واکاوی دلایل لرزه‌خیزی ایران / وقوع 171 زلزله 4 ریشتری
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ضمن واکاوی دلایل لرزه‌خیزی ایران در یکسال گذشته، گفت: 171 زلزله در داخل مرز خاکی و آبی کشور در سال جاری رخ داده است.
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ضمن واکاوی دلایل لرزه‌خیزی ایران در یکسال گذشته، گفت: 171 زلزله در داخل مرز خاکی و آبی کشور در سال جاری رخ داده است.
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از وزارت راه و شهرسازی، رخداد زلزله‌های قطور آذربایجان شرقی در روزهای آغازین آخرین ماه سال 1398و پیش‌تر از آن زمین‌لرزه‌هایی مانند راور و فاریاب کرمان، دیهوک یزد، لافت هرمزگان، خانه زینان فارس، بافق یزد، برزک، سومار، احمدسرگزاب گیلان، ترکمانچای آذربایجان‌شرقی، سنگان خراسان‌رضوی، قصرشیرین، قلعه‌قاضی هرمزگان و... دلیلی بر لرزه‌خیزی سرزمین ایران و فعالیت گسل‌های پخش شده در سراسر کشور است. رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، می‌گوید: با توجه به لرزه‌خیزی بالای کشور، توجه به خطر زلزله در همه طرح‌های عمرانی و برنامه‌ریزی خرد و کلان هم از ناحیه دولت و هم مردم ضرورت دارد.
بر اساس آمارها و نقشه پهنه‌بندی اگرچه 9 درصد مساحت سرزمین کشور در منطقه لرزه‌خیز با خطر بالاست اما در همین 9 درصد مساحت خطر زلزله بالا، 27 درصد جمعیت کشور، ساکن هستند. تنها همین واقعیت نشان از ریسک‌لرزه‌ای در گستره کشور را دارد.
علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در همین ارتباط، گفت: گسل‌های پخش شده در سرزمین ایران، لرزه‌زا و در سراسر فلات ایران توزیع یافته‌اند، به جز نواحی کویری ایران که آن هم به دلیل پوشش و عدم امکان مطالعات، از نظر پوشش گسلی تنک است، سایر نواحی ایران و به ویژه نواحی با تمرکز جمعیتی بالای کشور، منطبق بر امتداد گسل‌های لرزه‌زا است.
بر اساس برآوردها طول کل گسل‌های اصلی و شناخته شده ایران، بیش از 40 هزار کیلومتر (حدود محیط کره زمین) بوده که این شاخص نیز نشانه بارزی از خطر بالای زلزله در کشور را نشان می‌دهد.
زلزله‌های یکسال اخیر ایران
به گفته رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، از اول سال 1398، در گستره ایران، بر اساس اطلاعات زلزله‌های ایران (مرکز لرزه‌نگاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران)، 3011 زلزله با بزرگی 2.5 و بالاتر رخ داده است (شکل 1). بزرگترین زلزله‌های سال 1398 تا اوایل اسفندماه دو زلزله قطور و ترکمانچای با بزرگی 5.9 در استان‌های آذربایجان‌غربی و شرقی است که هر دو این زمین‌لرزه‌ها با خسارت‌های قابل‌ملاحظه‌ای در مناطق روستایی همراه بوده است. همچنین علاوه بر این زلزله‌ها، زمین‌لرزه سنگان خراسان‌رضوی با بزرگی 5.8 در 12 دی امسال، زلزله لافت با بزرگی 5.7 در 27 اسفند امسال و زلزله مسجدسلیمان با بزرگی 5.7 در تاریخ 17 تیر امسال از جمله زلزله‌های نسبتا بزرگ سال 1398 هستند. همچنین، آخرین زمین‌لرزه مورد بررسی، زلزله بندر لافت - سوزا در استان هرمزگان با بزرگی 4.1، در 6 اسفند امسال است.
شکل 1- توزیع زلزله‌های با بزرگی 2.5 و بالاتر در سال 1398 در گستره ایران (3010 زلزله)
توزیع زلزله‌های با بزرگی 2.5 و بالاتر در سال‌جاری که در شکل 1 نشان داده شده است، حاکی است که حدود 5 درصد زلزله‌ها را زمین‌لرزه‌های با بزرگی 4 و بزرگ‌تر از آن تشکیل داده است. تعداد زلزله‌های کوچک‌تر از 4 حدود 2860 زمین‌لرزه است که بیانگر تعداد فراوانی خرد لرزه‌ها در گستره ایران هستند.
