مهدی شجاعی و هدایت جریان سیال ذهن مخاطب
تهران - ایرنا - مهدی شجاعی نویسنده‌ای است که به گفته صاحب‌نظران عرصه ادبیات با بهره‌گیری از جریان سیال ذهن سعی می‌کند به‌گونه‌ای مخاطب را میخکوب و در ادامه او را با فضاسازی‌ها و تصویرسازی‌ها و دامن زدن به فضای تخیلی برای همزادپنداری با شخصیت‌ها، همراه سازد.
سیدمهدی شجاعی نویسنده و روزنامه‌نگار معاصر شهریور 1339 در تهران به دنیا آمد. بعد از اینکه دیپلمش را در رشته ریاضی گرفت، وارد دانشکده هنرهای دراماتیک شد و رشته تئاتر را برای ادامه تحصیل انتخاب کرد. سه سال در این رشته با گرایش کارگردانی تحصیل کرد اما بعد از آن، تغییر گرایش داد و نویسندگی را برای ادامه مسیر برگزید. زمانی که تنها 20 سال داشت (حوالی سال‌های 58 و 59) داستان‌هایش هم در نشریات و هم به صورت کتاب چاپ می‌شدند.
مسوولیت‌های فرهنگی
به جز نوشتن، سیدمهدی شجاعی مسوولیت‌های متعددی هم داشت از جمله اینکه مسوول صفحات فرهنگی و هنری روزنامه جمهوری اسلامی به مدت هشت سال بود. او همچنین سردبیر ماهنامه صحیفه بود و سال‌های متمادی سردبیری مجله رشد جوان را برعهده داشت. وی به عنوان مدیر انتشارات برگ حدود 300 کتاب از نویسندگان و هنرمندان و محققان کشور را منتشر کرد. در 1376 خورشیدی اقدام به راه‌اندازی انتشارات کتاب نیستان کرد. انگیزه اصلی این حرکت معرفی و چاپ برگزیدگان ادبیات در حوزه‌های داستان، شعر و نمایشنامه بود. او زمانی سردبیر و مدیر مسوول ماهنامه نیستان بود. به جز این‌ها، شجاعی داوری‌هایی در جشنواره‌های مختلف داشت که از آن جمله می‌توان به داوری چند دوره جشنواره فیلم فجر، داوری چند دوره جشنواره تئاتر فجر، داوری در جشنواره بین‌المللی فیلم کودک و نوجوان و جشنواره مطبوعات اشاره کرد که همگی در فاصله سال‌های 1365 تا 1375 اتفاق افتاده‌اند.
فعالیت‌های سینمایی
شجاعی به جز وجه داستان‌نویسی در عرصه سینمایی و موسیقایی هم فعال است. او در سوئیت سمفونی "رسول عشق و امید" به عنوان یک کار مشترک موسیقایی با لوریس چکناواریان همکاری کرده است. همچنین فیلمنامههای "بدوک" و"پدر"، همکاری مشترک او با مجید مجیدی بوده است. او 2 کار مشترک هم با بهزاد بهزادپور دارد که فیلمنامههای "چشم خفاش" و "قلعه دبا" از آن جمله‌اند.
از دیگر فیلمنامههای سیدمهدی شجاعی، می‌توان به "کمین" و "آخرین آبادی" اشاره کرد که توسط کانون پرورش فکری کودکان ساخته شده‌اند. سیدمهدی شجاعی فیلمنامه سریال حضرت یوسف (ع) را در 26 قسمت نوشته و نگارش فیلمنامه سریالی شهید چمران را به پایان برده است. او همچنین فیلمنامه سینمایی "مسافر کربلا" را به سفارش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نوشته است.(1)
آثار تالیفی
سیدمهدی شجاعی آثار زیادی در حوزه کودکان، بزرگسالان و حتی ترجمه در کارنامه نویسندگی‌اش دارد. در زمینه تالیف کتاب برای کودکان کتاب‌های: همسفر آفتاب، پشت پنجره، اولین زمستان جوجه‌ها، قصه پلنگ سفید، راهی که می‌ماند، مشورت با حیوانات، قصه میمون کوچولو، کشتی نوح، وای تشنگی...، سلام بر وحی، فصل خوب پیوستن، خورشید نیمه‌شب، یک اسب و دو سوار، خیانت یهودا، با تو سخن گفتن، وقتی او بیاید، ایمان و گندم، برای همه برای همیشه، جای پای خون، اندوه برادر، والعادیات، درراه مانده، قصه دو گنج، کاری باید کرد و حکایت آن سر را نوشته است.
