مناسب سازی محیط، گشودن درهای جامعه روی معلولان
بوشهر - ایرنا - شاید وقتی با دوپای سالم و چشمانی بینا از خیابان‌های شهر گذر می‌کنیم و از خدمات و امکانات عمومی بهره می‌گیریم، کمتر متوجه استاندارد نبودن این فضاها شویم و حتی به ذهن‌مان هم نرسد که استفاده از این فضاها برای معلولان اگر نگوییم ناممکن اما سخت دشوار است.
سازمان بهداشت جهانی در سال 1981 توانبخشی را اولین پاسخ به ناتوانی و معلولیت تعریف کرده‌است که به سه مرحله توانبخشی پزشکی، حرفه‌ای و اجتماعی قابل تقسیم است، یکی از مسائلی که در توانبخشی اجتماعی بررسی می‌شود، مناسب سازی معابر و اماکن شخصی و اجتماعی و ابزار فرد معلول برای کم کردن مشکلات روزمره او است که می‌تواند در خودکفایی و بهبود روانی معلول و بازگرداندن او به زندگی نقشی مهم داشته باشد.
برای دستیابی به راه حل‌های مناسب سازی، شناخت مشکلات محیط شهری در ارتباط با فرد معلول از جمله مسائل شبکه معابر شهری و تجهیزات آنها نخستین مساله است که با مناسب سازی آن برای فرد معلول، بسیاری از مشکلات این قشر از جامعه حل می‌شود.
همچنین برای یافتن روش مناسب سازی معابر، در ابتدا مشکلات شبکه معابر و ارتباطی پیاده و سواره در منطقه مورد بررسی برای افراد معلول شناسایی و به تفکیک در مورد معابر درجه 1،2 و 3 در بخش‌های مسائل مربوط به خصوصیات فیزیکی و موانع بررسی می‌شوند و سپس راهکارهای بهسازی و نوسازی به صورت جداگانه و به عنوان ضوابط و توصیه‌ها بیان می‌شود.
در زمینه تجهیزات شهری نیز مشکلات مهم ترین تجهیزات مورد استفاده شامل ایستگاه اتوبوس، تلفن عمومی، سطل زباله و صندوق پست، آب خوری و درنهایت علائم شهری و نورپردازی شناسایی و درنهایت ضوابط و توصیه‌های طراحی مناسب این تجهیزات بیان می‌شود و در طراحی و مناسب سازی تجهیزات به اصول برابری در استفاده، انعطاف پذیری و استفاده ساده که از اصول طراحی همه شمول است، توجه شده‌است.
ضوابط و توصیه‌های مناسب سازی معابر و تجهیزات شهری برای سه گروه عمده افراد معلول شامل جسمی حرکتی، نابینای حسی حرکتی، و ناشنوای حسی حرکتی بیان می‌شود، به همین ترتیب در مورد فضاهای دسترسی به ساختمان (شامل مسیر دسترسی، پله و رامپ و بازشوها) و پارک‌ها نیز مشکلات شناسایی و راه حل‌های مناسب مشخص می‌شود.
سیاست‌ها و قوانین مناسب سازی محیط
در سیاست‌های کلی نظام که مرجع صدور آن مقام معظم رهبری است در بند 11 بخش شهرسازی و بند 9 بخش ایثارگران به تاریخ 29/ 11/ 1389 رعایت نیاز و آسایش جانبازان و معلولان در طراحی فضای شهری و اماکن عمومی خواسته شده‌است که مناسب‌سازی بناها و مراکز خدمات عمومی، معابر شهری، مراکز اداری، تفریحی و ورزشی و وسائط نقلیه عمومی با وضعیت جسمی جانبازان و ناتوانان جسمی و حرکتی، منطبق بر معیارهای مطلوب باشد.
همچنین هیات وزیران در تاریخ 10/ 3/ 1394 در قالب برنامه جامع حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت مواد 2 و 3 دستگاه‌های متولی را مکلف کرده‌است در صدور مجوز مناسب سازی با رعایت قوانین و مقررات مربوط، ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد دارای معلولیت، استانداردهای مناسب سازی را در شرایط و الزامات صدور مجوز لحاظ کنند. براساس این مواد وزارت راه و شهرسازی موظف است در همه طرح‌های آماده‌سازی و اجرای مجتمع‌های مسکونی به صورت انبوه و نیز طراحی و اجرای شهرهای جدید، ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد دارای معلولیت را رعایت کند.
