منابع مالی نظامی اسرائیل؛ از وابستگی تا بحران تأمین مالی
اسرائیل به‌عنوان رژیمی با اقتصاد نسبتاً کوچک اما دستگاه نظامی پیشرفته و پرهزینه، همواره با چالش عمده تأمین مالی هزینه‌های دفاعی سنگین مواجه بوده است.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم،اسرائیل به‌عنوان رژیمی با اقتصاد نسبتاً کوچک اما دستگاه نظامی پیشرفته و پرهزینه، همواره با چالش عمده تأمین مالی هزینه‌های دفاعی سنگین مواجه بوده است. این رژیم که بودجه دفاعی آن در سال 2025 به سقف 30 میلیارد دلار رسیده و 14 درصد از کل بودجه دولت را تشکیل می‌دهد، برای پوشش این هزینه‌های عظیم ناچار به اتکا بر ترکیبی پیچیده از کمک‌های خارجی، استقراض بین‌المللی و منابع داخلی شده است.
در این یادداشت بعد از بررسی ساختار تامین مالی ماشین جنگی اسرائیل، نشان داده خواهد شد که با جنگ 12 روزه ایران و اسرائیل و پیامدهای آن، نظام تامین مالی این رژیم غاصب تحت فشار شدید قرار گرفته و ظرفیت محدودی برای تحمل جنگ‌های طولانی‌مدت دارد.
- کمک‌های نظامی آمریکا: ستون فقرات دفاعی اسرائیل
ایالات متحده آمریکا بزرگ‌ترین حامی مالی دستگاه نظامی اسرائیل محسوب می‌شود. بر اساس تفاهم‌نامه ده‌ساله 2019-2028، آمریکا متعهد شده است که سالانه 3.8 میلیارد دلار کمک نظامی مستقیم به اسرائیل ارائه دهد. این کمک‌ها شامل 3.3 میلیارد دلار از طریق برنامه تأمین مالی نظامی خارجی است که باید حتماً صرف خرید تجهیزات نظامی آمریکایی شود. علاوه بر این، 500 میلیون دلار نیز برای توسعه سیستم‌های دفاع موشکی مشترک شامل گنبد آهنین، پیکان و چوپان داود اختصاص یافته است.
اسرائیل تنها کشوری است که می‌تواند 25 درصد از کمک‌های دریافتی از برنامه تأمین مالی نظامی خارجی را برای خرید از صنایع دفاعی داخلی خود به‌کار ببرد. این امتیاز منحصربه‌فرد که هیچ کشور دیگری از آن بهره‌مند نیست، نشان‌دهنده روابط ویژه واشنگتن با تل‌آویو در حوزه دفاعی است.
پس از حمله حماس در 7 اکتبر، کنگره آمریکا بسته کمک اضطراری به ارزش 17.9 میلیارد دلار تصویب کرد. این بسته شامل 4 میلیارد دلار برای تجدید و تقویت سامانه‌های گنبد آهنین و فلاخن داود، 1.2 میلیارد دلار برای توسعه سیستم گنبد آهنین، 3.5 میلیارد دلار برای خرید سیستم‌های تسلیحاتی پیشرفته و 4.4 میلیارد دلار برای جایگزینی تجهیزات ارسالی از ذخایر استراتژیک آمریکا بود.
اما این کمک‌ها نامحدود نیستند و محدودیت‌های سیاسی مهمی دارند. در فوریه 2024، گروهی از جمهوری‌خواهان با بسته کمکی جدید مخالفت کردند و استدلال کردند که با بدهی 37 تریلیون دلاری آمریکا، ادامه کمک‌های بی‌پایان قابل توجیه نیست.
- اوراق قرضه جنگی: استقراض اضطراری از بازارهای جهانی
یکی از مهم‌ترین مکانیزم‌های تأمین مالی اسرائیل، انتشار اوراق قرضه جنگی در بازارهای بین‌المللی است. از اکتبر 2023 تا ژانویه 2025، اسرائیل مجموعاً 19.4 میلیارد دلار اوراق قرضه منتشر کرده که مستقیماً برای تأمین هزینه‌های جنگ طراحی شده‌اند. تنها در خاک آمریکا، سازمان Israel Bonds در سال 2025 رکورد تاریخی 5 میلیارد دلار فروش را داشته است که تقریباً دو برابر میانگین سالانه پیش از آغاز جنگ است. این اوراق به‌طور صریح تحت عنوان حمایت از اسرائیل در جنگ به سرمایه‌گذاران عرضه می‌شوند.
