ناگفته های مشاور تیم مذاکره ایران از بن بست برجام

به گزارش تابناک، «انریکه مورا»، مسئول اروپایی هماهنگ کننده برجام در حالی روز گذشته به تهران سفر کرد که به اعتقاد مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا سفر او به مثابه آخرین تلاش اروپا برای تعیین تکلیف مذاکرات احیای برجام در وین و گره گشایی از وقفه رخ داده به شمار می‌رود. مشاور هیأت مذاکره‌کننده ایرانی دلیل اصلی متوقف شدن مذاکرات را تعلل دولت امریکا در ارائه تضمین کافی برای اجرای تعهدات احتمالی‌اش به برجام می‌داند. محمد مرندی در گفت‌وگو با روزنامه ایران به مناسبت سفر فرستاده اروپا به تهران تحولات مرتبط با مذاکرات را تحلیل و ارزیابی کرده است.

آقای «انریکه مورا» در حالی به تهران سفر کرده است که هفته‌ها از توقف مذاکرات احیای برجام در وین می‌گذرد. به گفته مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا «مورا» با هدف گره‌گشایی از وضعیت موجود راهی دیدار مقام‌های کشورمان شده است. دلیل بروز این وقفه طولانی مدت چیست؟ مشکل اصلی مذاکرات الان در پایتخت امریکا است. طبیعی است که اروپایی‌ها به دلیل شرایط موجود و فشارهای شدیدی که در نتیجه جنگ اوکراین و افزایش قیمت نفت از سر می‌گذرانند، بیش از گذشته به دنبال حل موضوع برجام هستند. اما مشکل امریکا درباره این مسأله به صحنه سیاست داخلی این کشور برمی‌گردد.

تا اینجای کار هیأت مذاکره‌کننده ایرانی موفق شده است بسیاری از خواسته‌های خود را به‌درستی پیگیری و انجام آن را محقق کند. همین مسأله نیز سبب بروز اختلاف و دودستگی در هیأت مذاکره‌کننده امریکایی شد تا جایی که به خروج برخی از اعضای هیأت امریکایی از جمله «ریچارد نفیو»، نویسنده کتاب «هنر تحریم‌ها» انجامید. به این ترتیب در داخل امریکا اختلافات قابل ملاحظه‌ای بر سر شیوه مذاکره تیم امریکایی به وجود آمد که در ادامه کار را برای دولت امریکا سخت کرد.

این مسأله در نهایت باعث شد دولت بایدن اراده لازم را برای بازگشت به توافق از خود نشان ندهد اما چنان که اشاره کردم جنگ اوکراین و مشکلات روزافزون امریکایی‌ها و اروپایی‌ها سبب شده هزینه این کشورها بابت وقفه مذاکرات بیش از پیش شود. از طرف دیگر، واکنش کنگره به گزارش آقای رابرت مالی از مذاکرات نیز بسیار منفی بود و اعضای کنگره معترض دولت امریکا شدند که عقب‌نشینی زیادی در برابر ایران داشته است.

آیا تعلل دولت امریکا در تصمیم‌گیری به این دلیل است که قدرت موافقان و مخالفان برجام در امریکا برابر شده و هزینه‌های بازگشت بایدن به توافق را افزایش داده است؟ آنچه مسلم است اینکه نزاعی جدی میان دولت و کنگره شکل گرفته است و بویژه جمهوریخواهان مخالف بازگشت امریکا به برجام هستند. تعمیق این تنش، دولت امریکا را بر سر دوراهی تصمیم‌گیری قرار داده است و این در حالی است که هر چه بیشتر به موعد انتخابات امریکا نزدیک‌تر می‌شویم، روند تصمیم‌گیری برای بایدن دشوارتر می‌شود. اما این در حالی است که رئیس جمهور امریکا به دلیل جنگ اوکراین نیازمند این مسأله است که هرچه سریع‌تر موضوع برجام را حل و فصل کند تا بتواند با ایجاد ثبات نسبی در عرصه سیاست خارجی، بر موضوع اوکراین تمرکز کند.

بنابراین این دو مسأله یعنی نزدیکی به انتخابات امریکا امکان توافق را برای دولت این کشور کمتر کرده است و حال آن‌که فشار جنگ اوکراین بر تمایل امریکا و اروپا به توافق افزوده است و این دو مسأله در برابر هم قرار گرفته است. خاصه آن‌که وضعیت اقتصادی اروپا و امریکا به تدریج در یک سیر نزولی در حال حرکت است و نیاز آنها به توافق بیشتر می‌شود.