التیماتوم دولت به دستگاه‌های اجرایی برای مناسب سازی
علاوه براین هیات وزیران 17 آذرماه 98 آیین نامه اجرایی ماده 3 حمایت از حقوق معلولان را تصویب و دستگاه‌های اجرایی را مکلف به مناسب‌سازی معابر و فضاهای شهری برای دسترسی معلولان کرد.
براین اساس همه دستگاه‌های اجرایی باید تا سه سال آینده برای دسترسی‌پذیری معلولان به خدمات، ساختمان‌های خود را مناسب‌سازی کنند و شهرداری‌ها و دهیاری‌ها درارتباط با مناسب‌سازی و دسترس پذیری محیط، معابر، اماکن و وسایل حمل و نقل عمومی و مبلمان شهری اقداماتی مانند هم سطح سازی معابر، نصب خط هدایت نابینایان در پیاده‌روها، تامین محل ویژه توقف خودروی افراد دارای معلولیت، نصب چراغ‌های راهنمای مجهز به علایم صوتی ویژه افراد نابینا و کم بینا در تقاطع و مناسب سازی پایانه ها، ایستگاه‌ها و ناوگان حمل و نقل عمومی را انجام دهند و اعطای پایان کار ساختمان ها و اماکن عمومی از جمله مجتمع های مسکونی، تجاری، اداری، درمانی و آموزشی را مشروط به رعایت ضوابط مناسب سازی و دسترسی پذیری معلولان کند.
همچنین بر اساس این آیین نامه به منظور اجرای تصمیم‌های ستاد در سطح استان و شهرستان، بر تشکیل ستادهای هماهنگی و پیگیری مناسب‌سازی و شهرستانی تاکید شده‌است که در استان بوشهر دبیرخانه هماهنگی و پیگیری مناسب‌سازی با ریاست استاندار در سطح استانی و فرمانداران در سطح شهرستان‌ها تشکیل شده‌است.
مناسب سازی محیط، گشودن درهای جامعه روی معلولان
معلولان حسی و حرکتی، نابینا و ناشنوای استان بوشهر بارها توانایی‌های خود را در عرصه علم و تحصیل، ورزش و فعالیت‌های اجتماعی به اثبات رسانده‌اند و با اینکه مجبور بوده‌اند همزمان با محدودیت‌های ریز و دشت بجنگند، در عرصه استانی و ملی درخشیده‌اند که این امر لزوم توجه به استاندارد سازی خیابان‌ها را ضرروی می‌سازد تا شهرسازی نامناسب به قیمت کناره‌گیری این گروه از عرصه فعالیت‌های اجتماعی جامعه تمام نشود.
وقتی از دید معلولان، سالمندان و افراد ناتوان به فضاهای شهری همچون خیابان‌ها، پارک‌ها، درمانگاه‌ها، بانک‌ها، فروشگاه‌ها، حمل و نقل عمومی و بسیاری دیگر از زیرساخت ها نگاه کنیم ناهمواری‌های بی‌دلیل شهر و تجربه دشوار این قشر از جامعه بخوبی لمس می‌شود.
جمعیت معلولان زیر پوشش بهزیستی استان بوشهر در زمان حاضر 24 هزار و 473 نفر است که 10 هزار و 31 نفر مربوط به معلولان جسمی حرکتی است و باید به این جمعیت سالمندان و برخی از بیماران را نیز اضافه کرد، با اینکه نوع نگاه به معلولان نسبت به گذشته تغییر کرده‌است و پیوسته بر مشارکت اجتماعی این گروه توانمند در کنار سایر افراد جامعه تاکید می‌شود اما فضاهای شهری نامناسب سد بزرگی در برابر این ایده زیبا است.
دردسرهای معلولان بوشهر برای تردد در معابر
احمد جوان نابینای بوشهری است کمتر از 40 سال سن دارد اما کمتر به تنهایی از خانه بیرون می‌آید، او که با عصای سفید مسیر خود را پیدا می‌کند از ناهمواری‌های بی‌شمار پیاده‌روهای بوشهر گلایه کرد و گفت: حتی در پیاده روهایی که مسیر ویژه نابینایان طراحی شده‌است نیز گاهی بدون توجه به وجود این مسیر، چاله یا حفاری وجود دارد یا مسیر به درخت منتهی می‌شود.
وی ادامه داد: به عنوان فردی نابینا وقتی در معابر حرکت می‌کنم با قطع مسیر هیچ تصوری از آن ندارم و متوجه نمی‌شوم قطع شدن این مسیر به دلیل حفره، درخت و تغییر نوع سرامیک است یا خطری مرا تهدید می‌کند.
