نمایش خودباوری در فاز 11 پارس جنوبی / مهندسان ایرانی آنچه چینی‌ها و فرانسوی‌ها از آن عاجز بودند را عملی کردند

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، طبق اعلام احمد محمدی‌زاده استاندار بوشهر پس از سال‌ها انتظار دوشنبه هفته جاری فاز 11 پارس جنوبی افتتاح خواهد شد. با وارد مدار شدن فاز 11 پارس جنوبی تولید اولیه این فاز روزانه 15 میلیون متر مکعب گاز است که تا 56 میلیون مترمکعب در گام‌های بعدی ادامه می‌یابد. تولید 50 هزار بشکه میعانات گازی و 750 متریک تن گوگرد در شبانه‌روز از دیگر ویژگی‌های فاز 11 پارس جنوبی است و با افتتاح فاز 11 پارس جنوبی پرونده فاز‌های این میدان گازی بسته خواهد شد. داستان فاز 11 فاز 11 پارس جنوبی، از سال 1379 تا پایان دولت دوازدهم، سناریو‌های متعددی را پشت سر گذاشت، اما توسعه آن از سوی شرکت‌های خارجی و داخلی انجام نشد و قفلی 20 ساله بر توسعه این فاز مرزی میدان مشترک پارس جنوبی زده شد. اواسط سال 1379 بود که شرکت ملی نفت ایران و شرکت توتال فرانسه برای توسعه بخش بالادستی فاز 11 پارس جنوبی و همچنین ساخت یک کارخانه حدود 10 میلیون تنی تولید ال ان جی تفاهمنامه همکاری امضا کردند. پس از امضای این تفاهمنامه، شرکت پتروناس مالزی هم برای توسعه فاز 11 پارس جنوبی پیشقدم شد و با توافق سه جانبه، شرکت ملی نفت ایران (50 درصد)، شرکت توتال فرانسه (40 درصد) و پتروناس مالزی (10 درصد)، توسعه بخش بالادستی و همچنین پایین دستی فاز 11 پارس جنوبی را در اختیار گرفتند. مطالعات فنی و مهندسی برای توسعه فاز 11 ادامه داشت تا اینکه در سال 1385 پیشنها‌های فنی و مالی توسعه این پروژه بزرگ مطرح شد. در فاصله سال‌های 1385 تا 1387 به دلیل افزایش قیمت جهانی فولاد و هزینه اجرای این پروژه مرزی و مشترک، شرکت توتال فرانسه عهد شکنی و وقت کشی کرد و بعد از انجام مذاکرات طولانی و مخالفت شرکت ملی نفت ایران با پیشنهاد حدود 10 میلیارد دلاری فرانسوی ها، توتال از اجرای فاز 11 پارس جنوبی کنار رفت. کلاف توسعه فاز 11 پارس جنوبی همچنان سر در گم بود که در سال 1388، چینی‌ها برای توسعه این فاز مرزی با پیشنهاد مالی 4 میلیارد دلار پیشقدم شدند. بر اساس قراردادی که شرکت ملی نفت ایران با شرکت CNPC امضا کرد، شرکت چینی موظف بود در مدت زمان 52 ماه فاز 11 را به تولید برساند، اما این شرکت نیز بعد از گذشت مدت زیادی از توسعه این فاز کنار گذاشته شد. ادامه بلاتکلیفی‌ها در توسعه فاز 11 بعد از خلع ید شرکت چینی از طرح توسعه فاز 11 پارس جنوبی در سال 1392 براساس تصمیمات مدیریتی اتخاذ شده و به دلیل زمان بر بودن توسعه بخش خشکی و دریایی همزمان، قرار شد توسعه بخش دریایی به صورت مستقل و زودتر از بخش خشکی انجام شود. برنامه ریزی به منظور انتقال گاز این فاز با استفاده از ظرفیت‌های خالی پالایشگاه‌های موجود در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس هم در صورت به تولید رسیدن و توسعه بخش دریایی پیش از بخش خشکی انجام شده بود. اردیبهشت ماه 1392 