میهمانی قطر در نمایشگاه کتاب تهران؛ صنعت نشر ایران چگونه می‌تواند از این فرصت بهره ببرد؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، قطر اولین کشوری است که توانسته در خاورمیانه، میزبانی جام جهانی فوتبال را از آنِ خود کند. قطری‌ها در این ماه‌ها تمام تلاش خود را کرده‌اند تا چهره‌ای جدید از میزبانی جام جهانی ارائه دهند. طراحی و ساخت ورزشگاه‌های پیشرفته که در آن، به تمامی جزئیات توجه شده، ظاهراً قطر را به میزبانی بی‌بدیل برای جام جهانی و البته گردشگری تبدیل کرده است. حالا چند روزی است که میزبان جام جهانی، میهمان نمایشگاه کتاب تهران شده است.

قطر که در یک دهه گذشته تلاش کرده است با استفاده از تکنولوژی و برنامه‌ریزی، در حوزه‌های مختلف دستی برتر در منطقه را به دست بیاورد، در حوزه نشر نیز این تکاپو را داشته تا با ارتقای سطح کیفی نشر خود و ارتباط با ناشران بین‌المللی از کشورهای مختلف، زمینه‌های رشد این صنعت را در کشور خود فراهم کند. در همین راستا، نمایشگاه کتاب دوحه که پیش‌تر به صورت دو سالانه برگزار می‌شد، در حال حاضر به واسطه حضور ناشران قدرتمند، به یکی از رویدادهای مهم منطقه‌ای و بین‌المللی برای فعالان نشر به شمار می‌آید.

با همه این‌ها، قطر را می‌توان یکی از بازارهای ناشناخته برای عرضه کتاب‌های ایرانی به شمار آورد. با وجود بستر مناسب برای عرضه آثار ایرانی، این بازار برای ناشران کشور به عنوان بازار درجه یک به شمار نمی‌آید؛ این در حالی است که وجود وجوه مشترک متعدد به ویژه از منظر دینی، بازار این کشور را می‌تواند به یکی از مقاصد اصلی نشر ایران تبدیل کند. حال پرسش اینجاست که نشر ایران برای ورود به بازار قطر با چه امتیازاتی روبروست و چطور می‌تواند از فرصت حضور این کشور به عنوان میهمان ویژه نمایشگاه بهره ببرد؟

برنامه‌ریزی قطر برای تحول صنعت نشر

صفا امیری، مدیر نشر براق، از جمله فعالان نشر ایران است که به عرضه کارهای خود در میان کشورهای منطقه پرداخته و شناخت خوبی از ظرفیت‌های نشر منطقه دارد. او در گفت‌وگو با تسنیم، ضمن اشاره به جایگاه فرهنگی کشور قطر در میان کشورهای عربی می‌گوید: نمایشگاه دوحه قطر بیش از 40 سال قدمت دارد، اما در مقایسه با نمایشگاه‌هایی مانند بیروت در لبنان و قاهره در مصر کمتر شنیده شده است. زمانی که می‌خواهیم قطر را به لحاظ جایگاه فرهنگی بررسی کنیم، باید به چند نکته توجه داشته باشیم. نخست اینکه بخش فرهنگی ثبت شده قطر در قیاس با دیگر کشورها در چه جایگاهی قرار دارد؟ موضوع دیگری که باید مد نظر قرار دهیم، جمعیت این کشور است و اینکه چند درصد از این جمعیت می‌تواند وارد حوزه نشر شود؟ مساحت این کشور از دیگر موضوعات مهمی است که در این زمینه باید به آن پرداخت، اینکه وضعیت استراتژیکی دارد یا خیر؟... این‌ها مسائلی است که می‌تواند روی هر صنعتی مؤثر باشد، از جمله صنعت نشر.

تکنولوژی در خدمت فرهنگ؛ نهضتی که نشر قطر را دگرگون کرد

او با بیان اینکه فضای فرهنگی قطر تاکنون بیشتر به این صورت درون‌گرا بوده است، می‌افزاید: این رویکرد در 15 سال اخیر تغییر کرد. قطر، نمایشگاه کتاب دوحه را تا 15 سال پیش به صورت دوسالانه برگزار می‌کرد، به همین خاطر بسیاری علاقه‌مند به برنامه‌ریزی برای حضور در این رویداد نبودند. اما قطر از 15 سال پیش به این سو، با توجه به ثروتی که دارد، تلاش کرده است در حوزه‌های مختلف از جمله صنعت نشر برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری هنگفتی انجام دهد؛ به همین دلیل از 15 سال پیش تاکنون ما شاهد رشد کشور قطر در حوزه نشر هستیم، نهضتی در این زمینه راه افتاده است و هیئت کتاب دوحه روز به روز قوی‌تر عمل می‌کند.

