موفقیت‌های 1402 صنعت نفت
صنعت نفت ایران با وجود ادامه تحریم‌ها، در سال‌گذشته نیز شاهد جهش تولید و صادرات بود و افزون بر آن در بخش‌های مختلف از پایداری تولید گاز گرفته تا بهره‌برداری از میدان‌های جدید نفتی، موفقیت‌هایی را به‌کارنامه خود افزود. همواره از صنعت نفت به‌عنوان صنعت پیشران در ایران نام‌برده می‌شود. نفت در بیش از 110 سالی که از کشف آن در مسجدسلیمان می‌گذرد، در همه تار و پود اجتماعی، سیاسی و البته اقتصادی...
با وجود شدیدترین تحریم‌ها علیه صنعت نفت ایران چه در زمینه دسترسی به تجهیزات روز و چه در مقوله فروش و صادرات نفت، در طول دو سال‌گذشته، تولید نفت و گاز افزایش‌یافته و آنگونه که جواد اوجی، وزیر نفت تاکید کرده، صادرات نفت به بالاترین مقدار از سال2017 (زمان خروج آمریکا از برجام) رسیده‌است. در واقع با روی کار آمدن دولت سیزدهم، توجه به بازیابی بازارهای نفتی ایران و احیای ظرفیت‌های تولید نفت در اولویت قرارگرفت تا آنجا که پس از چند ماه اعلام شد صادرات نفت ایران 40درصد افزایش داشته‌است. روند رشد تولید و صادرات نفت ایران در سال1401 نیز ادامه داشت، تا آنجا که در سال1401، 190میلیون بشکه نفت بیشتر از سال1399 و 83میلیون بشکه بیشتر از سال1400 صادر و در سالی که گذشت، رکوردی تازه در صادرات نفت ثبت شد.
گواه آمارهای بین‌المللی
به گزارش «شانا» افزایش صادرات نفت البته به گواه آمارهای بین‌المللی نیز تایید شده و ایران توانسته با فروش نفت بیشتر، شرایط اقتصادی خود را تا حدی بهبود بخشد. آنگونه که وزیر نفت تاکید کرده سازمان‌های بین‌المللی اعلام می‌کنند ایران هیچ گونه مانعی در فروش نفت ندارد، در عین‌حال تخفیف فروش نفت را هم تکذیب کرده و گفته در حال نزدیک‌کردن قیمت فروش نفت‌خام صادراتی ایران به قیمت‌های جهانی هستیم. در همین زمینه شبکه خبری بلومبرگ در گزارشی به بررسی روند صادرات نفت ایران از ابتدای سال2023 میلادی پرداخت. این گزارش از رشد 50درصدی صادرات نفت و میعانات گازی ایران در این مدت خبر داده‌است. همچنین بنا بر آمارهای موسسه کپلر، با وجود پابرجا‌بودن تحریم‌های آمریکا، صادرات محموله های نفت‌خام ایران از پاییز گذشته دو‌برابر شده‌است.
در همین حال، برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی حکایت از آن دارد که تولید نفت‌خام ایران به بالاترین مقدار (حدود 3میلیون بشکه در روز) از اواخر سال2018 رسید. خبر گزاری رویترز هم در گزارشی به نقل از موسسه های مشاوره ای، داده‌های حمل‌ونقل و منابع مطلع از این موضوع آورده که صادرات و تولید نفت‌خام ایران با وجود تحریم‌های آمریکا به بالاترین سطح رسیده‌است. صنعت نفت یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر رشد اقتصادی است، از این‌رو هر زمان که وضعیت این صنعت قابل‌قبول بوده و تولید و صادرات در شرایط مطلوبی قرار داشته، رشد اقتصادی نیز بیشتر می‌شود، در مقابل با کوچک‌ترین نوسانی در وضع تولید و صادرات نفت یا قیمت آن در بازارهای جهانی، رشد اقتصادی نیز کاهشی خواهد بود.
