نگاهی گذرا به برخی آیین های قدیمی عزاداری قمی ها در ماه محرم

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از پایگاه خبری تحلیلی قم فردا، بی شک قیام خونین عاشورا یکی از مهمترین اتفاقات تاریخ است که جاودانگی این قیام بر جهاد و شهادت بنا گذاشته شده است که همواره انگیزه جهاد و شهادت را با آرمان های اصیل آن نشان می دهد؛ ایثار و شهادت که از ابعاد قیام عاشورا است به عنوان اوج وارستگی نوین و نشانه بارز پیوستگی به خدا و مکتب تلقی شده و در قرآن از آن برای آزمودن مردان بزرگ خدا استفاده شده است. کشته شدن در راه خدا یعنی جهاد فی سبیل الله در فرهنگ ما شهادت نام دارد و در این نوع مرگ جاودانگی همیشگی وجود دارد؛ شهادت برای انسان های پاک باخته و از دنیا رسته ای که خدا جویند و عاشقانه می پویند، راه میانبری است آنها را زود تر و سریعتر از راه های دیگر به هدفهای والایی در مسیر قرب الهی می رساند. این فرهنگ شهادت بر گرفته از قیام عظیم امام حسین (ع) و یاران با وفای او می باشد که درس جوانمردی؛ ایثار و گذشت، را به انسانها آموخت از همین رو شیعیان در ایام محرم و صفر برای ارباب بی کفن خود و اهلبیت و یاران او به سوگواری و عزاداری می پردازند. حادثه عاشورا و مکتب عظیم امام حسین (ع) درس های بیشماری برای هر فردی دارد مردم قم از دیرباز در برپای مجالس اهل بیت علیهم السلام به خصوص امام حسین (ع) و یاران باوفایش رسوم خاص خود را دارند که از مهمترین مراسم های آن تعویض پرچم گنبد کریمه اهلبیت (ع) حضرت معصومه (س) می باشد. عزاداری مردمان قم قدیم / سنگاب‌خانه با کارکردی شبیه به سقاخانه از همین رو حسین صادقی، عضو بنیاد قم پژوهی و مدرس گردشگری گفت: سنگاب، کاسه بزرگ سنگی بوده که در معابر، بازار، خانه ها، اماکن عمومی و به ویژه بناهای مذهبی، جهت رفع عطش مردم، کارکردی شبیه به سقاخانه داشته است و معروف‌ترین و با سابقه‌ترین سنگاب‌خانه‌هایی که در ایام محرم در قم برپا می شد. وی افزود: سنگاب‌خانه مرحوم میرزا محمد فخیمی بوده است که در سال 1300 شمسی بنیان آن گذاشته شد و مدت سی سال دوام داشت، این سنگاب‌خانه را ابتدا در جنب حرم مطهر، مقابل میدان آستانه و سپس در محاذی گذر خان برقرار می کردند. عضو بنیاد قم پژوهی ادامه داد: سقاها به وسیله مشک از آب انبار سرداب و دیگر جاها، آب آشامیدنی برای مردم عزادار و دسته‌ها تهیه می‌کردند و در ظرف‌های مخصوص که سنگاب نام داشت، می‌ریختند. وی بیان کرد: سنگاب‌خانه‌ها، دارای تزئیناتی از قبیل چراغ‌های الوان، کتیبه، عکس و شمایل بود و اغلب هیئت‌های عزادار، در مقابل این سنگاب‌خانه به عزاداری و شبیه خوانی می‌پرداختند. صادقی گفت: اغلب هیئت‌های عزاداری در مقابل این سنگابخانه به عزاداری و شبیه‌خوانی می پرداختند و پس از آنکه در سال 1329 شمسی میرزا محمد فخیمی ازاین محنت سرا به سرای جاویدان شتاب و در صحن مطهر حضرت معصومه (س) مدفون گشت. دیگر سنگابخانه عظمت گذشته خود را نداشت، و کم کم از رونق افتاد. در شهر قم تکیه‌ها و حسینیه‌های قدیمی بسیاری وجود دارد از جمله، مدرسه حاج سید صادق روحانی، تکیه شاه خراسان، تکیه آقا سید حسن، تکیه چهل اختران، تکیه شاهزاده حمزه و چهارمردان و هم‌چنین تکیه اشراقی، میدان میر، قلعه عموحسین و آقا حسن گل از جمله تکیه‌های قدیمی شهر هستند که قدمتی بیش از 100 ساله دارند تکیه یا تکیه گاه، بعد از مسجد، در حقیقت پایگاه معنوی مسلمانان، به ویژه شیعیان به حساب می‌آید و جایی است که مردم با تعزیه خوانی و سوگواری بر سالار شهیدان و یاران باوفایش به او متوسل می‌شدند. در گذشته تا پایان حکومت قاجاریه، محوطه تکایا، مانند امروز مفروش نبود و اکثر عزاداران، بر روی زمین خاکی می‌نشستند و فقط تعداد معدودی از زنان و مردان بودند که پارچه کوچکی جهت زیرانداز همراه خود