بیت‌اللهی گفت: رخداد زلزله‌های کوچک شاید از نظر تأثیرگذاری بر ساختمان‌ها، مهم تلقی نشود، اما از آن نظر که بیانگر فعال بودن گسل های ایران زمین هستند بسیار مهم بوده و ارزیابی روند رخداد آنها می‌تواند در تعیین مناطق فعال لرزه‌ای مفید باشد.
در شکل 2 پراکنش زلزله‌های با بزرگی 4 و بالاتر نشان داده شده است.
مطالعات مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نشان می‌دهد که 171 زلزله در داخل مرز خاکی و آبی کشور در سال جاری رخ داده است. از این تعداد، هفت زلزله بین بزرگی 5.5 تا 5.9 بوده، 10 زلزله بین 5. تا 5.5 و 39 زمین لرزه بین 4.5 تا 5 و بقیه بین 4 تا 4.5 بوده‌اند.
رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه یادآور شده است که بر اساس نحوه پراکنش زمین‌لرزه‌های 4 و بالاتر که در شکل 2 نمایان است، در سال 1398، غرب و جنوب‌غرب و جنوب ایران، فعالیت نسبی قابل‌ملاحظه‌ای نسبت به سایر نقاط کشور داشته است که روال شناخته شده‌ای در لرزه‌خیزی فلات ایران است.
شکل 2- پراکنش زلزله‌های با بزرگی 4 و بالاتر در سال 1398 در گستره ایران
در شکل 3 نمودار ستونی رخداد ماهانه زلزله‌های بالای 4 ایران نشان داده شده است.
مطالعات بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی که در شکل 3 مشخص شده نشان می‌دهد که تعداد رخداد زلزله‌ها در ماه آبان بیشتر از سایر ماه‌های سال است. رخداد زلزله‌های اوایل اسفندماه نیز نشان می‌دهد که این ماه نیز تعداد زلزله‌های بالای 4 بیشتری خواهد داشت.
شکل 3- نمودار ستونی رخداد ماهیانه زلزله‌های با بزرگی 4 و بالاتر ایران در سال 1398
شناسایی 10 میلیون واحد مسکونی فاقد اسکلت در کشور
بیت‌اللهی در تحلیل نمودارها گفته است با توجه به وضعیتی که در شکل‌های 1 تا 3 نشان داده شد، لازم است به کیفیت ساختمان‌ها و به ویژه ساختمان‌های مسکونی نیز توجه جدی شود. هر چند که روند ساخت ساختمان‌های شهری و روستایی به سوی تیپ اسکلت‌دار بوده و تعداد ساختمان‌های فاقد اسکلت کمتر از سال‌های قبل می‌شود، اما در حال حاضر نیز بر اساس آمار آخرین دوره آماری (سال 1395)، از حدود 23 میلیون واحد مسکونی، حدود 10 میلیون واحد مسکونی فاقد اسکلت هستند که در مقابل رخداد زلزله‌ها مقاوم نیستند.
رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات تاکید می‌کند که در شهرهای بزرگ، بافت‌های فرسوده تقریبا تغییر قابل ملاحظه‌ای نشان نداده و از جمله بافت‌های آسیب پذیر هستند. علاوه بر بافت فرسوده، حاشیه‌نشینی و اسکان حاشیه‌نشینان در سکونتگاه‌های فاقد کیفیت و نامقاوم در برابر زلزله در اطراف شهرهای بزرگ نیز یک مشکل جدی است.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات پیشنهاد کرده است باید ساختمان‌های خشت و گلی، سنگ و خشت، آجر و آهن و مواردی مثل این نوع از ساختمان‌ها را که دارای آوار سنگینی نیز در زمان رخداد زلزله هستند، در کل کشور و به ویژه در روستاها از میان برداریم. جایگزین این ساختمان‌ها، می‌توان واحدهای دارای اسکلت و مهندسی‌ساز ایجاد کرد که با احداث آنها می‌توان، تلفات زلزله‌ها را در کشور به حداقل رساند.
