پرستارنما‌ها و بهای سنگینِ غفلت از صلاحیتِ مراقب سالمند

مدتی طول کشید تا در خانه باز شد؛ پسر سراغ مادر فلج را گرفت، پرستار ابتدا من من کنان می‌خواست پسر را بفرستد برود، اما فرزند با پافشاری به اتاق مادر می‌رود و از روی کف گوشه لب، متوجه پاکت‌فریزر‌هایی می‌شود که در دهان مادر چپانده شده است. این صحنه غم‌انگیز زنگ هشداری برای خانواده‌هایی است که به دنبال پرستارند؛ مراقب پرستارنما‌ها باشید.

امروز طیف قابل توجهی از سالمندان به دلایل مختلف از تنهایی و ابتلا به فراموشی تا کهولت سن و ناتوانی در انجام امور روزمره یا بیماری نیاز به مراقبت در منزل دارند بنابراین انتخاب صحیح پرستاران، بسیار حائز اهمیت است چنانکه سازمان نظام‌پرستاری و شورای ملی سالمندان نیز بر این امر تاکید دارند.

شواهد نشان می‌دهد غیر از هزینه‌های مراقبت و پرستاری از سالمند در منزل که از 9 میلیون تا مبالغ بالاتر مثلا بیش از 30 میلیون تومان در ماه را شامل می‌شود، انتخاب پرستار مناسب از دغدغه‌های خانواده‌ها به شمار می‌رود چراکه هر از گاهی اخباری مبنی بر انجام اعمال مجرمانه مانند سرقت و کلاهبرداری توسط افرادی که به امر مراقبت از سالمندان و کودکان در منزل می‌پردازند، منتشر می‌شود.

اطلاعات انجمن آلزایمر ایران نیز حاکی از آن است که گاهی مراقبان از سالمندانی که دچار دمانس شده‌اند به عنوان متکدی استفاده می‌کنند و براساس برخی گزارش‌های پلیس، برخی پرستارنما‌ها دست به سرقت اموال سالمندان می‌زنند و گاهی نیز شهروندان از ضرب و شتم سالمندان از سوی پرستارنما‌ها شکایت دارند. در یکی از همین نمونه‌ها، فرزندان پس از فلج شدن کامل مادر براثر بیماری و ناتوانی در مراقبت از او، خانه‌ای در حاشیه تهران برای او کرایه می‌کنند و زنی را برای مراقبت شبانه‌روزی او می‌گمارند و به علت دوری راه و اشتغال، فقط به پرداخت حقوق پرستار اکتفا کرده و کمتر به او سر می‌زدند. پس از مدتی که یکی از فرزندان به دیدار مادر می‌رود با صورت کبود و آثار شکنجه روی بدن مادر مواجه می‌شود.

در نمونه دیگری خانواده‌ای تصمیم می‌گیرد برای پدربزرگ ناتوان خانواده، خانمی را به عنوان مراقب استخدام کند. دختر جوان که درمی‌یابد پدربزرگ ثروتمند، چندماهی بیشتر زنده نیست، او را اغفال کرده! و با او ازدواج می‌کند و خانواده نیز از این قضیه خبر نداشت تا اینکه مرد مسن بعد از مدتی کوتاه، می‌میرد و دختر، مدعی ارث و میراث خانوادگی می‌شود. این واقعیت دردناکی است که سالمندان به دلیل ناآگاهی خانواده‌ها، عدم نظارت آنان بر مراقبان و اقدامات پرستارنماها، آزار می‌بینند چنانکه براساس گزارش سازمان بهزیستی کشور، سالمندآزاری براساس آمار‌های تماس با خط 123 مقداری افزایش داشته که یکی از دلایل آن می‌تواند انتخاب نامناسب مراقب برای سالمند باشد.

علل مختلفی برای انتخاب نادرست مراقب سالمند وجود دارد، گاهی نداشتن پول برای پرداخت حقوق پرستاران موسسات معتبر و گاهی نیز طمع فرزندان؛ چنانکه به گفته محمد نصیری مدیرکل بهزیستی استان تهران، گاهی افرادی هستند که والدین آنها حقوق بازنشستگی هم دارند و از آنها ارث هم می‌گیرند، اما دنبال این هستند که برای مراقبت از سالمند پول ندهند.