می‌آوردند. ‌باسابقه ترین تکایای قم از همین رو ابوالحسن گرامی یکی از تاریخ دان مطرح کشور با اشاره به مکان های عزاداری قدیمی قم گفت: اگر بخواهیم از تکایای قدیمی و با سابقه قم نام ببریم، می‌توان به تکیه میدان میر که سابقه آن به عهد اشعری‌ها می‌رسد، تکیه سنگ سیاه که پس از روی کار آمدن سلسله صفویه تأسیس شد، تکیه میرزای قمی یا تکیه پشت مسجد که در پشت مسجد جامع قم قرار داشت و از زمان‌های قدیم در آن جا تعزیه خوانی می‌کردند، اشاره کرد. وی گفت: تکیه گذرجدا، تکیه شاه خراسان، تکیه حاج سیدحسن با سابقه 250 سال، تکیه عشقعلی با سابقه 250سال، تکیه ملامحمود، تکیه یزدی‌ها در پشت بازار قم، تکیه باغ پنبه، تکیه پنجه علی با سابقه 150 سال، تکیه متولی باشی که در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه قاجار توسط آقا سیدمحمد باقر، متولی باشی آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه (س) بنیان گذاشته شد و تقریباً تا پایان حکومت پهلوی دوم دوام داشت، از دیگر تکایای معروف در قم بودند. این استاد تاریخ ادامه داد: تکایای معروف و با سابقه دیگری نیز در قم به اقامه عزای سیدالشهدا می‌پرداختند که از جمله آنها می‌توان به تکیه خروس که در ضلع جنوبی گذر جدا واقع شده و در گذشته میدان گاهی بوده که خروس بازان جهت برپایی مسابقه و داد و ستد در آن جا گرد هم می‌آمدند، اشاره کرد. گرامی اظهار داشت: در یک صد سال قبل، شاطر عباس نامی که سردسته خروس بازان و ناظر بر آن مسابقات بود، در این محل زندگی می کرد و در ایام سوگواری سالار شهیدان، در این محل که هم اکنون به تکیه خلوص تغییر نام داده است، مجلس عزاداری ترتیب می داد. عزاداری در قم به ویژه در بخش مرکزی و بافت اصلی شهر از گذشته تاکنون سبک سنتی خود را حفظ کرده است و از چند روز مانده به ماه محرم مراسم سیاه پوشان تکایا و حسینیه‌ها شروع و گاهی در محله‌هایی چند تکیه و مسجد با هم مراسم را برگزار می‌کنند. روضه‌های سنتی خاص در خانه های قدیمی قم از دیگر شیوه‌های عزاداری خاصی که در شهر قم هنوز هم پابرجا است وجود روضه‌های سنتی در خانه‌های قدیمی در بافت تاریخی شهر قم است که هنوز در میان مردم قم جایگاه ویژهای دارد. در شهر قم خانه‌های قدیمی وجود دارند که با وجود یک صد سال از عمر آن‌ها هنوز هم روضه‌های سنتی با مداحی قدیمی درآن برگزار می‌شود که در کل کشور با رونق بیشتری همراه است. تعزیه و طبل زنی در قم تعزیه خوانی از گذشته تا به امروز در قم رسم بوده است در هیئت تجار در مسجد امام حسن (ع) برای نخستین بار در تاریخ قم با الگو گیری از زنجیرزنی تهران باب شد. برپایی مراسم آیینی تعزیه خوانی در روستای کاسوا در بخش خلجستان قم از مهم‌ترین هنرهای اهالی این روستا بوده و همه ساله در مناسبت های مذهبی، مخصوصا" ایام محرم، به شکل باشکوهی برگزار می‌شود. طبل زنی هم در سپیده دم روز عاشورا برای با خبر کردن مردم از وجود دسته جات عزاداری در شهر به کار می‌رفت و چند نفر جلوی دسته‌ها راه افتاده و عده‌ای خاکستر و عده‌ای گلاب به روی اعضای دسته می‌پاشیدند. برپایی دسته «چهل اختران» قم با قدمتی 400 ساله  از هیئت و دسته‌هایی که در استان قم جایگاه و قدمت تاریخی بسیاری دارد را می‌توان دسته «چهل اختران» را نام برد؛ این دسته قدمتی 400 ساله دارد و هنوز هم بین مردم قم دارای جایگاه و احترام خاصی است. این هیئت در روز عاشورا از بارگاهی که به «چهل اختران» شهرت دارد و در خیابان آذر که از بافت تاریخی شهر قم به شمار می‌رود و همچنین از مرقد مطهر پسر امام جواد علیه السلام که به امامزاده موسی مبرقع معروف است حرکت خود را شروع و تا حرم کریمه اهل بیت (س) ادامه می‌یابد که یک شب قبل از محرم با چاوشی خوانی به سمت حرم رفته و آغاز ماه محرم را اطلاع و به عمه سادات تسلیت می‌گویند. در دسته چهل اختران