عیسی از معلولان حرکتی بوشهر بالا و پایینی پیاده‌روها را مهمترین مشکل در استفاده از فضاهای شهری عنوان کرد و افزود: پیاده‌روها در هر چند متری یک جا پله می‌خورد که اگر معلول به تنهایی بیرون برود باید منتظر بماند تا کسی پیدا شود و به او کمک کند بنابرین همیشه برای انجام کارهایم با همراهی اعضای خانواده مراجعه می‌کنم.
شهروند ویلچرنشین بوشهری گفت: با اینکه ماشین مناسب معلولان دارم و فقط با خودرو شخصی در شهر تردد می‌کنم اما در بسیاری از بانک‌ها بیمارستان‌ها و ادارات فضای مناسب تردد ویلچر در نظر گرفته نشده‌است.
وی ادامه داد: خطرهای زیادی یک فرد معلول و ویلچری را برای عبور از خیابان تهدید می‌کند در حالی که افراد عادی دغدغه‌ای در این زمینه ندارند، از بی احتیاطی راننده تا سکوی بین لاین رفت و برگشت خیابان گرفته و چاله‌های پیاده‌رو که خطر واژگونی ویلچر را در پی دارد.
فاطمه دختر معلول بوشهری است که برای هر بار خارج شدن از خانه و قدم به خیابان گذاشتند نیاز به همراهی مادر یا برادرش دارد. او بیان کرد: در برخی از خیابان‌ها تا مسیر زیادی پل یا رابطی برای ورود به خیابان وجود ندارد و همراهان من برای جابه‌جایی ویلچر به دردسر می‌افتند.
اجرای مناسب سازی محیط معطل در امروز و فرداها
رئیس انجمن معلولان استان بوشهر به عنوانی مسئولی که از نزدیک با مشکلات زندگی معلولان در شهرهای بوشهر آشنا است، عنوان کرد: مشکل معلولان برای حضور در شهر تنها خیابان و پیاده رو نیست بلکه بخش بزرگی از مشکلات معلولان مربوط به استفاده از امکاناتی مانند عابر بانک‌ها ودرمانگاه‌ها است این درحالی است دستورالعمل کشوری در زمینه مناسب سازی محیط ابلاغ شده‌است، دستگاه‌های مختلف در قبال آن امروز و فردا می‌کنند.
مسعود نوری صادقی گفت: مشکل دیگر معلولان بویژه ویلچری‌ها سد معبر در پیاده‌روها است که مغازه‌ها فضای زیادی از پیاده رو را اشغال می‌کنند تا جایی که در مواردی عبور و مرور برای افراد سالم هم مشکل است و ما همواره در این زمینه با شهرداری بحث داریم.
وی ادامه داد: مشکل دیگر ایستگاه‌های اتوبوس شهری است که هیچکدام برای استفاده معلولان بویژه ویلچری‌ها مناسب نیست، داخل اتاقک‌ها طوری طراحی شده که جایی برای قرار گرفتن ویلچر نیست و معلول مجبور است در بیرون بایستد همینطور این اتاقک‌ها به پیاده رو راه ندارد و معلولان نمی‌توانند به اتاقک‌ها وارد شوند.
نوری صادقی بیان کرد: فروشگاه‌های بزرگ نیز ورودی مناسبی ندارند و این مورد حتی در برخی از شعبه‌های فروشگاه زنجیره‌ای که سبد خانواده معلولان از آن تامین می‌شود نیز رعایت نشده‌است.
وی نبود تقاطع در برخی از خیایان‌های بوشهر را از دیگر مشکلات معلولان حرکتی برشمرد که امکان عبور ویلچر از خیابان را سلب می‌کند.
رئیس انجمن معلولان استان بوشهر تاکید کرد: اداره‌ها در مناسب‌سازی امکانات شهری از مناسب سازی سنتی و ایجاد شیب به سمت مناسب سازی مدرن حرکت کنند که هم استفاده از آن آسان‌تر است و هم هزینه چندانی ندارد، طوریکه در کنار پلکان نرده گذاشته شود و بالابر برقی به آن متصل شود تا هم معلولان و هم سالمندان و افراد ناتوان با قرار گرفتن روی آن در ارتفاع مناسب با عابر بانک قرار گیرند یا وارد ادارات و فروشگاه‌ها شوند.
