پایتخت را باید به جغرافیای امن تری انتقال دهیم

این نظر دکتر بهرام عکاشه متخصص زلزله شناسی است که برخی او را به عنوان پدر علم زلزله شناسی ایران می شناسند. زلزله چند روز گذشته در تهران، ترس و دلهره ای جدید به راه انداخته و خیلی ها را نگران کرده است که مبادا زلزله های بزرگ تری در راه باشد. همزمانی بحران کرونا و زلزله تهران نیز سلامت روانی بسیاری از ساکنان پایتخت را به هم ریخته است.

خیلی ها با خودشان فکر می کنند وقتی یک زلزله حدود پنج ریشتری در تهران که آوار فیزیکی چندانی هم نداشته، دو کشته و چندین زخمی بر جای گذاشته است، در صورت وقوع زلزله ای بالاتر از شش ریشتر، چه بحران بزرگی در انتظار تهران خواهد بود.

متخصصان و کارشناسان زلزله شناسی بارها اعلام کرده اند که خطر وقوع یک زلزله بزرگ در تهران اصلا دور از انتظار نیست. افزایش ایمنی ساختمان ها در تهران و آموزش و فرهنگ سازی می تواند تا حد زیادی از تبعات زلزله های بزرگ بکاهد.

دکتر بهرام عکاشه که حدود 84 سال دارد و دارای دکتری ژئوفیزیک با تخصص زلزله شناسی است و به عنوان بنیان گذار پایگاه های زلزله نگاری در ایران هم شناخته می شود در گفت‌گو با الف با صراحت تاکید می کند که با توجه به تقویم زلزله های تهران، تقریبا هر 150 سال یکبار، یک زلزله بزرگ در تهران اتفاق می افتد و حالا حدود 170 سال می شود که زلزله بزرگی در تهران رخ نداده است. بنابراین به باور این زلزله شناس، وقوع زلزله ای بزرگ در تهران اصلا دور از انتظار نیست.

عکاشه در ادامه به فعالیت های علمی و تجربی اش در حوزه زلزله نیز گریزی می زند و می گوید: «پس از اخذ مدرک لیسانس، برای یادگیری زلزله شناسی و ژئوفیزیک به کشور آلمان رفتم تا با یادگیری اصول ژئوفیزیک، علم زلزله شناسی را در دانشگاه های ایران راه اندازی کنم که خوشبختانه پس از شش سال که به ایران برگشتم، توانستیم به این هدف دست یابیم. همچنین ستاد بحران هم یکی دیگر از دستگاه هایی بود که توانستیم با زحمت های فراوان در کشور تاسیس کنیم. بارها در مناطقی که زلزله اتفاق افتاده حضور داشته ام.»

این پیشکسوت زلزله شناسی یادآور می شود که با استناد به داده های علمی می توان گفت کشور ایران به عنوان کشوری زلزله خیز است. بیش از 80 درصد ایران در شرف وقوع انواع بلایای طبیعی قرار دارد. رشته کوه زاگرس و البرز نیز فوق العاده زلزله خیر هستند و دائما در حال افزایش ارتفاع هستند.

به گفته وی یکی از عمده دلایل وقوع زلزله در ایران این است که صفحه های زیر دریای سرخ باز می شوند و باعث حرکت صفحه های زیرزمینی عربستان، خلیج فارس و در نتیجه ایران می شوند. به عبارت دیگر، یکی از عوامل زلزله خیزی کشور ایران، حرکت رشته کوه زاگرس به سمت شمال است. همینطور حرکت صفحات کوه های هیمالیا از سمت شرق و حرکت صفحه های زیرزمینی در کشورهای همسایه مثل عراق و سوریه از سمت غرب هم به این مساله دامن می زند. در واقع باز شدن صفحه های دریای سرخ عامل اصلی به وجود آمدن رشته کوه های زاگرس هم به حساب می آید. همچنین اگر ما به تاریخ منطقه تهران مراجعه کنیم، در سال های 743، 855، 957، 1177، 1283، 1665 و 1815 میلادی در منطقه جغرافیایی که امروزه شهر تهران در آن واقع شده، زلزله های شدیدی داشته ایم که به ثبت رسیده است. این زلزله ها به مرز 7.7 ریشتر هم می رسند. یعنی در چنین شدتی، هیچ بنایی نخواهد ماند.