قم نظم و ترتیب خاصی وجود دارد و در صف اول دسته سادات مستقر می‌شوند و ساداتی از سراسر کشور با شال‌های سبز در این مراسم حضور می‌یابند. این دسته عزاداری، بزرگ‌ترین دسته قدیمی کشور به شمار می‌رود، صف دوم هم متعلق به بیمارانی است که برای گرفتن شفای خود از سالار شهیدان در این مراسم حضور یافته و عزاداری می‌کنند. از دیگر دسته‌های قدیمی در استان قم می‌توان دسته و یا هیئت چهارمردان نام برد که قدمتی چند صد ساله دارد و این هیئت هنوز پابرجاست و بین مردم قم احترام خاصی دارد؛ این مسجد در دوران ستم پهلوی در سال 1320 تنها تکیه‌ای بود که بدون ترس اقدام به عزاداری از شب نخست محرم تا روز عاشورا می‌کرده و به سمت حرم هم دسته عزا داشتند و با خود سیاه طاق نما و دیر می‌بستند. در شهر قم به دلیل وجود ملیت‌های مختلفی از جمله کربلایی‌ها و نجفی‌ها و هم‌چنین افغانستانی‌ها و آذری زبانان، لر‌ها و ترک زبانان آیین‌های مختلف عزاداری در این شهر دیده می‌شود. آیین مشعل گردانی، مشق شمشیر نجفی‌ها که قدمتی 50 ساله در قم دارد هم‌چنین حجله گردانی قاسم و چل چراغ‌های حسینیه کربلایی‌ها به همراه مراسم طویریج و خیمه سوزی از دیگر مراسم و سبک عزاداری است افغانستانی‌ها و پاکستانی‌ها هم با سبک زیبای عزاداری خود به غنای عزاداری شهر قم شور و حال خاصی می دادند. آیین مشعل گردانی نجفی‌های مقیم قم همه ساله نجفی های مقیم قم در شب هشتم، نهم و دهم محرم الحرام دسته طبال و مشعل گردانی سنتی خود که یادآور آتش افتادن به خیمه های اباعبدلله حسین علیه السلام است را از مسجد نجفی‌های بازار گذر خان حرکت داده و به سمت حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) می روند تا در این آستانه مقدسه عرض تسلیت این ایام را به کریمه اهل بیت (ع) داشته باشند. نذر شامی پزان این یکی از آئین ها و مراسم های خاص در قم است که در بین دسته ای خاص هر ساله انجام می شود. مراسم آیینی شامی پزان از سوی خانواده آسید حسین و با حضور اجتماع دختران و زنان برای پخت نذری انجام می شود. آیین چاووشی خوانی از سنت‌های قدیمی مردم قم در عزاداری چاووشی خوانی است. این آیین مذهبی و سنتی برای جاودانه ماندن حادثه عاشورا بوده و مردم را از آمدن ماه محرم با خبر می‌کردند کاروانی از شهر‌ها و روستا‌ها حرکت کرده و آمدن ماه حزن و محرم را با ذکر اشعار خاص به مردم خبر می‌دادند. هیات قدیمی و مهم چهل اختران که در قم و در کشور هم جایگاه ویژه‌ای دارد هنوز به این سنت اقدام می‌کند. چاووشی خوانی هم مراسمی است که دسته جاتی از محله قدیمی چهل اختران به حالت نوحه خوانی، حزن آلود به سمت حرم حضرت معصومه (س) حرکت می‌کنند. مشق شمشیر «مشق شمشیر» آیین سنتی عزاداری اهالی نجف اشرف است که روایت کننده آن است که در شب عاشورای حسینی، حبیب ابن مظاهر اسدی برای آرام کردن حضرت زینب کبری (س) به همراه حضرت اباالفضل عباس (ع) و یارانی که برای دفاع از دین و امامشان مانده بودند به سمت خیمه‌گاه حضرت اباعبدالله الحسین (ع) رفتند. حبیب ابن مظاهر فریاد زد: «ای گروه بانوان و حرم‌های رسول خدا (ص) این شمشیرهای جوانمردان شماست که سوگند یاد کرده‌اند در غلاف نکنند مگر اینکه گردن دشمنان را بزنند و این نیزه‌های جوانان شماست که قسم خورده‌اند به زمین نیفکنند مگر اینکه به سینه‌های دشمن فرو کنند». در دهه اول محرم الحرام و تا شب هشتم، نجفی‌های مقیم قم با حرکت دسته مشق شمشیر به سمت حرم حضرت فاطمه معصومه (س) به عزاداری می‌پردازند. همه این سنت ها از قدیم الایام در استان بوده و هست و در این روزهای کرونایی هم پس و پیش انجام می شود. البته همه سعی دارند تا این آئین ها با رعایت پروتکل های بهداشتی انجام شودتا هم عزاداری برای سیدالشهدا برگزار شودو هم پروتکل های بهداشتی برای حفظ سلامتی مردم رعایت شود. انتهای پیام /