بود و ساعات پایانی آخرین روز از برگزاری هجدهمین نمایشگاه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی، که تفاهمنامه توسعه دریایی این فاز میان شرکت نفت و گاز پارس و شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران با هدف ساخت و راه اندازی یک جکت، دو سکو و دو رشته خط لوله دریایی انتقال گاز به پالایشگاه خشکی امضا شد. اواخر مردادماه 1392 نیز قرارداد توسعه این میدان در قالب بیع متقابل به شرکت پتروپارس واگذار شد. بر اساس قرارداد، ساخت و نصب دو سکوی سرچاهی (پایه و عرشه) و حفر 12 حلقه چاه در هر سکوی سرچاهی در دستور کار پتروپارس قرار گرفت ضمن اینکه، دو خط لوله 32 اینج هر یک به طول حدود 135 کیلومتر جهت انتقال گاز به خشکی، تاسیسات دریافت و جداسازی و تثبیت میعانات و مخازن ذخیره میعانات در خشکی و تاسیسات صادرات میعانات گازی نیز باید ساخته و نصب می‌شد. هنوز 8 ماه از امضا قرارداد نگذشته بود که شرکت پتروپارس به طور کامل از توسعه فاز 11 پارس جنوبی کنار رفت و بیژن زنگنه وزیر نفت وقت به صراحت اعلام کرد که فاز 11 فعلا در اولویت کاری وزارت نفت نیست و تصمیم درباره آن سر فرصت گرفته خواهد شد. بازگشت دوباره توتال به فاز 11 زمان گذشت و توسعه فاز 11 همچنان گرفتار در بلاتکلیفی تا اینکه در سال 1395 توتال بار دیگر برای توسعه فاز 11 پیشقدم شد و موافقتنامه اصولی این طرح توسعه‌ای در همان سال و قرارداد آن هفت ماه بعد (12 تیرماه 1396) در قالب شرایط عمومی، ساختار و الگوی جدید قرارداد‌های نفتی به ارزش 4.8 میلیارد دلار میان شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیوم توتال فرانسه (50.1 درصد)، شرکت ملی نفت چین (سی‌انپیسی 30 درصد) و پتروپارس (19.9 درصد) امضا شد. از ویژگی‌های خاص این قرارداد استفاده از تاسیسات تقویت فشار برای نخستین بار در میدان گازی پارس جنوبی و افزایش مشارکت‌های بین المللی شرکت‌های ایرانی به عنوان مسیری برای انتقال فناور‌های نوین در حوزه‌های مختلف به ویژه ازدیاد برداشت و ساخت تجهیزات بود. حدود چهار ماه بعد از امضا قرارداد توسعه فاز 11 با کنسرسیومی که رهبری آن را توتال برعهده داشت زمزمه‌های برکناری به گوش می‌رسید، اما خبر آن روز‌ها این بود که توتال تاکنون 56 میلیون یورو تعهد کرده و براساس آن در حال پیشبرد کارهاست. تکرار بدعهدی توتال زمزمه‌ها و حرف و حدیث‌ها که بیشتر شد، بیژن زنگنه، وزیر وقت نفت گفت توتال در صورتی می‌تواند از توسعه فاز 11 کناره گیری کند که تحریم‌هایی از سوی شورای امنیت علیه ایران اعمال شود و در صورت ترک توتال از این پروژه، سهم آن به 2 شرکت دیگر این کنسرسیوم (سی ان پی سی آی و پتروپارس) می‌رسد در این صورت، سرمایه‌های توتال در ایران می‌ماند و پس از بهره برداری از فاز 11، از محل فروش بخشی از تولید، سرمایه آن‌ها پرداخت می‌شود. 29 مردادماه 1397 بود که شرکت نفت و گاز فرانسوی توتال در بیانیه‌ای تأیید کرد که در پی ناتوانی از دریافت معافیت از تحریم‌های ضدایرانی ایالات متحده