پای بزرگ "خود تحریمی" بر روی سینه جوانان خلاق ایرانی / ورود به استارت‌آپ بدون تحصیلات آکادمیک ممنوع؟
اینطور به نظر می‌رسد که استارت‌آپ‌ها تنها در زمینه تولید محصولات صنعت، فروش کالا یا حمل و نقل فعالیت می‌کنند، اما برخی از تیم‌ها علاوه بر فروش محصولات خود، فعالیت هنری هم می‌کنند، اما نسبت به تیم‌های صنعتی از حمایت کمتری برخوردار هستند.
اگرچه جمعیت قابل قبولی از دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها به عرصه استارت‌آپ‌ها وارد شده‌اند، اما هستند کسانی که با اتکا به تجربه و بدون داشتن تحصیلات آکادمیک، در این اکوسیستم فعالیت می‌کنند؛ اگرچه نهادینه شدن مدرک‌گرایی در ساختار ایران، مشکلاتی برای این دسته از فعالان استارت‌آپی فاقد تحصیلات دانشگاهی ایجاد کرده است.
به گزارش ایسنا، بعد از بوجود آمدن و توسعه اینترنت در جهان، فروشگاه‌های اینترنتی هم شکل گرفتند که کالا و خدمات مختلفی را ارائه می‌کنند. فروشگاه‌هایی مثل ای‌بی (eBay) یا آمازون (Amazon) در دهه 1990 میلادی شکل گرفتند و در ایران هم دیجی‌کالا، پیشتاز راه‌اندازی فروشگاه اینترنتی در سال 1385 بود. از سال‌های خیلی دور صحبت نمی‌کنیم، شاید تا همین دو دهه پیش، تصور اینکه در منزل یا محل کار بنشینی و راحت و بدون دردسر از طریق رایانه یا تلفن همراه خرید کنی، خارج از تصور بود. مگر می‌شد بدون اینکه جنس یا کالایی را از نزدیک ببینی و از کیفیت و سالم بودن آن اطمینان پیدا کنی، خرید کنی؟! اما توسعه فروشگاه‌های اینترنتی، تجربه متفاوتی از خرید را برای مردم ایجاد کردند.
این روزها با توسعه فناوری‌های پیشرفته‌تر از جمله واقعیت افزوده (Augmented Reality)، عرصه‌های متفاوت‌تری از خرید اینترنتی پیش روی مردم گشوده شده و کار به جایی رسیده که حتی امکان پُروو مجازی پوشاک یا انتخاب پرده، فرش، مبلمان و تزئینات منزل و چیدمان مجازی آنها در فضای منزل یا محل کار فراهم شده است؛ حتی شخصی‌سازی سفارش‌ها براساس خواست و سلیقه مشتری، امکانپذیر است. شرکت‌های دانش‌بنیان و استات‌آپ‌های داخلی هم از این گردونه عقب نمانده‌اند و جوانان خلاق ایرانی همپای رقبای خارجی، درحال توسعه این فناوری‌ها برای تجربه خریدهایی متفاوت‌تر و البته هیجان انگیزتر از گذشته هستند.
در اولین دوره طرح نوآوری فناوری نوآ در دانشگاه شهید بهشتی، پس از ارزیابی‌های اولیه از بین 528 ایده اولیه دریافت‌شده، 165 تیم از دانشکده‌های مختلف و فناوران علوم مهندسی، علوم پزشکی، و علوم انسانی طی چندین جلسه داوری، تست و ارزشیابی، انتخاب شدند. بعد از مرحله ارزیابی اولیه در خردادماه، 26 تیم در نیمه تیرماه به رقابت نهایی پرداختند و در نهایت، در رقابتی تخصصی و فشرده و با حضور داوران و شتاب‌دهنده‌ها و سرمایه‌گذاران، تیم‌های منتخب اعلام شدند که به هر یک از تیم‌های منتخب، کمک‌های مالی، حمایتی و وام و... تعلق گرفت. گروه «ایزاین» از مرکز نوآوری علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی با پلت‌فرم تولید و فروش فرش با استفاده از واقعیت افزوده (AR) موفق به کسب رتبه دوم این رقابت‌ها شد.
