پاسخ فرهنگی به دستور سرهنگی / می‌شین، تی‌شین، هر کی خوشین!

عصر ایران؛ مهرداد خدیر - واکنش سریع دفتر تبلیغات و اطلاع رسانی معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به سخنان سرهنگ نادر مرادی رییس پلیس اماکن تهران، یک نگرانی را زدود و از این حیث، ستودنی است تا سری را که درد نمی کند دستمال نبندیم! رییس پلیس اماکن تهران گفته بود: «استفاده از نام‌های محلی (ترکی، کردی، لری، شمالی و مانند آن) برای واحدهای صنفی پایتخت، ممنوع است و اصناف باید از نام های محلی استفاده کنند و به جز اسم فارسی هم مجوز نمی دهیم. معاون دفتر تبلیغات و اطلاع رسانی معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اما گفته است:

مطابق با اصل 15 قانون اساسی، علاوه بر زبان فارسی، زبان های رایج دیگر هم وجود دارد، در کنار زبان رسمی در محلات، استفاده از اسامی و حتی تدریس گویش های محلی بلامانع است و در قانون تنها استفاده از اسامی بیگانه در سردر واحدهای صنفی یا نام‌گذاری تولیدات و محصولات داخلی ممنوعیت دارد و حتی در ماده 6 آئین‌نامه اجرایی قانون منع به کارگیری اسامی بیگانه استفاده از کلمات بومی و حتی گویش‌های اقوام محلی جایز اعلام شده است، البته گاهی اوقات وقتی کلماتی در گویش‌های ایرانی وجود دارد که با کلمات یا اصطلاحات بیگانه نزدیکی دارد، باید به معنای آن هم اشاره شود تا شبهه غیر فارسی بودن اسامی ایجاد نشود. به گفته آقای اسعدی هدف قانونگذار تنها عناوین و اصطلاحات بیگانه است و در سامانه «سردر اصناف» می توان به آسانی، اسامی و قوانین را جست و جو کرد. به بهانه این تعارض می توان نکاتی را مطرح کرد: 1. تردیدی نیست که برخی از اصناف و فروشگاه‌ها به اسامی بیگانه تمایل دارند و چون منع شده سراغ واژه هایی می‌روند که به ظاهر فرنگی است اما به فرهنگ کردی یا گیلک یا ترکی تعلق دارند. منحصر به سردر مغازه ها هم نیست. در اسامی فرزندان نیز این رویکرد دیده می شود. به عنوان مثال نام «روژا» یا «روژان» رایج شده است که ریشه کردی دارد. اما این چه اشکالی دارد و چرا باید اسباب نگرانی شود؟ 2. عموی مرحوم من در خیابان سپهسالار فروشگاهی داشت که نام «فافا» را برای آن انتخاب کرده بود و چون مدام مراجعه و ادعا می شد فرنگی است یک فرهنگ لغت روی میز گذاشته بود تا نشان دهد فافا یعنی خوب! این که واژه ای به ظاهر غیر پارسی به نظر آید ولی پارسی باشد، هویت آن را مخدوش نمی کند. 3. فرهنگ ایران به تأسی از ادبیات آن رندانه است و انکار نمی توان کرد که برخی واژه هایی را پیدا می کنند که ظاهر آن فرنگی به نظر برسد ولی با استناد به ریشه آن به ثبت برسانند. نمونه مشهور کلمه «تی شین» است که در گیلکی یعنی «مال تو» و نام فروشگاه های بسیاری در سراسر ایران است. چون در نگاه اول کسی متوجه نمی شود گیلکی است. یا از سر علاقه به زبان گیلکی و مردم گیلان است یا از سر رندی ولی هیچ کدام جرم نیست تا رییس پلیس اماکن را به موضع گیری وادارد. اگر رندی جرم باشد مجرم تر از همه خواجه حافظ شیرازی است که مفاهیم بسیاری را رندانه به چالش کشیده است. یک مثال دیگر تبلیغ یک نوع ماء الشعیر است که با کلمه «جو» هنرمندانه بازی کرده است. وقتی برای آن که نشان دهند نوشیدنی خاص الکلی نیست نام عربی جایگزین فارسی شد شاید چاره ای جر این نیست. 4. به آقای رییس پلیس اماکن توصیه می کنیم همین حالا یک سریال در شبکه تلوویزیونی «آی فیلم» را ببینند و آگهی های بین آن را. دیلی مارکت و سفر مارکت مشکل ندارند اما اگر کسی اسم مغازه اش را بگذارد روژا یا تی شین زبان فارسی آسیب دیده است؟ 5. رییس پلیس اماکن نمی دانسته اما این رفتار میان اقوام ایران جدایی می اندازد. چرا غالب کشورها از هم گسسته شده اند و ما کثیرالاقوام باقی مانده ایم؟ نمی خواهم از نظریه ایرانشهر دکتر طباطبایی به کمال دفاع کنم ولی آنچه ایران را سرپا نگاه داشته همین تنوع و اختلاط فرهنگی است. در تهران همه جور لهجه و زبان را می شنویم و ایرانیان به آسانی به همه جا سفر می کنند و راه ها آن قدر توسعه یافته که از خانه سوار خودرو می شوی و چند استان آن طرف حس نمی کنی در فضایی دیگر هستی. سالانه 17 میلیون نفر تا قبل کرونا به مشهد سفر می کردند و شمال شامل گیلان و مازندران و در مرتبه بعد گلستان، هدف اول سفر بسیاری از ساکنان تهران است و چه اشکالی دارد به واژه ای علاقه مند شوند و نام آن را روی فرزند یا مغازه یا شرکت خود بگذارند؟ این را هم باید از پلیس اجازه بگیرند یا شأن پلیس اجرای قانون است و در قانون هم مشخص شده چی ممنوع است و چی نیست؟ 6. نویسنده حدس می زند منظور رییس پلیس این است که با اسامی کردی و ترکی و لری که به ظاهر فرنگی اند نمی توانید سر ما کلاه بگذارید! اما چه کلاه گذاشتنی؟