اهمیت نفت در رشد اقتصادی
اهمیت نفت در رشد اقتصادی آنقدر زیاد است که رشد اقتصادی با نفت و بدون‌نفت اعلام می‌شود و این موضوع برای دیگر صنایع موجود در کشور وجود ندارد. یکی از مهم‌ترین آثار رشد بخش نفت و گاز در کشور، جبران کسری‌بودجه دولت در سال1400 بود. با افزایش فروش نفت ایران به مشتریان سنتی و بازاریابی های جدید، کسری‌بودجه بدون ایجاد نقدینگی جدید در کشور جبران شد. در سال1401 به تدریج رشد تولید و صادرات نفت ایران، رشد اقتصادی کشور را مثبت کرد و تورم نیز تا حد زیادی کنترل شد. این رشد البته ادامه‌دار شد و در سال1402 نیز با قدرت بیشتری ادامه‌یافت تا آنجا که رشد اقتصادی با نفت در 9 ماه امسال در مقایسه با مدت مشابه پارسال رشدی 33درصدی را تجربه کرد. مقایسه این اعداد حکایت از تاثیر مهم نفت بر رشد اقتصادی کشور دارد؛ در واقع درحالی‌که دیگر بخش‌ها با کاهش رشد اقتصادی همراه بوده‌اند، بخش نفت با رشدی 22.4درصدی در 9 ماه گذشته توانسته افت دیگر بخش‌های اقتصاد را جبران کند.
یکی از مهم‌ترین طرح‌ها برای افزایش توان تولید نفت ایران در سال1402، تولید نفت از میدان‌های نفتی سپهر و جفیر به‌عنوان جوان ترین میدان‌های نفتی ایران با تکیه بر سرمایه و توان تخصصی یک شرکت اکتشاف و تولید ایرانی آغاز شد تا در گام نخست، روزانه تا 50هزار بشکه به ظرفیت تولید نفت ایران اضافه شود. ارزش کلی قرارداد توسعه میدان سپهر و جفیر 2.8میلیارد دلار است که از این مقدار تاکنون 330میلیون دلار آن هزینه شده‌است و با اجرای کامل این قرارداد تولید نفت به روزانه 110هزار بشکه در روز می‌رسد. تاکنون حفاری 12حلقه چاه در این میدان‌های نفتی تکمیل شده‌است؛ چاه هایی که در لایه فهلیان و در عمق بیش از 4600 متری به مخزن نفتی رسیده اند و در همین گام، تولید روزانه نفت بیش از عدد پیش‌بینی شده در گام نخست خواهد بود.
با آغاز فرآیند تولید از این میدان جدید و ادامه سرمایه‌گذاری شبکه بانکی و شرکت‌های اکتشاف و تولید (E&P) در فعالیت‌های توسعه میدان ها، گام مهمی در مسیر افزایش تولید نفت‌خام در کشور برداشته می‌شود. افزون بر میدان‌های سپهر و جفیر، در سال1402، تولید نفت از میدان آزادگان جنوبی نیز افزایش یافت. میدان مشترک آزادگان جنوبی در فاصله 80کیلومتری اهواز و جزو میدان‌های مشترک ایران با عراق در غرب کارون است. این میدان مشترک 203 حلقه چاه و دو مرکز جمع آوری در شمال و جنوب و یک واحد فرآورش مرکزی دارد. از این تعداد چاه، 163 حلقه چاه تولیدی و به‌منظور افزایش تولید نفت کشور، عملیات حفاری و اتصال 60 حلقه چاه جدید در دولت سیزدهم در میدان مشترک آزادگان جنوبی انجام شده‌است که افزایش 50هزار بشکه ای تولید نفت را به‌دنبال خواهد داشت.