"عماد عبدالمطلبی"، فعال استارت‌آپی و مؤسس شرکت «نگاره‌خانه فردا» و اپلیکیشن «ایزاین» (پلت‌فرم تولید و فروش فرش با استفاده از واقعیت افزوده)، از استارت‌آپ‌های ساکن در مرکز نوآوری علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی، درباره چرایی ورود و زمینه شکل‌گیری فعالیت‌شان می‌گوید: سابقه اشتغال در زمینه فروش اثاثیه منزل در شهر رشت را داشتم. مشتری‌ها همواره با یک چالش مهم روبرو بودند و هیچوقت نمی‌توانستند یک فرش را در محیط خانه خود تصور کنند و هیچ دیدگاهی نسبت به همخوانی آن با دکوراسیون داخلی منزل نداشتند. گاهی هم محدود بودن طرح‌های در دسترس باعث می‌شد تا تمامی افراد با سلیقه‌های متفاوت از فرصت خرید یک کالا محروم شوند. چنین مشکلاتی سبب شد تا با طراحی اپلیکیشن "ایزاین"، فرصتی را برای خانواده‌ها فراهم کنیم تا پیش از خرید یک محصول مثل فرش، آن را به صورت مجازی در خانه خود ببینند. همچنین فرصت شخصی‌سازی را در اختیار افراد قرار داده‌ایم تا با توجه به سلیقه خود یک محصول را شخصی‌سازی کنند.
فقط از استارت‌آپ‌های صنعتی حمایت می‌کنند
واضح و روشن است که تمامی استارت‌آپ‌ها به حمایت نیاز دارند، ولی به نظر می‌رسد که بخشی از این اکوسیستم، تحت پوشش چتری حمایتی قرار دارند. کسب‌وکارهای نوینی که برپایه نوآوری و فناوری نوین بنا می‌شوند، با چالش‌های متعددی در فضای کسب و کار روبرو می‌شوند. از سوی دیگر، نوبنیاد بودن این بنگاه‌ها، تجربه اندک مدیران‌شان در مواجهه با دشواری‌های محیط و بازار، مخاطرات ناشی از عملکردشان را افزایش می‌دهد، با توجه به این شرایط، حمایت یک ضرورت به حساب می‌آید.
اینطور به نظر می‌رسد که استارت‌آپ‌ها تنها در زمینه تولید محصولات صنعت، فروش کالا یا حمل و نقل فعالیت می‌کنند، اما برخی از تیم‌ها علاوه بر فروش محصولات خود، فعالیت هنری هم می‌کنند، اما نسبت به تیم‌های صنعتی از حمایت کمتری برخوردار هستند.
این فعال حوزه استارت‌آپ توضیح داد: اگر بخواهیم درباره برخورداری از حمایت‌ها صادقانه سخن بگوییم، باید گفت حمایت‌ها از استارت‌آپ‌هایی که محصولات صنعتی را تولید می‌کنند، بیشتر است. استارت‌آپ‌هایی هنری به طور صد در صدی از حمایت محروم نیستند، اما صنعت نسبت به هنر برای مدیران و مسئولان ایران ارجحیت دارد. سالانه حدود 10 هزار طرح از دایره طرح‌های ملی ایران حذف و به دست فراموشی سپرده می‌شوند، استارت‌آپ‌های هنری می‌توانند در زمینه حفظ یا احیای چنین طرح‌هایی موثر باشند. در چنین شرایطی باید گفت که نیاز به حمایت بیشتر دارند.
بیمه؛ چالشی بزرگ برای اکوسیستم استارت‌آپی
استارت‌آپ‌ها با مشکلاتی روبرو هستند که بیشتر جنبه عمومی دارند یعنی فارغ از زمینه‌ای که در آن فعالیت می‌کنند با چالش‌های دست و پنجه نرم می‌کنند. برخورداری از بیمه تأمین اجتماعی یکی از این مشکلات است. بر اساس اصل 29 قانون اساسی، برخورداری از تامین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، ازکارافتادگی، بی‌سرپرستی، درراه‌ماندگی، حوادث و سوانح، نیاز به خدمات بهداشتی درمانی و مراقبت‌های پزشکی به صورت بیمه و غیره، حقی است همگانی. به نظر می‌رسد چنین فرصتی برای نیروی انسانی شاغل در اکوسیستم استارت‌آپ به سختی فراهم می‌شود.