آمریکا، خروج خود را از پروژه چند میلیارد دلاری طرح توسعه فاز 11 پارس جنوبی اعلام می‌کند از این رو فرایند انتقال مسئولیت توسعه این فاز به CNPC رسید. خروج توتال از پروژه توسعه فاز 11 در حالی اتفاق افتاد که پیش از انعقاد قرارداد در مورد بدعهدی‌های این شرکت هشدار‌ها داده شده بود، اما دولت دوازدهم بی اعتنا به هشدار‌ها دوباره به توتال اعتماد کرد و نتیجه اینکه توسعه فاز 11 دوباره دچار وقفه و عقب ماندگی شد. پس از خروج توتال عملا 81 درصد قرارداد توسعه فاز 11 پارس جنوبی به‌طور رسمی در اختیار شرکت ملی نفت چین قرار گرفت. مدتی بعد از خروج توتال از برنامه توسعه فاز 11 درست در تاریخ 14 مهرماه 1398 بود که به‌طور رسمی اعلام شد که شاخه بین‌المللی شرکت ملی نفت چین هم از این پروژه کنار رفت و پتروپارس به تنهایی این پروژه را توسعه می‌دهد. بعد از کناره گیری شرکت چینی از طرح توسعه فاز 11، پتروپارس به عنوان مجری این طرح شناخته و از مهرماه 1398 به طور رسمی کار خود را آغاز و برنامه خود را بر اساس مطالعات مهندسی، موجودی کالا‌ها و نحوه تأمین کالا و تجهیزات موردنیاز مرحله نخست این فاز و جکتی که در جزیره قشم کار ساخت آن را انجام داده بود، ارائه کرد. فاز 11 در دولت سیزدهم با روی کار آمدن دولت سیزدهم و آغاز فعالیت رسمی آن در مردادماه 1400 با شعار پیشبرد طرح‌ها با تکیه بر توان داخل و اینکه هیچ طرحی نباید معطل تحقق برجام باشد، توسعه فاز 11 با جدیت بیشتری دنبال شد. سرعت حفاری‌ها افزایش یافت و مرحله نخست حفر چهار حلقه چاه با جدیت دنبال می‌شد. نیمه دی ماه 1400 بود که گروه پتروپارس از ابلاغ رسمی 2 قرارداد مهم برای تسریع در توسعه فاز 11 خبر داد و اعلام کرد که این قرارداد‌ها مربوط به اجرای خط لوله دریایی، همچنین انتقال، اصلاح و نصب سکوی تولیدی در موقعیت SPD11B است. پس از ابلاغ این قراردادها، فعالیت‌های مهندسی، خرید و اجرای متناظر با آن‌ها از ابتدای دی‌ماه 1400، به‌طور رسمی آغاز شد. 7 ماه بعد، یعنی مردادماه 1401 اعلام شد که عملیات لوله‌گذاری دریایی خط انتقال گاز نخستین سکوی فاز 11 پارس جنوبی در خلیج فارس تکمیل شد. این عملیات شامل یک رشته خط لوله 32 اینچ دریایی گاز ترش و یک رشته خط لوله 4.5 اینچ تزریق منواتیلن گلایکول به طول تقریبی 15 کیلومتر بود که از طریق اتصال در کیلومتر 18 خط لوله دریایی سکوی دریایی 12C از فاز 12 پارس جنوبی، وظیفه انتقال گاز ترش سکوی 11B را به پالایشگاه خشکی بر عهده داشت. ابتکار راهگشای دولت سیزدهم مهرماه 1401، با اعلام قید فوریت به منظور پیشگیری از مشکل ناترازی گاز در زمستان و با هدف تولید زودهنگام گاز از این میدان مقرر شد با کاربست تمام توان و تجهیزات، حفر 4 حلقه چاه تکمیل شود؛ همچنین با هدف نهایی کردن تولید از این میدان مقرر شد تا با انتقال سکوی بهره برداری فاز C12 میدان گاز پارس جنوبی به موقعیت فاز 11B، خلأ ناشی از ساخت سکو که معمولا سه سال به طول می‌انجامید جبران شده و تولید از این میدان هرچه زودتر نهایی شود. جابه