هفت بانک بزرگ بین‌المللی نقش کلیدی در تضمین و عرضه این اوراق ایفا کرده‌اند. گلدمن ساکس به‌عنوان بزرگ‌ترین تضمین‌کننده با بیش از 7 میلیارد دلار اوراق جنگی اسرائیل در صدر قرار دارد. بانک آمریکا با تضمین میلیاردها دلار اوراق و ارائه خدمات بانکی گسترده، دویچه بانک با ارائه خدمات تأمین مالی و سرمایه‌گذاری و بی‌ان‌پی پاریبا با 5.7 میلیارد یورو وام و تضمین به شرکت‌های تولیدکننده سلاح برای اسرائیل از دیگر بازیگران کلیدی این شبکه تأمین مالی هستند. سیتی‌گروپ، بارکلیز و جی‌پی مورگان چیس نیز خدمات بانکی، تضمین و مشاوره مالی گسترده‌ای در این زمینه ارائه داده‌اند.
- مؤسسات مالی اروپایی و نگرانی‌های اخلاقی
مؤسسات مالی اروپایی نیز نقش قابل توجهی در تأمین مالی ماشین جنگی اسرائیل ایفا می‌کنند. این مؤسسات مجموعاً 36.1 میلیارد یورو وام و تضمین و 26 میلیارد یورو سهام و اوراق در شرکت‌های تولیدکننده سلاح برای اسرائیل سرمایه‌گذاری کرده‌اند. صندوق بازنشستگی دولت نروژ و شرکت بیمه آلیانتس از سرمایه‌گذاران بزرگ و شناخته‌شده در این حوزه محسوب می‌شوند.
اما فشارهای اخلاقی بر این مؤسسات به‌طور قابل ملاحظه‌ای در حال افزایش است. برخی مؤسسات مالی اروپایی در کشورهایی مانند ایرلند و هلند فروش اوراق اسرائیل را تعلیق کرده‌اند. دادگاه تجدیدنظر هلند حکم قطعی صادر کرده که کشور باید صادرات قطعات F-35 به اسرائیل را فوراً متوقف کند. این روند نشان‌دهنده تغییر تدریجی فضای سیاسی و اخلاقی در اروپا نسبت به حمایت از اقدامات نظامی اسرائیل است.
- صنایع دفاعی و تأمین‌کنندگان تسلیحات
شرکت‌های آمریکایی نقش محوری در تسلیح اسرائیل، بازی می‌کنند. لاکهید مارتین به‌عنوان تولیدکننده جنگنده‌های F-35 تاکنون 36 فروند از 75 فروند سفارشی را تا 2024 تحویل داده است. ریتئون مسئولیت تولید موشک‌های رهگیر گنبد آهنین و سیستم پیکان را بر عهده دارد، در حالی که بوئینگ تأمین‌کننده اصلی مهمات هدایت‌شونده و بمب‌های هوشمند است. جنرال دایمامیکس نیز تولید تانک‌ها و خودروهای زرهی را انجام می‌دهد.
بر اساس گزارش‌های رسمی، از 2019 تا 2023، آمریکا 69 درصد از کل واردات تسلیحاتی اسرائیل را تأمین کرده است. آلمان با 30 درصد در رتبه دوم و ایتالیا با 0.9 درصد در رتبه سوم قرار دارند. این آمار نشان‌دهنده وابستگی شدید اسرائیل به تجهیزات نظامی آمریکایی است.
آمریکا همچنین ذخیره‌ای استراتژیک به ارزش 1.8 میلیارد دلار شامل مهمات، موشک‌ها و خودروهای نظامی در خاک اسرائیل نگهداری می‌کند که در شرایط اضطراری قابل استفاده است. این ذخایر که تحت عنوان WRSA-I شناخته می‌شوند، در جنگ اخیر نقش بسیار مهمی ایفا کردند و کمک شایانی به تداوم عملیات نظامی اسرائیل کردند.