به گفته این فعال استارت‌آپی، یکی از مشکلات مشترک در این اکوسیستم، برخورداری از خدمات سازمان تامین اجتماعی است. شرکت‌هایی که در پارک‌های علم و فناوری ساکن هستند، کدپستی مشترک دارند و هیچ‌کدام از دانشگاه‌ها یک کد پستی اختصاصی به اتاق‌های پارک علم و فناوری خود نمی‌دهد. ثبت کد کارگاهی در تامین اجتماعی نیاز به کدپستی دارد، تعامل میان پارک‌های علم و فناوری و تامین اجتماعی می‌تواند روند بیمه شدن نیروهای انسانی را سریع‌تر کند. هیچ تفاوتی میان بیمه استارت‌آپ‌ها و دیگر کارگاه‌ها وجود ندارد؛ بسیاری از نیروهای این اکوسیستم به منظور صرفه‌جویی در هزینه‌ها دورکار هستند یا از راه‌های دور با یک تیم همکاری می‌کنند؛ بازرسان سازمان تامین اجتماعی در بازدیدهای دوره‌ای خود انتقاداتی به غیبت نیروی انسانی وارد می‌کنند؛ این احتمال وجود دارد که بیمه شخص را قطع کنند یا شرکت جریمه مالی شود.
«اینماد» سدی برای استارت‌آپ‌ها
برخورداری از نماد اعتماد الکترونیکی (اینماد) یک الزام قانونی برای کسب و کارهای اینترنتی به حساب می‌آید. با توجه به اینکه اغلب اکوسیستم استارت‌آپی بر بستر اینترنت شکل می‌گیرد، استارت‌آپ‌ها به منظور جلب اعتماد مشتریان خود به این نماد نیاز دارند. گرفتن نشان اعتماد الکترونیکی ساده نیست، بلکه تیم‌های استارت‌آپی باید هفت خوان را پشت سربگذارند تا به این نشان برسند.
سخت‌گیری‌ها و کم‌کاری مرکز توسعه تجارت الکترونیکی وزارت صنعت، معدن و تجارت به یک چالش اساسی برای اکوسیستم استارت‌آپی تبدیل شده، این موضوع مورد توجه برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی هم قرار گرفته است. "مجتبی رضاخواه"، نماینده مردم تهران در مجلس در ارتباط با مشکلات استارت‌آپ‌های برای برخورداری از اینماد در صفحه توییر خود در آذر ماه نوشت: در شرایط تحمیل تحریم‌های خارجی، وضع محدودیت‌های غیرمنطقی برای کسب‌وکارهای نوپا، عملا تکمیل‌کننده پازل فشار حداکثری است. اجباری‌شدن اینماد و بستن درگاه پرداخت کسب وکارها ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به اقتصاد دیجیتال کشور وارد می‌کند. مجلس قطعا با دور زدن قانون مقابله خواهد کرد. چند روز قبل هم رئیس مجلس به بانک مرکزی و وزارت اقتصاد برای حل مشکل اینماد تذکر داد. او این تذکر را در پاسخ به اخطار "محسن‌دهنوی" نماینده مردم تهران بیان کرد؛ الزام بانک مرکزی درخصوص دریافت نشان اینماد توسط کسب‌وکارهای اینترنتی، برخلاف روح قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار توسط مجلس است.
به گفته عبدالمطلبی، یکی از مشکلات رایج میان تمامی استارت‌آپ‌ها برخورداری از نشان اینماد است. پشتیبانی این بخش هیچگاه پاسخگوی شرکت‌ها حتی به صورت تلفنی نیست. تا زمانی که چنین نمادی در اختیار یک تیم قرار نگیرد، بانک‌ها درگاه انیتنرتی خود را به شرکت‌ها نمی‌دهند.