جایی یک سکوی بهره برداری از موقعیت خود به موقعیتی جدید اقدامی ابتکاری و راهگشا برای سرعت بخشی به روند توسعه فاز مرزی 11 بود. این اقدام که حتی در دنیا هم کم نظیر است (بر اساس آمار موجود، پیش از این جا به جایی سکو یک یا دو بار برای سکو‌های نفتی آن هم توسط بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی جهان انجام شده، اما آماری از انجام آن برای سکو‌های گازی وجود ندارد)، برای نخستین بار در دولت سیزدهم رقم خورد. از آنجا که وزارت نفت دولت سیزدهم تلاش می‌کند تا از ظرفیت‌های موجود و فرصت‌ها نهایت استفاده را برای پیشبرد طرح‌ها و پروژه‌ها به کار گیرد این بار نیز به جای معطل ماندن 3 تا 5 ساله برای ساخت سکوی جدید (اقدامی که باید در دولت‌های گذشته برای آن تصمیم گیری و سفارش گذاری ساخت آن انجام می‌شد) از سکوی بهره برداری فاز C12 که تولید آن دیگر از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نبود استفاده کرد تا به توسعه فاز 11 سرعت ببخشد. ضرورت تولید زودهنگام از فاز 11 پارس جنوبی و وجود محدودیت‌های بین المللی سبب شد تا پیمانکار پروژه با بعضی مشکلات عملیاتی جابه جایی سکو رو به رو شود، اما در نهایت با پذیرش ریسک از سوی مدیران و کارکنان صنعت نفت و با کمک متخصصان و کارشناسان ایرانی اقدام‌های اولیه و برش پایه‌های سکو انجام شد و سکوی فاز 12 بر روی شناور قرار گرفت تا برای نصب منقل شود. با اولویت گذاری‌های انجام شده در دولت سیزدهم، فروردین ماه امسال (1402) اعلام شد که چاه‌ها تکمیل و خطوط لوله زیردریایی نیز احداث شده است و بخش‌های مرتبط با سه پایه مشعل و بریج نیز در حال نصب است. گفتنی است که سفارش‌گذاری ساخت یک سکوی دیگر و جکت دیگر برای این فاز در سال 1400 انجام شده تا بلافاصله با حفاری‌های جدید، توسعه تکمیلی (تولید روزانه 56 میلیون متر مکعب گاز) در آینده عملیاتی شود. تولید اولیه از این فاز پارس جنوبی، روزانه 11 تا 15 میلیون متر مکعب گاز غنی خواهد بود که میزان آن به تدریج اضافه نیز خواهد شد. همچنین با اتمام ساخت سکوی دوم، برداشت گاز به 56 میلیون متر مکعب در روز خواهد رسید. همچنین نصب سکوی فاز 11 پارس جنوبی به عنوان اقدامی کاملا ایرانی یاد می‌شود. این عمل منحصر به فرد که توسط متخصصان داخلی انجام شد، توانست از به طول انجامیدن بهره‌برداری از این فاز جلوگیری کند. در واقع طبق روال معمول، توسعه این فاز پارس جنوبی در بهترین حالت تا سال 1405 به به طول می‌انجامید، اما حالا با اقدامات دولت سیزدهم در راستای افتتاح این پروژه، متخصصان توانستند آن را در سال 1402 به بهره‌برداری برسانند. بهره‌برداری از فاز 11 پارس جنوبی برای کشور مهم است. چراکه پارس جنوبی میدان مشترک ایران با قطر بوده و هر روز تعلل در برداشت گاز، به معنای عدم‌النفع کشور از ظرفیت موجود است. همچنین از سوی دیگر، ایران در زمستان با ناترازی گاز روبه‌رو است. افزایش چند میلیون متر مکعبی برداشت گاز از پارس جنوبی می‌تواند به جبران بخشی از این ناترازی کمک کند.