با این افزایش تولید، واحد تفکیک گر شمالی راه‌اندازی شد و اکنون 25هزار بشکه نفت از آزادگان جنوبی به واحد نمک زدایی منتقل می‌شود. به‌منظور این افزایش تولید، تکمیل 50 کیلومتر خط 28 اینچ تا تلمبه خانه نفت غرب کارون و 300 کیلومتر خط لوله جریانی ایجاد شده‌است. در این زمینه وزیر نفت نیز اعلام کرد که در نیمه اول سال1403، فاز‌دوم طرح توسعه آزادگان جنوبی به بهره برداری می‌رسد که با این اقدام، ظرفیت تولید نفت از این میدان مشترک به 200هزار بشکه در روز خواهد رسید.
افزایش 150هزار بشکه‌ای
در بهمن ماه سال‌گذشته، سرمایه‌گذاری و بهره برداری از هفت طرح نفتی و گازی، زمینه افزایش 150هزار بشکه تولید نفت و 28میلیون مترمکعب تولید گاز در کشور را فراهم کرد. بر اساس سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، افزایش 50هزار بشکه ای نفت با خط لوله 130کیلومتری قلعه‌نار، 20هزار بشکه ای نفت با خط لوله شادگان، 20هزار بشکه ای نفت با واحد نمکزدایی اهواز متمرکز، 10هزار بشکه ای نفت با طرح توسعه میدان چشمه خوش، دالپری و پایدار شرق، 2هزار بشکه ای نفت میدان سهراب، 50هزار بشکه ای نفت با توسعه 60 حلقه چاه میدان آزادگان و برداشت روزانه 28میلیون مترمکعب گاز با خط لوله دریایی جدید فاز16 پارس‌جنوبی محقق شده‌است. در مجموع با بهره برداری از این طرح‌ها سالانه 6میلیارد دلار از سوی صنعت نفت و گاز ثروت آفرینی می‌شود که نقشی بسزا در رشد اقتصادی کشور دارد، اگرچه صنعت نفت در دولت سیزدهم توانسته رکوردهای خیره کننده ای در تولید و صادرات نفت و گاز داشته‌باشد با وجود همه موفقیت ها در صنعت نفت اما در مدیریت مصرف دچار چالش‌های اساسی بوده و در مهار مصرف، موفق عمل نشده‌است.
البته در سال‌های اخیر مسابقه ای در تولید و مصرف شکل‌گرفته که به نفع تولید نیست و مصرف به شدت افزایش می یابد. همچنین شدت مصرف انرژی در ایران بسیار بالا و بیش از 2برابر میانگین جهانی است و برای تولید و خدمات بیش از 2برابر دنیا انرژی مصرف می‌شود و این شدت رو به افزایش است. البته در مواردی مطرح می‌شود که تولید ناخالص داخلی پایین است و این موضوع شدت مصرف انرژی را افزایش می‌دهد، درحالی‌که در برنامه‌های کنونی نیز به کاهش شدت مصرف انرژی در بخش‌های مختلف مانند ساختمان، صنعت و حمل‌ونقل توجه ندارند؛ در واقع اگرچه تولید انرژی در ایران افزایش‌یافته اما وضع مصرف انرژی نابسامان است، از همین‌رو برای جلوگیری از چالش امنیت انرژی در آینده باید برای ناترازی انرژی کشور فکری شود، بنابراین امروز بهینه‌سازی مصرف انرژی نه تنها یک انتخاب، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. در دولت سیزدهم پیشنهاد برنامه ملی مدیریت مصرف انرژی مطرح‌شده تا سهم هرکدام از صنایع در بخش‌های مختلف کاهش مصرف مشخص باشد.