همچنین در زمینه ترجمه برای کودکان آثار شجاعی عبارتند از: بهار کجاست؟، پیشی و ببری، موشی و جزایر اسرارآمیز، هرگز به سنجاب اعتماد نکن، روباه نقره‌ای، قو، جغد، کاری برای مادر، آدم‌برفی مهربان، درخت افرا، ما دلفین هستیم، پرواز پنگوئن، بچه شیر تنها نمی‌ماند، درخت گیلاس، هفت موش کور، میمونی که ماه را می‌خواست، ماهی رنگین‌کمان، چهارپا، خداوند شبان من است، بزرگ‌ترین نام روی زمین، خدا مرا می‌شناسد، موش خواب‌آلود، اسب شاخ‌طلایی، جغد کوچک ترسو، دختر چینی، ما گرگ هستیم، ما خرس هستیم، راهت را انتخاب کن، اول تو، دوم من، خواب بهار، برای اینکه ماهی‌ها نمیرند، پرنده و شکارچی، در قصر ملک‌خاتون، فرار... فرار، خانه خودمان، قهر اسباب‌بازی‌ها، مموش! کجا بودی؟، سفر خرس کوچولو، آرزوهای فیلی، دیدنی نیست، مروارید، آموزش هنرهای تجسمی 1 و 2، دوست قهوه‌ای، ملخ‌ها در شهر (بازنویسی)، دو پرنده کوچک و گربه خودخواه.
آثار سیدمهدی شجاعی به همین‌جا ختم نمی‌شود. او در حیطه بزرگسالان در زمینه مذهبی و غیر از آن تالیفات بسیاری دارد که همگی در جای خود شناخته شده هستند.
کشتی پهلو گرفته (زندگی داستانی و غم انگیز حضرت زهرا (س)) این اثر پرفروش‌ترین اثر سیدمهدی شجاعی و همچنین پرتیراژترین کتاب ادبیات داستانی ایران - طبق آمار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - است. این کتاب ضمن مروری بر نقاط عطف حیات حضرت فاطمه زهرا (س)، روایت مصائب زندگی ایشان از زبان اطرافیان و نیز شخص خودشان است. در واقع می‌توان گفت این کتاب مرثیه‌ای است، منثور از زبان و دل صاحبان عزای فاطمی.(2)، شکوای سبز 2، آیینه‌زار چند نمایشنامه، آسمانی‌ترین مهربانی، آفتاب در حجاب (داستان حضرت زینب (س)، آیین زندگی، از دیار حبیب (داستان زندگی و شرح حال حبیب بن مظاهر در عاشورا)، پدر، عشق و پسر (داستان حضرت علی اکبر (ع)، تنها راه رستگاری، حرف‌هایی که کهنه نمی‌شوند، خدا کند تو بیایی (مقالات ادبی)، دست دعا چشم امید (دریافتی از مناجات خمس عشره)، دعای افتتاح، دعای کمیل، دموکراسی یا دموقراضه، رزیتا خاتون (طنزهای سیدمهدی شجاعی در نیستان)، زیارت امام رضا (ع)، زیارت عاشورا، سانتا ماریا - 1 و 2(مجموعه داستان)، سری که درد.. می‌کند، سقای آب و ادب، صمیمانه با جوانان وطنم، طوفان دیگری در راه است، غیر قابل چاپ (مجموعه داستان همراه با چند نقد و طنز)، ضیافت، ضریح چشم‌های تو، دو کبوتر، دو پنجره، یک دیوار، عشق به افق خورشید و بوی سبز پونه‌ها و...