پیرامون موضوعات اختلافی باقی مانده در مذاکرات روایت‌های متعددی مطرح شده است. اخیراً رسانه‌های صهیونیستی با درج این خبر که موضوع رفع تحریم‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تنها دلیل وقفه در مذاکرات شده است، کوشیده‌اند مسائل اختلافی را تنها به این موضوع منحصر کنند؛ آیا این اصلی‌ترین دلیل اختلاف میان ایران و امریکا است؟ همین الان اگر امریکا موافقت کند که سپاه را به طور کل از لیست تروریستی خارج می‌کند، وضعیت جاری تغییر نمی‌کند و نمی‌توان از تحقق توافق برای احیای برجام سخن گفت؛ زیرا هنوز چند مسأله باقی مانده که اصلی‌ترین آنها به موضوع تضمین دولت امریکا درباره تعهدات احتمالی‌اش باز می‌گردد.

دولت بایدن تاکنون نپذیرفته است که اجرای برجام را حتی در دوره ریاست جمهوری خود تضمین کند. این در حالی است که اگر تضمینی برای سرمایه‌گذاران خارجی جهت ورود به بازار ایران وجود نداشته باشد هیچ کمپانی و شرکتی جرأت نمی‌کند با هدف سرمایه‌گذاری وارد ایران شود و طبیعتاً این مسأله به‌طور فاحشی منافع اقتصادی کشورمان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از این‌رو تا زمانی که تضمینی برای اجرای تعهدات دولت امریکا وجود نداشته باشد امکان توافق وجود ندارد.

یعنی دولت امریکا در مواضع اعلامی خود نیز حاضر به ارائه تضمین جهت تعهداتش نسبت به توافق نیست؟ خیر؛ ایران قبول کرد که اگر بایدن نمی‌تواند نسبت به رویکرد دولت بعدی درباره برجام تضمین دهد، دست‌کم نسبت به تعهدات دولت خودش تا پایان کار به اجرای تعهداتش در چهارچوب توافق احتمالی تضمین دهد اما دولت امریکا این را هم نپذیرفته است. خب وقتی او حاضر نیست حتی مسئولیت اتفاقات احتمالی در دوره خودش را بپذیرد، ایران چرا باید خود را به چنین توافق متزلزلی متعهد کند؟ حال آن که اگر آقای بایدن نه در دولت بعدی در همین دولت از برجام خارج شود آن وقت ایران بار دیگر هزینه گزافی را بابت این تصمیم متقبل می‌شود. به این ترتیب اگر امریکا نتواند فعالیت عادی سرمایه‌گذاران خارجی در ایران را تضمین کند، چه دلیلی برای کشورمان جهت اجرای برجام باقی می‌ماند. یعنی امریکایی‌ها حاضر به پذیرش ضمانت حداقلی هم نیستند.

حال آنکه با توجه به سابقه‌ای که ایران در سال‌های گذشته از قبال برجام پشت‌سر گذاشته است، اهمیت تضمین را دوچندان کرده است. بویژه آن‌که دولت باراک اوباما، رئیس جمهور پیشین امریکا که خود برجام را امضا کرد، در روند اجرای این توافق به نحوی عمل کرد که در روند اجرای این توافق مرتب کارشکنی کرد. در حالی که ایران به طور کامل به اجرای تعهداتش پایبند بود. ذیل چنین تجربه‌ای است که ایران بر لزوم به دست آوردن تضمین کافی از دولت امریکا تأکید دارد.

تردیدی وجود ندارد که رفع اثرگذار تحریم‌ها و نفع اقتصادی ایران از بازگشت به برجام اصلی‌ترین هدف ایران است و آنها با طرح موضوعاتی همچون تحریم سپاه در تلاش هستند اذهان عمومی را منحرف کنند و قصور در تعیین تکلیف مذاکرات را متوجه ایران نمایند. اتفاقاً همان‌طور که اشاره شد موارد اختلافی در زمینه‌های مختلف همچنان باقی است؛ به عنوان مثال ایران بر حذف اسامی مؤسسات تحریمی و افراد از لیست تحریم‌های امریکایی تأکید دارد؛ زیرا این یک انتظار منطقی در چهارچوب برجام است و عدم حذف آنها مانع عادی‌سازی روابط اقتصادی کشور می‌شود.

آیا سایر طرف‌های توافق هسته‌ای از جمله سه کشور اروپایی درباره پیشنهادهای ایران اجماع نظر دارند؟ بله؛ در شرایط کنونی اگر امریکایی‌ها از خواسته خود کوتاه بیایند، تکلیف مذاکرات معلوم می‌شود و برجام در روند اجرا قرار می‌گیرد. از این رو سایر کشورهای طرف برجام هیچ مشکلی با پیشنهادهای رد و بدل شده ندارند آنها همه آماده هستند و امریکا باید تصمیم خود را بگیرد تا توافق اعلام شود.