وی افزود: مساله دیگر که نیاز به توجه دارد این است که مناسب‌سازی معابر تنها ویژه معلولان نیست اما مناسب سازی فضاهای شهری باید فراگیر شود زیرا سالمندان، افراد معلول، زنان باردار، بیمارانی که کمردرد دارند و بسیاری موارد دیگر نیز در استفاده از محیط‌های شهری در زمان حاضر مشکل دارند.
الزام نصب چراغ قرمز معلولان در مکان‌های پر تردد
نوری صادقی پیشنهاد کرد: حداقل در فضاهای پردد و محل‌های حساس که مکان تردد معلولان است مانند سازمان بهزیستی، تامین اجتماعی، ثبت احوال و موارد این چنینی از چراغی به عنوان چراغ قرمز برای تردد معلولان استفاده شود تا معلولان برای عبور از خیابان نیازمند دیگری نباشند و با خیال آسوده تردد کنند.
وی گفت: اکنون در شهرهای اصفهان و تهران به این امکان توجه و در برخی معابر این چراغ نصب شده‌است، نصب این چراغ اهمیت زیادی دارد زیرا مواردی از تصادف با معلولان در بوشهر وجود دارد که رانندگان بی توجه به اینکه سرعت معلول در عبور از عرض خیابان کم است با او برخورد کرده‌است.
رئیس انجمن معلولان استان بوشهرافزود: این انجمن 30 سال است فعال است و چند سال است در حال پیگیری مناسب سازی فضای شهری برای معلولین است و با شرکت در جلسات ستاد مناسب‌سازی معابر استانی و شهرستان‌ها به طور مرتب گزارش ارائه می‌دهد اما مسئولان با دلایلی مانند نبود اعتبار امروز و فردا می‌کنند و وعده می‌دهند.
مناسب سازی شتاب گرفته اما کافی نیست
نوری صادقی از اقدام شایسته سازمان برنامه و بودجه برای سرعت‌گیری مناسب‌سازی یاد کرد و گفت: این سازمان برای اداراتی که اقدام به مناسب‌سازی فضای خود برای معلولان کند 30 نمره اختصاص می‌دهد که این سبب شده است که بسیاری از ادارات به این سمت حرکت کنند و شرایط به نسبت چهارسال گذشته خیلی بهتر شده‌است.
وی افزود: با پیگیری‌هایی که شده 70 دستگاه اجرایی بازسازی صورت گرفته است و تا حدی مناسب‌سازی شده‌است.
با اینکه مجلس در سال 97 لایحه جامع حمایت از معلولان را تصویب کرد و یک بخش از آن به مناسب‌سازی فضای شهری برای معلولان پرداخته است و هیات دولت نیز بخشنامه در این زمینه را به همه دستگاه‌ها ابلاغ کرد اما اقدام لازم و کافی صورت نگرفته‌است و معلولان به خاطر خطراتی که آنها را تهدید می‌کند کمتر در اجتماع حضور می‌یابند.
وی ادامه داد: با وجود اینکه در شهرهای استان بوشهر نمادهایی مانند تابلوهای ویژه تردد معلولان و مسیرهایی به این منظور دیده می‌شود که نشان دهنده این است که معلولان در شهر فراموش نشده‌اند اما این امکانات آنقدر فراوان نیست که این شهروندان را با خیالی آسوده راهی خیابان‌های شهر کند.
مسئول دبیرخانه هماهنگی و پیگیری مناسب‌سازی در اداره کل بهزیستی استان بوشهر گفت: جلسات ستاد مناسب‌سازی با ریاست استاندار و در شهرستان‌ها با ریاست فرمانداران برگزار و وضعیت فضای شهری بررسی، نیاز سنجی و اولویت سنجی و با نظارت دفتر فنی استانداری اقدام می‌شود.
مژگان آل بهبهانی با اشاره به اقداماتی نظیر نصب تابلوهایی با محویت معلولان و ایجاد مسیر پایلوت تردد معلولان گفت: در 2 سال اخیر اتفاقات مثبتی صورت گرفته است اما بحث پیاده‌روها و معابر مشکلات زیادی داریم و نمی‌توان گفت در این زمینه اقدامات زیادی انجام شده‌است زیرا کاستی‌ها فراوان است.
اصلاح معابر، آغاز فراگیری مناسب‌سازی در بوشهر
آل بهبهانی گفت: در زمینه اختلاف ارتفاع در پیاده‌روها در سال 97 در جلسه ستاد مناسب‌سازی مصوب شد که سازه‌هایی که همسطح سازی را در پیاده‌رو رعایت نکرده باشند باید تخریب و اصلاح شوند و پرداخت جریمه ریالی در این زمینه محلی ندارد این در حالی است که در گذشته بر اساس کمیسیون ماده 100 شهرداری سازنده می‌توانست جریمه این تخلف را پرداخت کند.
