکه گستره آن افزایش پیدا کرده, بر شدت آن نیز افزوده شده است؛ برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی علت اصلی فرونشست در تهران است که وجود حدود 44 هزار چاه غیرمجاز در این استان شنیده‌شده, که نشان از شدت برداشت غیراصولی از منابع آب زیرزمینی دارد.

تغذیه مصنوعی آب های زیرزمینی؛ مهمترین راهکار مقابله با تشدید فرونشست

به اذعان بسیاری از کارشناسان، مهمترین راهکار برای مقابله با تشدید پدیده فرونشست در استان تهران و سایر مناطق، اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری و توجه به توان اکولوژیکی منطقه و انجام تغذیه مصنوعی آب های زیرزمینی است و تجربه های بین المللی نیز موید این ادعا است؛ برای نمونه در کشور چین استفاده بیش از حد از آب‌های زیرزمینی موجب فرونشست در برخی از شهرها مانند شانگهای شد که این فرونشست در سال 1965 با نشست 2.63 متر به اوج خود رسید. پس از این اتفاق چینی‌ها علاوه بر توقف برداشت از آب‌های زیرزمینی، با استفاده از بیش از 200 چاه، آب‌های مازاد روی سطح زمین را به سفره‌های آب‌های زیرزمینی تزریق کردند. این کار در فصول سرد سال که فعالیت بسیاری از کارخانه‌ها متوقف شده بود انجام شد و در نتیجه آن 10 سال بعد (1976) فرونشست زمین در این کشور متوقف شد.

همچنین طبق بررسی ها، ساکنان ایالت کالیفرنیای آمریکا که اصلی‌ترین صنعت‌شان کشاورزی است، با فرونشست 60 سانتی‌متری زمین در سال مواجه شده که این مقدار, بالاترین مقدار فرونشست در جهان است. یکی از مهمترین راهکارهای مسئولان این ایالت برای مقابله با تشدید فرونشست، تغذیه مصنوعی بوده است. مطالعات انجام شده نشان می دهد تغذیه آب زیرزمینی با تغذیه مصنوعی در زمین های مزروعی کالیفرنیا با استفاده از مخازن آب، باعث افزایش سطح آب آبخوان و کاهش فرونشست در منطقه شده است. علاوه بر کالیفرنیا, بخش‌هایی از شهر ویرجینیا هم دچار فرونشست زمین شد و مسئولان این شهر هم با معرفی پروژه تصفیه آب به نام سوئیفت (Swift) و تززیق آن به آب های زیرزمینی به این معضل واکنش نشان دادند.