حمایت‌ها هم معنوی و هم مادی باشد
به طور قطع، فعالان حوزه استارت‌آپ به حمایت نیاز دارند تا همچون دیگر صنوف به رشد و شکوفایی دست یابند. این فعال استارت‌آپی درباره حمایت‌ها توضیح داد: بزرگ‌ترین حمایت پارک علم و فناوری دانشگاه شهید بهشتی، در اختیار گذاشتن یک مکان برای استقرار ما بود؛ همچنین در زمینه منتورینگ و برگزرای جشنواره‌ها کمک شایانی کرد. نکته مهمی که وجود دارد این است که حمایت‌ها (بیشتر) معنوی است، اما استارت‌آپ‌ها انتظار دارند تا از کمک‌های مالی هم برخوردار شوند. انتظار داریم تا حمایت‌های مالی از استارت‌آپ‌هایی که گام بزرگتری برمی‌دارند، بیشتر شود. اگرچه تصور عموم جامعه بر این است که یک اکوسیستم استارت‌آپی به معنای کسب‌وکار کوچک است، اما باید بدانیم که زمینه فعالیت آنها می‌تواند گسترده و بزرگ باشد. استارت‌آپ‌های بزرگ انتظار دارند به نسبت گام بزرگتری که برمی‌دارند، از حمایت بیشتری برخوردار شوند. این احتمال وجود دارد که یک تیم استارت‌آپی با 50 میلیون تومان تسهیلات به تولید محصول برسد، اما برخی به اعتبار بیشتری نیاز دارند. تقسیم اعتبارسنجی عادلانه نیست چون سطح فعالیت متفاوت است.
تجربه کافی کسب کنید
توجه به نقطه نظرات افراد که تجربه‌ای در زمینه اکوسیستم استارت‌آپ دارند، می‌تواند سودمند باشد. عبدالمطلبی به علاقمندان به این حوزه توصیه می‌کند که در زمینه تحصیلی یا حوزه کاری خود، تجربه کافی به دست بیاورند و از مشکلات حوزه فعالیت خود مطلع شوند؛ سپس در جهت حل آن مشکل گام بردارند. به طور قطع، اگر در یک کسب و کار بتوان نوآوری یا ارزش افزوده خلق کرد؛ ایده استارت‌آپ شکل می‌گیرد. پس از شکل گرفتن ایده با کمک دانشگاه‌ها می‌توان استارت‌آپ را به مرحله عمل رساند.
داشتن تحصیلات آکادمیک برای فعالیت در اکوسیستم استارت‌آپی؟
اگرچه جمعیت قابل قبولی از دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها به عرصه استارت‌آپ‌ها وارد شده‌اند، اما هستند کسانی که با توجه به تجربه خود و بدون داشتن تحصیلات آکادمیک در این اکوسیستم فعالیت می‌کنند. اما با توجه به اینکه مدرک‌گرایی در ساختار ایران نهادینه شده، این افراد در حوزه فعالیت اقتصادی خود با مشکلاتی روبرو هستند.
عبدالمطلبی تأکید می‌کند: من تحصیلات آکادمیک ندارم، اما به عنوان مدیرعامل یک کسب‌وکار ترجیح می‌دهم که دانسته‌هایم در زمینه دیجیتال مارکتینگ یا مدیریت اجرایی را ارتقا دهم. برخی افراد بنا به هر دلیلی نتوانسته‌اند وارد دانشگاه‌ها شوند و از فرصت تحصیل محروم بوده‌اند. دوره‌های آموزشی در این حوزه‌ها برگزار می‌شوند، اما این دوره‌ها اغلب برای کسانی است که تحصیلات آکادمیک دارند. چنین سدهایی پیش روی افرادی مثل من قرار دارد که مدرک دانشگاهی ندارند، اما از مهارت بالایی برخوردار هستند. این تصور وجود دارد که فرد برای ورود به اکوسیستم استارت‌آپ باید حتماً تحصیلات آکادمیک داشته باشد.
به کانال عصر ایران در تلگرام بپیوندید
نظرات کاربران
لینک کوتاه: asriran.com/003TJ3