وی بیان کرد: سامانه‌ای با عنوان معبر راه‌اندازی شده‌است که افراد می‌توانند فضاهای نامناسبی که مشاهده کرده‌اند یا در عبور از آنها با مشکل مواجه بوده‌اند را گزارش کنند.
مسئول دبیرخانه هماهنگی و پیگیری مناسب‌سازی در اداره کل بهزیستی استان بوشهر افزود: این سامانه کشوری است و پیگیری در آن خیلی سریع صورت می‌گیرد به این نحو که مشکل فوری اعلام و زمانی را برای پیگیری و اصلاح آن تعیین می‌شود که گام موثری در مناسب‌سازی معابر شهری است.
آل بهبهانی از خیابان بیمارستان شهر برازجان مرکز شهرستان دشتستان استان بوشهر به عنوان نمونه موفقی از مناسب‌سازی کامل و استاندارد یادکرد که در معرض توجه مسئولان کشوری قرار گرفته است و ادامه داد: این خیابان به عنوان پایلوت با الگوگیری از سبک مناسب‌سازی کشور ژاپن نوسازی شده‌است که الگوی مناسبی برای استان بوشهر و کشور است.
مسول دبیرخانه هماهنگی و پیگیری مناسب‌سازی در بهزیستی بوشهر به همکاری مناسب شهرداری و بهزیستی در این زمینه اشاره کرد و گفت: با اینکه وضعیت خیابان‌ها تا حدی بهبود یافته است اما هنوز مسائل و مشکلات معلولان برای حضور در فضای شهری فراوان است.
ضرورت تعامل بیشتر دستگاه‌های اجرایی برای مناسب‌سازی محیط
مدیر حمل و نقل و ترافیک شهرداری بندر بوشهر بیان کرد: برای ترویج فرهنگ مناسب سازی نیاز به هماهنگی و تعامل بیشتر دستگاه‌های اجرایی است ولی با برنامه ریزی‌های انجام شده امیدواریم این روند با سرعت بیشتری انجام شود به نحوی که برای این قشر مشهود باشد.
اصغر صابر گفت: شهر مطلوب شهری است که پاسخگوی نیازهای شهری هر طیفی از شهروندان از کودکان و سالمندان و کم توانان و ناتوانان جسمی گرفته تا افراد سالم و تندرست باشد، شبکه‌های شهری، اجتماعی و فرهنگی و ارتباطی آن برای همه شهروند از هر نوع و طیفی تعریف شده باشد و هیچ کس با هیچ ویژگی خاصی خارج از دایره شهر قرار نگیرد.
وی، ساماندهی احداث بیش از 30 گذر ویژه تردد توان‌یابان، طرح اختصاص پارکینگ ویژه جانبازان و معلولان، بهسازی همه پیاده روهای شهر و ایجاد مسیرهای دسترسی مناسب با نصب موزاییک های شیاری و پولکی و حذف زوائد فیزیکی ویژه نابینایان، مناسب سازی ورودی تعدادی از پارک های سطح شهر و احداث پارک ویژه معلولان به مساحت یکهزار متر مربع در خیابان پاسارگاد را از اقدامات شهرداری بوشهر در این زمینه برشمرد.
صابر تاکید کرد: این اقدامات برای تسهیل حرکت و خدمات رسانی به ناتوانان جسمی و حرکتی و نابینان صورت گرفته است و شهرداری ایجاد زمینه برای رفت و آمد آسان و انجام فعالیت‌های اجتماعی این افراد را وظیفه خود می‌داند.
با وجود آغاز مناسب‌سازی شهر در چند سال اخیر کماکان معلولان بوشهری باید ناهمواری‌ها و فراز و نشیب معابر و فضاهای شهری را بپیمایند تا بتوانند از خدمات و امکاناتی بهره‌مند شود که برای افراد تندرست بی هیچ دغدغه‌ای به دست می‌آید.
با وجود قدمت مباحث در محور حمایت از معلولان و ساخت شهر به گونه‌ای که برای این قشر نیز دسترس‌پذیر باشد، بوشهر مانند بسیاری از شهرهای کشور در گام‌های اولیه این مهم است و با این ضعف زیر ساختی حضور اجتماعی معلولان مهجور مانده‌است.
*س_برچسب‌ها_س*