هم‌اکنون روزانه معادل 7میلیون بشکه نفت‌خام انواع انرژی در کشور مصرف می‌شود و با کاهش 50درصدی و رسیدن به استاندارد شدت مصرف جهانی، می‌توان تا معادل 3.5میلیون بشکه نفت‌خام کاهش مصرف انرژی محقق شود و از این مسیر سالانه 80میلیارد دلار درآمد برای کشور ایجاد خواهد شد. برای مدیریت مصرف انرژی، در بودجه سال1402 حدود 30هزار میلیارد‌تومان به این حساب اختصاص یافت و دبیرخانه این حساب ایجاد و آیین‌نامه ها و دستورالعمل ها تدوین شد و در مجموع 16هزار‌میلیارد‌تومان پروژه بهینه‌سازی در بخش‌های مختلف صنعت نفت تعریف شده‌است. این حساب در بودجه‌سال1403 و برنامه هفتم مورد تاکید بوده‌است و امسال هم ادامه خواهدیافت. اگرچه لزوم توجه به بهینه‌سازی مصرف سوخت به‌عنوان اصلی انکارناپذیر باید در اولویت قرار گیرد، تا زمان اجرای طرح‌های بهینه‌سازی، به‌منظور تامین انرژی مورد‌نیاز کشور، تولید باید افزایش یابد. از سوی دیگر با توجه به آنکه حدود 70درصد از سبد انرژی کشور شامل گاز می‌شود، توجه به پایداری تولید گاز برای تضمین امنیت انرژی ضروری است، بنابراین فعالیت‌های وزارت نفت برای تامین امنیت انرژی، تولید پایدار گاز در کشور است. در این زمینه اقدام‌های مختلفی انجام شده‌است.
فشارافزایی میدان گازی پارس‌جنوبی
مهم‌ترین طرحی که قرارداد آن در سال‌گذشته به امضا رسید، قراردادهای اجرایی طرح ملی فشارافزایی میدان مشترک گازی پارس‌جنوبی با سرمایه‌گذاری 20میلیارد دلاری و با هدف افزایش برداشت 90تریلیون فوت مکعب گاز و 2میلیارد بشکه میعانات گازی بود که درآمدزایی 900میلیارد دلاری برای کشور به‌دنبال دارد. با توجه به این اعداد، اجرای این طرح سودی 4500درصدی برای کشور ایجاد خواهد کرد. پیمانکاران اصلی در اجرای طرح ملی فشارافزایی میدان مشترک پارس‌جنوبی، شامل شرکت‌های پتروپارس، اویک، قرارگاه سازندگی خاتم و مپنا و پیمانکار مهندسی مفهومی، پایه مقدماتی و پیشرفته، یک شرکت مشاور ایرانی هستند. براساس این قرارداد پیمانکاران بررسی و صحه گذاری مدارک مهندسی پایه مقدماتی و پیشرفته و ارائه دیدگاه‌های اصلاحی را انجام خواهند داد. همکاری با کارفرما برای نهایی سازی برنامه اجرای طرح، سفارش گذاری اقلام دیرتحویل، تهیه استراتژی واگذاری پیمان های فرعی در قالب قراردادهای ئی پی سی، مذاکره و ایجاد مشارکت بین یاردهای سکوساز داخلی و بین‌المللی برای ساخت سکوهای فشارافزایی در خلیج‌فارس و انجام اقدام‌های لازم برای آغاز قراردادهای ژئوتکنیک و ژئوفیزیک از جمله شرح کار پیمانکاران این قرارداد خواهد بود.
این قرارداد در حالی امضا می‌شود که قطر نیز در بخش جنوبی این میدان مشترک در حال احداث سکوهای فشارافزایی است، اگرچه قرارداد فشارافزایی در پارس‌جنوبی با هدف جلوگیری از افت تولید امضا شد، این تنها کاری نبود که به‌منظور پایداری تامین تولید گاز در بزرگ‌ترین میدان مشترک گازی جهان از سوی ایران انجام شده‌است. در این زمینه بهره برداری از چند حلقه چاه فاز11 و خط لوله جدید فاز16 افزایش تولید گاز در زمستان از پارس‌جنوبی برنامه ریزی شد. این اقدام‌ها باعث شد آنگونه که جواد اوجی اعلام کرده، تولید گاز از این میدان مشترک زمستان امسال رکوردشکنی کند و به روزانه 707میلیون مترمکعب در روز برسد. از مهم‌ترین طرح‌هایی که افزایش ظرفیت تولید گاز را برای کشور به‌همراه خواهد داشت، می‌توان به توسعه میدان کیش و انجام مطالعات مفهومی پارس شمالی اشاره کرد.
--> اخبار مرتبط