وی درباره احتمال رخ دادن دوباره زلزله در شهر تهران نیز می گوید: ما در موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، روزانه زلزله های کوچکی را به ثبت می رسانیم، اما من ایمان دارم که زلزله های بزرگ تری در تهران رخ خواهد داد. کشور ایران جزو شش کشور اول بلاخیز در دنیا است. تمام مردم کشورمان روی گسل ها زندگی می کنند.

دکتر عکاشه درباره میزان خطرپذیری تهران در این باره نیز تاکید می‌کند که سرزمین ما زلزله خیز است. بیش از 90 درصد مردم تهران در مناطق زلزله خیز زندگی می کنند. همینطور که ارتفاع رشته کوه ها همچنان بالاتر می رود، این بلاخیزی کشور هم دائم در حال افزایش است. من معتقدم که تمام گسل های تهران، بخصوص گسل البرز و زاگرس فعال هستند. این فشردگی همواره وجود دارد. هندوستان فوق العاده زلزله خیز است و این ویژگی تا ایران ادامه پیدا می کند.

وی به مطالعات ژاپنی ها درباره زلزله تهران اشاره می کند و یادآور می شود به خاطر دارم که یک بار هم دولت ایران از ژاپنی ها خواست که زلزله خیزی تهران را مطالعه کنند. ژاپنی ها داده ها را جمع آوری کردند و گزارشی که ارائه شد کاملا وضعیت وخیم زلزله خیزی تهران را نشان می داد. بنابراین باید برای وقوع این رخداد بزرگ در تهران آماده باشیم.

آمادگی مسئولان در مواجهه با زلزله نیز نکته دیگری است که مورد اشاره دکتر عکاشه قرار دارد. این متخصص زلزله شناسی در این باره می‌گوید: در حال حاضر بیش از 100 پایگاه زلزله نگاری داریم. ستاد بحران کشور نیز ظاهرا همه امکانات را در دست دارد. با این وجود معتقدم یک روزی زلزله تهران باعث می شود که همه شهر به مخروبه ای تبدیل بشود. ما منتظر این بلا هستیم و ستاد بحران هم برای مقابله با این تبعات راه اندازی شده است. معتقدم اگر زلزله ای بزرگ در تهران اتفاق بیفتد، علاوه بر اینکه فیزیک شهر نابود می شود، متاسفانه میزان دزدی و غارت هم افزایش خواهد یافت. به همین دلیل به نیروهای امنیتی هم در کنار ستاد بحران نیاز است که از این غارت اموال جلوگیری کنند.

وی درباره راه های کاستن از آسیب های زلزله احتمالی تهران نیز معتقد است: پایتخت باید از تهران به جنوب ایران منتقل شود. هر جا که پایتخت باشد، جمعیت بیشتری را جذب می کند. ساختمان های 10 طبقه و آسمان خراش ها در کنار خیابان های کوچک در تهران متمرکز شده اند که مشخص نیست چه نوع دانشی پشتوانه چنین شهرسازی قرار گرفته است. تاریخ نشان می دهد که هر 150 سال یکبار، زلزله شدیدی در تهران اتفاق می افتد. از آخرین وقوع زلزله سهمگین در تهران، حدود 170 سال می گذرد و هر آن ممکن است تهران از بین برود و با خاک یکسان شود. بنابراین ضرورت دارد که هر چه سریع تر، شهرسازی ما اصلاح شود.

دکتر عکاشه تصریح می‌کند: انتقال پایتخت به سمت جنوب می تواند از تمرکز جمعیت در این نقطه زلزله خیز جلوگیری کند. حتی بین زاگرس و البرز، مناطقی مثل جنوب کاشان هم هستند که برای پایتخت بودن بسیار مناسب تر است. بنابراین معتقدم جدای از اینکه باید موارد ایمنی بیشتری در ساختمان ها رعایت شود، ضرورت دارد که پایتخت را هم از منطقه زلزله خیزی مثل تهران به جغرافیای امن تری انتقال دهیم.