- بحران تأمین مالی و محدودیت‌های بودجه‌ای
بارزترین نشانه بحران مالی اسرائیل، رد درخواست 60 میلیارد شِکِل معادل 16.2 میلیارد دلار بودجه اضطراری توسط وزارت دارایی بود. طبق گزارش روزنامه یدیعوت آحارونوت، ارتش اسرائیل برای جبران کمبود شدید تجهیزات نظامی این مبلغ هنگفت را درخواست کرده بود، اما وزیر دارایی بتسلل اسموتریچ نه تنها درخواست را رد کرد، بلکه خریدهای اضطراری و تجدید ذخایر مهمات حیاتی شامل سیستم پیکان را نیز متوقف کرد. این تصمیم درست در پاسخ به هزینه‌های سرسام‌آور بسیج نیروهای ذخیره بود که به رقم ماهانه 1.2 میلیارد شِکِل معادل 325 میلیون دلار رسیده بود.
گزارش‌های متعدد حاکی از آن است که صدها خودروی زرهی استفاده‌شده در عملیات زمینی غزه اکنون کاملاً غیرقابل استفاده شده‌اند و نیاز به تعمیر اساسی یا جایگزینی دارند. همچنین ذخایر سیستم پدافند موشکی پیکان تقریباً به‌طور کامل تخلیه شده است که این موضوع نگرانی‌های جدی در مورد آمادگی دفاعی کشور ایجاد کرده است.
- تنزل رتبه اعتباری و افزایش هزینه‌های استقراض
مؤسسه رتبه‌بندی مودیز در مارس 2025 اقدام به تنزل دو پله‌ای رتبه اعتباری اسرائیل از A2 به Baa1 کرد. این تنزل نادر دو پله‌ای که ریسک سیاسی بسیار بالا و تضعیف قابل توجه توان اقتصادی و مالی دولت را دلیل اعلام کرد، نشان‌دهنده عمق نگرانی‌های بین‌المللی در مورد پایداری مالی اسرائیل است. S&P Global نیز با حفظ رتبه A، چشم‌انداز منفی اعلام کرد و صراحتاً هشدار داد که جنگ طولانی با ایران می‌تواند رتبه را به A- تنزل دهد.
این تنزل رتبه پیامدهای مستقیم و قابل توجهی بر اقتصاد اسرائیل داشته است. هزینه استقراض به‌طور محسوسی افزایش یافته و پریمیوم ریسک اسرائیل که با شاخص CDS سنجیده می‌شود، به بالاترین سطح 12 سال اخیر رسیده است. هر انتشار اوراق جدید مجبور است پریمیوم بیشتری نسبت به گذشته ارائه دهد تا سرمایه‌گذاران را جذب کند. خروج سرمایه خارجی و کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم نیز از دیگر عوارض این تنزل رتبه بوده که اعتماد سرمایه‌گذاران بین‌المللی را به شدت تضعیف کرده است. در نهایت، بخش بیشتری از درآمدهای مالیاتی دولت باید به سرویس بدهی اختصاص یابد که فضای مالی برای سایر اولویت‌های دولتی را محدود می‌کند.
- محدودیت‌های آینده و چشم‌انداز تأمین مالی
شواهد موجود به وضوح نشان می‌دهند که اسرائیل در صورت نقض آتش‌بس و ادامه جنگ با ایران، توان تأمین مالی مشابه دوره قبل را نخواهد داشت. تنزل رتبه اعتباری هزینه استقراض را به‌طور چشمگیری افزایش داده و فشارهای سیاسی در آمریکا برای محدودسازی کمک‌ها رو به افزایش است. خستگی سرمایه‌گذاران از ریسک‌های ژئوپولیتیک و نگرانی‌های اخلاقی مؤسسات مالی اروپایی نیز بر این محدودیت‌ها افزوده‌اند.
در صورت تداوم درگیری، اسرائیل با چالش‌های جدی‌تری مواجه خواهد شد. احتمال تنزل بیشتر رتبه به سطح اسپم (D/E) وجود دارد که دسترسی به بازارهای سرمایه را به‌طور قابل توجهی محدود می‌کند. مقاومت کنگره آمریکا در برابر کمک‌های اضافی در حال افزایش است و تمایل بانک‌های بزرگ برای تضمین اوراق جنگی رو به کاهش است. همچنین فشار برای شفافیت بیشتر در استفاده از کمک‌های نظامی نیز به‌طور مداوم افزایش می‌یابد.