برخی مواقع سالمندان به دلیل کهولت سن یا بیماری دچار بی اختیاری در دفع یا ادرار یا دچار درجاتی از فراموشی یا ناتوانی در انجام امور روزمره می‌شوند و زندگی را برای خانواده خود سخت می‌کنند. در حقیقت تغییر سبک زندگی مثلا مهاجرت فرزندان، الزام به بیرون بودن طولانی از خانه برای کسب معاش و فضای تنگ آپارتمان‌ها، خانواده‌ها را ناگزیر می‌کند که سالمند خود را به مراقب یا مرکز نگهداری بسپارند.

سرپرست معاونت فرهنگی و امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در این باره به خبرنگار ایرنا می‌گوید: اغلب خانواده‌ها فضای آپارتمان نشینی کوچکی دارند و این مساله باعث شده گاهی نتوانند سالمندان را نگهداری کنند.

مهری سادات موسوی افزود: مشکلات سالمندان از نوع مشکلات جسمی، روانی، اقتصادی فرهنگی و اجتماعی است و هرکدام از این مشکلات، نوع تحمل خاصی می‌طلبد.

وی ادامه داد: برای نگهداری از سالمندان نیاز به فرهنگسازی داریم چراکه همانگونه که کودکان نوع نگهداری خاصی را می‌طلبند، سالمندان نیز به روش نگهداری خاصی نیاز دارند. هنگامی که فردی پا به سن می‌گذارد و سالمند می‌شود، برخی اختلالات رفتاری و مشکلات جسمی پیدا می‌کند که طبیعی است و خانواده‌ها باید با اختلالات طبیعی در این سن از قبل آشنا باشند و بدانند که این مشکلات طبیعی است که در این سن رخ بدهد.

این مشکلات طبیعی، اما با سبک زندگی و دغدغه‌های معیشتی مردم همخوانی ندارد و بنابراین به دنبال مراقب و پرستار هم‌اندازه جیب خود می‌روند و معادلات فرهنگیِ نگهداری سالمند در خانواده را به هم می‌ریزند.

اما نکته مهمی که به نظر می‌رسد در این موضوع مهم مورد غفلت قرار گرفته، بحث انتخاب پرستار مناسب است. هرچند در اغلب موارد کم‌کاری خانواده‌ها زمینه‌ساز همنشین شدن سالمند با پرستاری فاقد صلاحیت است، اما وظیفه نهاد‌هایی مانند شورای ملی سالمندان و سازمان نظام پرستاری است که ضوابط و معیار‌های انتخاب پرستار مناسب را به مردم اطلاع رسانی کنند. مساله‌ای که بی‌توجهی به آن به کیفیت زندگی سالمندان و خانواده آنها آسیب می‌زند. این بی‌توجهی می‌تواند منجر به عواقبی مانند افزایش استرس برای سالمند و خانواده او، سالمندآزاری از نظر جسمی، روانی و مالی و افزایش احتمال وقوع حوادث ناشی از نقصان در مراقبت شود.

متاسفانه تاکنون تعریفی قانونی از شغل مراقب سالمند نشده هرچند که دستورالعمل آن در دست تدوین است. با این وجود مصاحبت و همنشینی، کمک در امور منزل، کنترل مصرف دارو، آشپزی، کمک در حمل و نقل و جابجایی سالمند و مراقبت‌های اولیه پزشکی از جمله وظایف مراقبین سالمند برشمرده شده است که در ایران به دلیل هزینه‌های زیاد، مراقبین معمولا فقط یکی از این وظایف را برعهده می‌گیرند! به طورمثال بیمار سالمندی که از کیسه ایلئوستومی برای دفع مدفوع استفاده می‌کند روزانه یک میلیون و 200 هزار تومان به مراقب می‌پردازد تا فقط کیسه او را عوض کند و مراقب از کمک کردن به بیمار در کار‌های دیگر سربازمی‌زند و پول بیشتری طلب می‌کند.