نگاه شجاعی به ماهیت شعر در واقعه عاشورا
سیدمهدی شجاعی با دارا بودن آثار متعدد مذهبی و عاشورایی در گفت‌وگویی درباره نقش شعر در واقعه عاشورا می‌گوید: "جایگاه شعر در لحظه به لحظه عاشورا دیده می‌شود. رجز حضرت ابوالفضل یا هنگامی که حضرت زینب سر امام حسین (ع) را بالای نیزه می‌بیند، همراه با عکس‌العمل‌های شاعرانه است و از این رو ادبیات در دل کربلا حضور دارد. جالب این که وقتی کاروان اسرا به سمت مدینه برمی‌گردد در نزدیکی این شهر حضرت سجاد (ع) شخصی به نام بشیر را صدا می‌کنند و از او می‌پرسند که پدرت شاعر بود و تو هم بلدی شعر بگویی؟ که او پاسخ مثبت می‌دهد و امام به بشیر می‌گوید پس برو خبر ورود ما را اعلام کن. از این رو باز گزارش کربلا به شکل ادبیات است." او در این گفت‌وگو درباره وجه حماسی شعر عاشورایی می‌گوید: "یک وجه شعر عاشورایی، تغزل و یک وجه دیگرش حماسی است. آن چه در قالب رجز می بینیم وجه حماسی است و همچنین بسیاری از اشعاری که در ارتباط با عاشورا و کربلا گفته شده، وجه حماسی در آن غلبه داشته است و چکامه‌هایی نیز درباره عاشورا سروده شده است." (3)
وجه تسمیه آثار شجاعی
محمدرضا سنگری؛ نویسنده و پژوهشگر حوزه دین و استاد دانشگاه تهران درباره آثار شجاعی معتقد است: "وقتی اثری را می‌خوانیم، اگر نتواند در چند لحظه اول ما را جذب و زمینه تمرکز ما را فراهم کند، آن‌را رها می‌کنیم. در کتاب، اگر آغاز متن جذابیت نداشته باشد، مخاطب با آن همراه نمی‌شود. سید مهدی شجاعی با بهره‌گیری از جریان سیال ذهن که در آثارش غلبه دارد، از همان اول سعی می‌کند به‌گونه‌ای مخاطب را میخکوب و در ادامه با فضاسازی‌ها و تصویرسازی‌ها و دامن زدن به فضای تخیلی مخاطب برای همزادپنداری با شخصیت‌ها، خواننده را همراه کند. بهره‌گیری از شیوه‌های غافلگیری که به‌کارگیری آن در جریان سیال ذهن خیلی دشوار است، در نوشته‌های وی دیده می‌شود." (4)
"به طور مسلم تغییر نگاه از نگاه عادی به ادبی ممکن است در هر متن یا اثر دیده شود. تقریبا می‌توان گفت در متون نثر معاصر از جمله نثر آیینی این نگاه هنری کم‌وبیش وجود داشته است. سیدمهدی شجاعی از نویسندگان مشهور در قلمرو آیینی است که 2 کتاب برجسته او در این حوزه یعنی "سقای آب و ادب" و "عشق، پدر و پسر" می‌تواند بیشتر منظر بحث باشد. در آثار آیینی سیدمهدی شجاعی روایت ادبی پابه‌پای روایت دینی و تاریخی پیش می‌رود و در بیشتر موارد ماهیت ادبی بر ماهیت تاریخی و دینی غلبه دارد. که البته این به معنای فروکاستن یک متن دینی از اصالت و حقیقت و تبدیل شدن به یک اثر صرفا ادبی نیست. شاید بتوان گفت قصد این گونه نویسندگان مستندنویسی در چهارچوب آفرینشی زیبا با هدف باورآفرینی در مخاطب است".(5)
پی‌نوشت:
1- همشهری آنلاین، 11 مردادماه 1386
2- مشرق نیوز، اول خردادماه 1397
3- آینه نیوز، 11 مهرماه 1396
4- خبرگزاری تسنیم، "سیدمهدی شجاعی" نوعی مرثیه مدرن به فضای محافل مذهبی تزریق کرد، 8 دی‌ماه 1397
5- مقاله ادبیت داستان‌های آیینی سیدمهدی شجاعی با تکیه بر اصل آشنایی‌زدایی، نهمین همایش ملی پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، نویسندگان ابراهیم محمدی (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند) و جعفر عباسی (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند)، 1396
*س_برچسب‌ها_س*