امیری با بیان اینکه بدون تردید یکی از نقاط قوت هر نشری سنت‌های به جا مانده در جامعه هر کشوری است، اضافه می‌کند: ما در قطر کمتر شاهد این مسئله هستیم؛ به این دلیل که فضای این کشور به صورت متمادی تغییر و حکومت‌های مختلفی را تجربه کرده است. برخلاف ایران که اگر در دوره‌ای مورد استیلای اعراب یا مغول‌ها و دیگر اقوام قرار گرفته، پس از مدتی به اصالت خود برگشته و آن را حفظ کرده است؛ به همین جهت میراث بسیاری از گذشته دارد. کشوری که چنین میراثی دارد، در تولید محتوا می‌تواند قوی‌تر از دیگران عمل کند. این موضوع در قطر چندان دیده نمی‌شود و از این جهت چیزی برای رقابت در دست ندارد.

دست برتر ایران در بازارهای نشر منطقه

مدیر نشر براق با اشاره به برنامه‌ریزی‌های قطر برای توسعه زیرساخت‌های صنعت نشر و ارتقای کیفیت آن می‌گوید: قطر برای پُر کردن این خلأ دارد خوب عمل می‌کند؛ به این شکل که برای ارتقای فضای نشرشان، نمایشگاه دوحه را ایجاد کردند و با صرف هزینه، تلاش کردند ناشران معتبر جهانی را به این رویداد فرهنگی دعوت کنند؛ ناشرانی که دیگر کشورها تمایل به ایجاد ارتباط با آنها دارند. در واقع قطر در این زمینه کوشیده است تا حلقه واسط برای ارتباط بین این ناشران باشد.

به گفته امیری؛ از دیگر اقداماتی که قطر طی این سال‌ها برای ارتقای صنعت نشر خود به کار گرفته، حمایت از قراردادهایی است که در ایام برگزاری نمایشگاه دوحه بین ناشران بسته می‌شود؛ به همین دلیل دیگر ناشران تمایل دارند تا قرارداد خود را در این نمایشگاه ببندند تا از این امتیازات بهره‌مند شوند. از سوی دیگر، قطر کانالی بین‌المللی طراحی کرده است که در آن تلاش کرده همه بخش‌های بین‌الملل منتفع شوند. علت اصلی این‌گونه اقدامات، ارتقای صنعت نشر آن کشور است؛ به طوری که طی سال‌های گذشته نشر قطر به صورت مستقیم و با ارتباط با ناشران بزرگ دنیا، روز به روز در حال ارتقای سطح کیفی خود و بهبود وضعیت خود است.

مدیر نشر براق در پاسخ به این پرسش که آیا حضور قطر در نمایشگاه کتاب تهران می‌تواند برای نشر ایران مفید باشد یا خیر، می‌گوید: با توجه به اینکه ارز خارجی برای ما گران‌قیمت است و حضور در نمایشگاه‌های دور دست هزینه‌بر است، بازار کتاب قطر می‌تواند یکی از بازارهای جذاب برای ناشران ایرانی باشد. از سوی دیگر، وجود اشتراکات فرهنگی میان ایران و قطر منجر به این می‌شود که حضور در نمایشگاه کتاب هر دو کشور برای ناشران جذاب باشد. وقتی با هم‌کیشان و خانواده‌های مذهبی خود تماس برقرار می‌کنیم، بدون تردید در جهت مبادله رایت و خرید فروش کتاب موفق‌تر عمل می‌کنیم. کتاب‌های ما از این منظر برای ناشر قطری جذاب است.

این فعال حوزه نشر به کمتر شدن هزینه‌های ناشران ایرانی برای حضور در نمایشگاه دوحه اشاره می‌کند و می‌افزاید: علاوه بر این حمایت‌هایی که از جهت اقتصادی در کپی رایت وجود دارد، کمتر شدن هزینه غرفه، هزینه شرکت در نمایشگاه و... از جمله مواردی است که می‌تواند برای ناشر ایرانی جذاب باشد تا در نمایشگاه کتاب دوحه شرکت کند.

ورود به بازارهای مهم جهانی از دروازه قطر

«قطر می‌تواند ابزار خوبی برای ما در جهت قرار گرفتن در کانال جهانی نشر باشد»؛ این نکته‌ای است که امیری بر آن تأکید می‌کند و می‌گوید: رسیدن به این امر، مستلزم برنامه‌ریزی مسئولان در وزارت ارشاد است. ایران می‌تواند به قطر پیشنهاد راه‌اندازی چند غرفه به ناشران برتر قطری بدهد و در مقابل، 10 غرفه رایگان نیز برای ناشران خود برای حضور در نمایشگاه کتاب دوحه داشته باشد و این موارد را در قراردادی لحاظ کند. باید به این نکته توجه کنیم که ناشران با وزارتخانه‌ها و مسئولان کار نمی‌کنند، آنها طرفشان ناشر است. اگر وزارتخانه می‌خواهد به طور مؤثر وارد شود، باید ارتباط میان ناشران ایرانی با قطری یا دیگر کشورها را از طریق این نوع قراردادها تسهیل کند و از حضور کشورهایی مانند قطر در نمایشگاه کتاب تهران از این منظر بهره ببرد.