طرف می نویسد «تی شین» بعد هم می‌تواند بزرگ بنویسد «تی شین یعنی مال تو» و به یک ضرب المثل هم اشاره کند که چند بار در سفر به این استان شنیده ام: می شین، تی شین، هر کی خوشین (مال من، مال تو، هر کسی مال خودش) یا دیگری توضیح روژا یعنی آفتاب یا ماده سرخ رنگی که به لب می زنند و اصلا «رژ» از همین «رژا» آمده است. ما زبان تهرانی نداریم. تهرانی هم یک گویش است و تازه همین به گویش تهرانی می شود تهرونی! دوستی که از حساسیت های من در تلفظ کلمات آگاه بود یک بار پرسید چرا پدر ومادر شما گلو و زمین را به صورت گلو و زمین و رستوران را رستوران تلفظ می کنند و تذکر نمی دهید؟ گفتم چون گویش تهرانی چنین است و نمی توان گفت نادرست است. آن دوست اهل شهر زیبای رشت بود و می گفت پس مادر من هم که به مطرب می گوید مطرب نادرست نیست. گفتم نه. آن هم گویش است. 7. منظورم جناب سرهنگ نیست اما در نگاه برخی کار به دستان نوعی چالش با زیبایی دیده می شود و انگار هر چه خوش سیما و در اینجا خوش آوا باشد خوب نیست و هر چه زمخت تر و زشت تر نیکوتر! طرف می گردد و یک اسم خوش آوا در کردی یا گیلکی یا ترکی یا لری پیدا می کند. چه اشکالی دارد؟ بیگانه که نیست. خودی است. چطور بحث خدمت سربازی باشد از این طرف مملکت برود آن طرف و در پادگان تحقیر شود و در مرز جان خود از دست بدهد ایراد ندارد اما کلمه آن سامان این طرف بیاید ایراد دارد؟! 8. مدت ها در پی آن بودم تا معادل «نوستالژی» را پیدا کنم. این کلمات به کار رفته: دل تنگی، دریغا دریغ و اندوه گذشته اما هیچ یک نوستالژی نیست تا دانستم اهل گیلان و کردستان و شاید برخی جاهای دیگر «تاسیان» را دارند که همین نوستالژی است. 9. کاش رییس پلیس اماکن در صدا و سیما سمتی بگیرد تا به جوانی که جای عادل فردوسی پور نشسته بگوید: پسرم، «جدول را بیندازید وال بک پشت من»، یعنی چه؟ منظور اگر دیوار نمایشگر است که پشت سر توست «وال بک پشت» دیگر چه صیغه ای است؟ حرف زدن این بنده خداست که فارسی را تخریب می کند نه تی شین کلاردشت با آن شیرینی هایش و نه «هلیم» فروش مشهور رشت که «هلیم» را همین جوری روی تابلوی بزرگ نوشته که به معنی «غذای چسبنده» است و ربطی به «حلیم» به معنی صبور ندارد! (در زمان خود عادل فردوسی پور هم از او انتقاد کردم که چرا به جای مهار می گوید سیو و کلماتی مثل کلین شیت را رایج کرده است). 10. با احترام به پلیس باید گفت پلیس مجری است و نمی تواند قانون را تفسیر کند و مهم تر این که امور فرهنگی با نگاه سرهنگی سامان نمی‌یابد. با توجه به دست بالای نظامیان در دولت کنونی تصور نمی شد وزارت ارشاد به سرعت واکنش نشان دهد و از این منظر هم ستودنی است.