در کشور‌های دیگر از جمله آلمان، عناوین شغلی "پرستار سالمند" یا "مراقب سالمند" را فقط افرادی می‌توانند استفاده کنند که مجوز آن را دریافت کرده‌اند، آموزش‌های آن را گذرانده باشند و صلاحیت روحی و روانی آنها تائید شده باشد.

خانواده‌ها باید توجه داشته باشند که پرستار سالمند را از موسسات معتبر جذب کرده و در انتخاب آنها معیار‌هایی را در نظر داشته باشند. با توجه به نیاز‌های و وضعیت سلامت فرد سالمند، انتخاب پرستار مناسب می‌تواند تاثیر چشمگیری در بهبود کیفیت زندگی و خوش‌بینانه‌تر شدن روزگار آنان داشته باشد.

باید توجه داشت که مراقبت از سالمندان موضوعی بسیار گسترده است، زیرا شامل تمام مراقبت‌ها از پزشکی و بهداشتی گرفته تا هم‌صحبتی می‌شود. عوامل زیادی مانند خدمات "استحمام" و "کمک در توالت"در تعیین قیمت حقوق پرستاران و مراقبان سالمند تاثیرگذار است، اما بدیهی است که بسیاری از سالمندان با حقوق بازنشستگی و بسیاری از خانواده‌ها با حقوق کارگری و کارمندی از پس هزینه‌های آن برنمی‌آیند. با این وجود همواره خانواده‌ها به دنبال پرستار و مراقب سلامت هستند و موسساتی برای اعزام پرستار و مراقب سلامت در کشور فعالیت دارند.

دبیرخانه شورای ملی سالمندان به خانواده‌ها توصیه کرده است که حتما هنگام تماس با این موسسات جویا شوند که آیا موسسه اعزام پرستار به صورت آزمایشی پرستار یا مراقب اعزام می‌کند یا خیر تا در صورت رضایت طرفین، قرارداد منعقد شود. بنا به اعلام این دبیرخانه، اصلی‌ترین توانایی در پرستاری سالمندان مسئولیت‌پذیری و احساس وظیفه نسبت به شخص دیگری است.

مهم‌ترین ویژگی‌های دیگر یک پرستار سالمند شامل موارد زیر است که در حین انتخاب پرستار می‌توان به آنها تکیه کرد: رفتار صمیمانه، احترام به شخصیت مستقل سالمندان و نیاز‌های او، همدرد بودن، پذیرا بودن، حساس بودن نسبت به احساسات سالمند و خودداری از انجام رفتار‌های تهدید آمیز و قضاوت نکردن.

همچنین بهتر است روابط پرستار و سالمند متقابل باشد نه بر اساس کنترل دیگری. یکی از زیان‌بارترین رفتار‌ها در مراقبت و نگهداری از سالمند، احساس ترحم است، چون باعث می‌شود سالمند حس قربانی بودن داشته باشد. همچنین وجود حس ترحم این معنی را می‌رساند که شما، چون مجبور هستید به سالمند کمک می‌کنید و این غیر انسانی است.

به هرحال با توجه به اینکه با افزایش سن، سالمندان بیش از پیش دچار ضعف جسمانی و روحی و روانی و احساس انزوا و تنهایی می‌شوند، نیاز به نگهداری صحیح از سالمندان توسط مراقبان، اهمیت می‌یابد. حال اگر در این میان خانواده از معیار‌های مناسب مراقب غفلت ورزند دچار گرفتاری‌های زیادی خواهند شد و می‌تواند حوادثی مانند ضرب و شتم سالمند یا اغفال و سرقت اموالش را رقم بزند. اطمینان از انتخاب پرستاری خوب از حقوق سالمندان به شمار می‌رود چراکه پرستاران می‌توانند از روند بهبود مراقبت‌های بهداشتی افراد مسن حمایت کنند و در عین حال آنها را به طور فعال در تصمیم گیری‌ها در مورد مراقبت و ارتقای کیفیت زندگی خود مشارکت دهند.

ایرنا