ادبیات کودک و نوجوان از دیگر جاذبه‌های نشر ایران در رویدادهای بین‌المللی به ویژه در کشورهای اسلامی منطقه است. ادبیات این حوزه در سال‌های اخیر یکی از پراستقبال‌ترین حوزه‌ها برای فروش رایت بوده است، سکوی پرشی که اگرچه می‌تواند ادبیات ایران را جهانی کند، اما چندان جدی گرفته نشده است.

حوزه کتاب کودک و نوجوان در سال‌های پس از انقلاب هم از حیث کمی و هم از نظر کیفی رشد قابل توجهی داشته است، به طوری که از نظر کارشناسان میزان توفیق در این حوزه قابل مقایسه با دوران پیش از انقلاب نیست. به گفته برخی از کارشناسان، ادبیات کودک و نوجوان به دلیل داشتن مضامین فراگیر انسانی و توجه به روحیات مخاطب کودک و نوجوان، این قابلیت را دارد که با ترجمه به دیگر زبان‌ها، بتواند مسیر جهانی شدن را بپیماید.

سکوی پرش ادبیات ایران در منطقه

حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا سبحانی‌نسب، مدیر نشر جمال، از جمله ناشرانی است که توانسته در سال‌های اخیر ادبیات دینی ایران را در کشورهای عربی عرضه کند. او در گفت‌وگویی با تسنیم، کارهای تصویرگران ایرانی و ادبیات کودک و نوجوان ایران به ویژه در حوزه مسائل دینی را دو جاذبه مهم برای ناشران منطقه می‌داند و می‌گوید: محتوای کتاب ایرانی در سال‌های اخیر به خوبی در کشورهای عربی منطقه درخشیده است. به عنوان تجربه شخصی خودم می‌گویم که تا سال گذشته نشر جمال 60 عنوان از کتاب‌های خود را ترجمه و در نمایشگاه‌های مختلف کشورهای خلیج فارس عرضه کردیم. استقبال از این آثار خوب بود؛ به طوری که از برخی از آثار تاکنون 10 بار در شمارگان سه هزار نسخه‌ای تجدید چاپ صورت گرفته است؛ یعنی 30 هزار دوره از یک کتاب 10 جلدی منتشر شده و در تمام کتابخانه‌های مناطق خلیج فارس عرضه شده است. حتی برخی از این آثار در کتابخانه‌های کشورهای محروم توزیع شده است.

او با بیان اینکه نمایشگاه کتاب دوحه در کنار نمایشگاه‌های کتاب بیروت، بغداد و مسقط فرصت مناسبی برای عرضه ادبیات ایرانی است، ادامه می‌دهد: حوزه خلیج فارس که قطر نیز یکی از آنهاست، تشنه معارف اسلامی است. برخی از کشورها مانند بحرین یا برخی از مناطق عربستان، کویت و کشور عراق تشنه معارف اهل بیت (ع) هستند؛ بخش‌هایی نیز علاقه‌مند به موضوعات مرتبط با ادیان ابراهیمی است. بنا بر تجربه خودم می‌گویم که ما کتاب‌هایی داشتیم که درباره ادیان ابراهیمی بود و توانست حتی غیر مسلمانان را نیز به خود جذب کند؛ از این رو ما دست ما در حوزه محتوا برای عرضه در کشورهای خلیج فارس باز است؛ چون آنها مسلمان‌اند و در مسائلی مانند توحید و سبک زندگی اسلامی با ما اشتراک دارند.

به گفته سبحانی؛ ایران از نظر صدور محتوای فرهنگی دست بلندی دارد؛ به شرط آنکه این دست بلند را اجرایی و اقدام کند و از آن استفاده کند. ما عموماً در این نمایشگاه‌ها حضور درستی نداریم و مجموعه‌ها عموماً دولتی هستند که استراتژی و نقشه راهی برای شرکت در این رویدادها ندارند و محتوای مورد نیاز کشور مقصد را آماده نکرده‌اند. نمایشگاه قطر می‌تواند برای بسیاری ناشران ایران جذاب و مؤثر باشد.

در شرایطی که نشر ایران با چالش‌های ریز و درشت متعددی روبروست؛ به نظر می‌رسد توسعه فعالیت‌ها به سمت کشورهای منطقه و پرداختن به بازارهای بین‌المللی این‌چنینی می‌تواند گرهی از مشکلات آن باز کند. حال باید دید که مسئولان و خود ناشران از چنین فرصت‌هایی به چه صورت بهره‌مند خواهند شد.